خاورمیانه در دست میانه‌روهای غیرمردمی

خاورمیانه بار دیگر شاهد فروزان شدن آتش شعله های جنگ است. طی چند روز گذشته درگیری میان جناح های فلسطینی به اوج خود رسید و در نتیجه کابینه اسماعیل هنیه از سوی رئیس تشکیلات خودگردان منحل شد. در عراق هم با بمباران مجدد حرم امامان عسکری و سایر بمب گذاری ها در مناطق دیگر این کشور از جمله بغداد، حکایت از این دارد که ناآرامی ها همچنان روند فزاینده خود را حفظ کرده اند.
در لبنان هم یکی از سیاستمداران ترور شد و گروه شبه نظامی جدیدی که چندی پیش در شمال این کشور ظهور کرده بود، همچنان به مقاومت خود در این منطقه ادامه می دهد. انتخابات مصر هم که در طرح خاورمیانه بزرگ دولت بوش یک دستاورد شمرده می شد، به دلیل ممانعت از حضور نامزدهای مخالف از سوی قاهره، در اثبات وجود کمترین نشانه های ظهور دموکراسی ناکام ماند و اکنون گمان می رود که جناح های مخالف در مصر بیش از پیش به اتخاذ شیوه های قهری علیه دولت این کشور مصمم شده اند.
این وقایع در حالی رخ می دهند که ۵ سال پیش در چنین ماهی جورج بوش رئیس جمهور امریکا در قالب ارائه طرحی اعلام کرده بود که خاورمیانه ای عاری از جنگ را ایجاد خواهد کرد. واشنگتن تلاش کرده است تا برای نیل به چنین هدفی از هیچ اقدام موثری فروگذار نکند. تلاشی که هزینه هایی نظیر اعزام مجدد نیرو به عراق با وجود فشارهای داخلی برای عقب نشینی از این کشور و تغییر رویه سیاست خارجی سختگیرانه امریکا در خاورمیانه را در پی داشته است.
اکنون امریکا در کشورهای فلسطین، عراق، لبنان و مصر هم پیمانانی را در راس کار دارد (محمود عباس، نوری مالکی، فواد سنیوره، حسنی مبارک) که در راستای عملی ساختن وعده های واشنگتن در خاورمیانه با کمترین حمایت داخلی همراه هستند. بر اساس برخی پیش بینی ها در سه کشور عراق، فلسطین و لبنان حداقل تا پایان تابستان هیچ چشم انداز روشنی برای خاتمه درگیری ها وجود ندارد. وجه مشترک این کشورها آن است که جناح ها و اقوام مختلف در آنها همگی مدعی قدرت بوده و هریک نیروهای نظامی قدرتمند خود را برای اعمال خواسته هایشان در اختیار دارند.
از سوی دیگر اگر پیش از این، نزاع عرب-اسرائیلی منطقه خاورمیانه را به دو گروه مقابل یکدیگر تبدیل کرده و عمده ترین مساله مورد اختلاف بود، هم اکنون این منطقه شاهد رویارویی چند گروه متخاصم است.
از یک سو دولت های سکولار ناگزیر به مقابله با تفکرات تندروانه ای هستند که به عنوان نمودی از پیامدهای پس از ۱۱ سپتامبر در برخی از کشورهای خاورمیانه طرفدارانی پیدا کرده اند و از طرف دیگر رژیم هایی استبدادی نیز وجود دارند که با وجود تلاش امریکا برای تبدیل آنان به نمادهایی عبرت آموز از دولت های دموکراتیک، اکنون ناگزیر هستند برای حفظ بقای خود از همان روش های غیرقانونی پیشین برای مبارزه با مخالفان خود بهره بگیرند.
افزون بر این حضور نظامیان امریکایی و هم پیمانانش در منطقه بیش از پیش به روحیه ضدامریکایی دامن زده و آمال یکسانی را برای ملت هایی که پیش از این وجه اشتراکی میان خود احساس نمی کردند، تعریف کرده است.
● فلسطین
نیروهای حماس و فتح در خیابان های غزه و کرانه باختری در حالی به نبرد ادامه می دهند که امریکا همچنان به پشتیبانی خود از میانه روهای فلسطینی (گروه فتح و در راس آن محمود عباس) مصمم است.
این پشتیبانی تا حدی پیش رفت که در نهایت محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان به انحلال دولت منتخب به رهبری اسماعیل هنیه از گروه حماس در سرزمین ها فلسطینی اقدام کرده و بدین ترتیب در سایه حمایت های امریکا تمام رشته هایی را که به منظور تشکیل دولت وحدت ملی و بازگرداندن آرامش به این سرزمین ها توسط خود امریکایی ها دوخته شده بود، پنبه کرد.واشنگتن دو سال پیش برای اینکه بتواند به پیمان صلح احتمالی آینده میان رئیس تشکیلات خودگردان و اسرائیلی ها جنبه قانونی تری بدهد، در مرحله اول تاکتیک برگزاری یک انتخابات دموکراتیک را در سرزمین های فلسطینی در پیش گرفت.
با روی کار آمدن دولتی به رهبری حماس در فلسطین مرحله دوم این تاکتیک که آشتی دادن میان گروه های حماس و فتح بود، پس از یک دوره درگیری ها در غزه و کرانه باختری میان این دو گروه به اجرا درآمد. اما با بالا گرفتن این درگیری ها ناگهان تاکتیکی کاملاً معکوس در دستور کار قرار گرفت و تلاش شد تا با تشکیل یک کابینه جدید، حماس باردیگر از بازی خارج و منزوی شود. این موضوع تا حدی جدی شده است که طی چند روز گذشته حتی بحث جدایی کرانه باختری (با حاکمیت جنبش فتح) و غزه (با حاکمیت جنبش حماس) به طور جدی تری از سوی محافل سیاسی امریکا و اسرائیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
● عراق
حمله مجدد به حرم امامان عسکری در سامرا و ناکامی طرح امنیت بغداد به منظور کاهش میزان تلفات در این کشور، بیانگر این است که روند نزولی نفوذ و قدرت امریکایی ها در عراق قادر به بازایستادن نیست و همچنان به حرکت خود ادامه خواهد داد.
چندی پیش امریکا به منظور انجام طرح های نظامی خود در عراق مجبور شد که نیروهای بیشتری را به این کشور اعزام کند. اما این اقدام نه تنها از میزان درگیری ها و تلفات فزاینده نکاست، بلکه در نهایت بر وخامت اوضاع هم افزود. اکنون دولت امریکا امیدوار است بتواند کنگره را که پیش از این درخواست افزایش نیرو به عراق را تسلیم آن کرده بود، برای تصویب طرح کاهش حضور نظامی امریکا در عراق مجاب کند.
● لبنان
ترور رفیق حریری نخست وزیر سابق لبنان و وخیم شدن اوضاع سیاسی در این کشور، زمینه حمایت گسترده واشنگتن از مخالفان حضور نظامی سوریه در لبنان را فراهم آورد. این حمایت ها تا جایی پیش رفت که با صدور قطعنامه ای در سازمان ملل بالاخره اردوی نیروهای سوری در لبنان که در پی بروز جنگ داخلی در این کشور آغاز شده بود، به پایان رسید. سوری ها در حالی لبنان را ترک کردند که واشنگتن دور جدید فشارهای خود را بر سوریه به منظور همراه کردن دمشق با طرح های نظامی خود در عراق در دستور کار قرار داده بود.
این فشارها دو نقطه ثقل داشت؛ اول اینکه سوری ها باید مقامات فراری سابق عراق را در کشورشان به امریکا تحویل دهند و دوم اینکه باید از ورود شبه نظامیان نفوذی از سوریه به عراق جلوگیری به عمل آورند. این فشارها همچنین یک نمود بارز داشتند؛ لزوم همراهی دولت سوریه با گروه تحقیق سازمان ملل. فشار بر سوریه در حالی دنبال می شد که دولت لبنان به رهبری فواد سنیوره نتوانست کابینه ای با حضور تمامی گروه های موثر در کشورش تشکیل دهد. حزب الله پس از معرفی اعضای کابینه از سوی سنیوره، ۶ تن از همفکران خود را از دولت خارج کرد و دولت ناگهان با بحران عدم مشروعیت مواجه شد.
اگرچه نخست وزیر لبنان در نهایت توانست با جایگزینی چند عضو جدید در پست های خالی کابینه تا حدی بر این بحران فائق آید، اما ظاهر شدن یک گروه شبه نظامی جدید در شمال لبنان موسوم به فتح الاسلام بار دیگر شکنندگی اوضاع امنیتی در لبنان را به رخ کشید. با گذشت قریب به ۵ هفته از آغاز درگیری میان نیروهای لبنانی با حمایت امریکا و گروه فتح الاسلام، این گروه همچنان به مقاومت خود ادامه داده است.
قتل چند روز پیش ولید ایدو عضو پارلمان لبنان هم بر وخامت اوضاع افزوده است. این بدان معنا است که وجود یک دولت طرفدار غرب در لبنان در کنار حضور نیروهای صلحبان خارجی قادر نیست، کمکی به خروج این کشور از بحران بکند و بعید نیست که در صورت ادامه بمب گذاری ها و درگیری میان نیروهای لبنانی با گروه فتح الاسلام، لبنان بار دیگر به دوران جنگ داخلی بازگشته و ضرورت حضور سوری ها در لبنان بار دیگر ایجاد شود.
● مصر
در مصر بازداشت صدها فعال سیاسی از جمله نامزدهای مجلس اعلای این کشور توسط نیروهای دولتی از زوال تلاش ها برای تحقق دموکراسی حکایت دارد. این کشور در طرح بزرگ بوش باید به نمادی از دموکراسی مورد نظر امریکا در خاورمیانه تبدیل می شد. اما این مهم در کشوری که شاخص های یک حکومت دموکراتیک هرگز در آن به اجرا درنیامده است، بیشتر به امری محال شبیه بوده است تا آرزویی که با اعمال فشار علیه مبارک دست یافتنی باشد.

حسن بنانج

منبع : روزنامه شرق