نگرشی حرفه ای و موقع شناسی رسانه ملی

مستند چشم های شیشه ای، چگونگی پردازش خبری و تحلیلی جنگ های عراق و افغانستان در شبکه های العربیه، الجزیره و بی بی سی را بررسی می کند. این فیلم یک مثال آکادمیک و منبع قابل اعتماد برای شناخت متخصصین و علاقه مندان به رسانه های گروهی خارجی است. چنین مستندی نویدبخش ظهور فیلم هایی در جهت درک عمیق تر مردم و خصوصاً جوانان از تأثیر رسانه ها بر افکار عمومی به حساب می آید.
چشم های شیشه ای از جذابیت های تصویری و موزیکال برخوردار بوده و استانداردهای روز دنیا همانند تغییر مداوم صحنه ها و بهره گیری از تصاویر ناب و مصاحبه های مناسب را رعایت نموده است. این ویژگی ها زمینه ساز جذب مخاطب و دوری کردن از خشکی برنامه های صرف سیاسی و خبری شده است.
این مستند به جای مصاحبه های مستقیم با مصاحبه شوندگان، از روش بسیار مؤثرتری استفاده نموده و با به خرج دادن انصافی کم نظیر و مثال زدنی، دیدگاه ها و مواضع خبرنگاران، مسئولین و دست اندرکاران شبکه های مختلف را در کنار یکدیگر قرار داده و به مخاطبین خود اجازه می دهد تا با سنگین و سبک کردن مطالب، به دیدی واقع بینانه و نه تحمیلی و تبلیغی دست یابند. همچنین برای این که مخاطبین از نوع نگرش مسئولین عراقی و افغانی (سابق و فعلی) در مورد نحوه پوشش خبری تحولات کشورشان توسط شبکه های مورد نظر آگاه شوند، به شکل مناسب به سراغ آنها رفته و باز هم انتخاب صحت و سقم مطالب را به عهده مخاطب گذاشته است. هرچند در نگاهی دقیق تر به نظر می رسد که تک تک نماها با دقت و منظوری خاص انتخاب شده و در نهایت همه شبکه های خبری به همراه دولتمردان عراقی و افغانی توسط خودشان به محکمه می آیند و به اتهام دورویی و تزویر محاکمه می شوند.
بایستی یادآور شد که رصد اخبار و تحلیل های رسانه های خارجی و استناد به آنان در ایران همیشه به عنوان یک اولویت بوده و هست. مطالب این رسانه ها با حساسیت خاص دنبال می شود و تمامی اقشار جامعه و خصوصاً رسانه های داخلی برای تأیید و یا رد دیدگاه های خود و استنادات مربوطه به چنین رسانه هایی مراجعه می نمایند.
در چنین فضایی، فیلم دهباشی قادر است توانایی های لازم را برای شناخت ویژگی ها، توانمندی ها، ضرورت ها و ساختار رسانه ای امروز در عرصه بین الملل به مخاطب بدهد و ویژگی ها و اهداف تأسیس چنین رسانه هایی را در منطقه ما آشکار سازد. این مستند چگونگی تلاش رسانه های گروهی برای تحقق اهداف و منافع ملی را توسط سایر دول به تصویر کشیده و تلاش دارد تعامل ظریف طرفین را تشریح نماید.
البته بدیهی است که تنها در مقایسه بودجه اختصاص یافته برای مستندسازی در ایران با سایر دول، مجموعه چشم های شیشه ای را می توان مستندی مناسب با ویژگی های تحلیلی و توصیفی ارزیابی کرد؛ چراکه این مستند اگرچه در درون خود ابتکارات تکنیکی قابل توجهی ارائه می دهد، اما در مجموع به نوع خود قدمی رو به جلو محسوب نمی شود. مبحث رسانه های غربی بارها و بارها به صورت موردی و کلی و به شیوه های مختلف در رسانه های گروهی کشورمان مورد کنکاش و تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. این مستند در مقایسه با کارهای موفق دیگر دهباشی خصوصاً در افغانستان و لبنان که وی را در زمره مستندسازان جنگی حرفه ای قرار می دهد، در محیط های آرام و در استودیوهای بسته تهیه و تدوین شده و به هر حال کار کم زحمت تری بوده است، هرچند که باز هم مبحث جنگ در عراق و افغانستان به شیوه ای دیگر مورد کنکاش قرار گرفته است.
دو سال تعمق و برنامه ریزی برای تهیه فیلم چشم های شیشه ای (برخلاف بسیاری از برنامه های شتاب آلود)، می توانست با بررسی نوع نگاه یک شبکه خبری آمریکایی همانند سی ان ان تکمیل تر شود. این بدان سبب است که آمریکا به عنوان آغازگر جنگ های عراق و افغانستان و رسانه های آن کشور خود قسمت اعظم داستان بوده اند. البته پرواضح است که بودجه اختصاص یافته برای تکمیل چنین روندی و مقتضیات زمانی را نیز نبایستی نادیده گرفت. این در حالی است که شبکه ای مثل بی بی سی برای پوشش خبری صرف تحولات روزهای اولیه جنگ عراق با اعزام حدود ۲۰۰ خبرنگار و دست اندرکار رسانه ای، مبلغ ۸-۷ میلیون پوند نیز هزینه کرد.
جدای از مباحث فوق الذکر، نگارش یک نکته خالی از لطف نیست؛ در فیلم چشم های شیشه ای تصویری مناسب به شکلی دقیق انتخاب شده که می تواند به درستی اعتماد ناشیانه و ناآگاهانه به رسانه های گروهی خارجی را مورد تردید قرار دهد. در حالی که یکی از مصاحبه شوندگان با هیجان، خبر از اعتماد مردم افغانستان به بی بی سی را مطرح می کند، فیلم دهباشی مکیدن انگشت یک مادر افغانی توسط کودک گرسنه اش را به تصویر می کشد.
تأکید بسیار آتشین رئیس سرویس جهانی بی بی سی در این مجموعه بر استقلال بی بی سی از دولت نیز مرا به یاد دو نکته می اندازد؛ یکی آن که بر اساس منشور بی بی سی، سرویس جهانی زیر نظر وزارت امور خارجه انگلیس فعالیت می کند و نوعی تعامل قانونی بین این رسانه و دولت انگلیس وجود دارد. دوم این که پس از مشکلات بی بی سی با دولت در بحث عراق، همین رئیس مستقل، دست های خود را به نشانه تسلیم (بالاتر از هر فرد دیگری) در برابر فشار دولت بلر بالا برد. این اقدام اگرچه از آن به عنوان تلاشی برای جانشینی مدیرکل مستعفی بی بی سی یاد شد، آن قدر به مذاق مسئولین و خبرنگاران بی بی سی ناخوش آمد که بعید است هیچ وقت وی را ببخشند.
حرف آخر آن که نمایش به موقع چشم های شیشه ای از شبکه چهار سیمای جمهوری اسلامی ایران و همزمانی نمایش این مجموعه مستند عمیق و حرفه ای با تحریکات اخیر شبکه الجزیره در منطقه، علاوه بر نشان دادن تیزهوشی و موقع شناسی مدیران رسانه ملی موجب تنویر افکار عمومی و تقویت عشق به فعالیت حرفه ای رسانه ای در میان نوجوانان و جوانان ایرانی شده و با ادامه ساخت این قبیل برنامه های مستند، زمینه حضور مقتدرانه رسانه های کشورمان در عرصه های بین المللی نیز فراهم گردد.
محمدعلی اسکندری
وابسته مطبوعاتی سابق ایران در لندن

منبع : روزنامه همشهری