نبض کتاب تند می زند

کتاب و کتابخوانی بخشی از هویت فرهنگی یک ملت را نشان می دهد و هر چقدر این فرهنگ عمیق تر و ریشه ای تر باشد و جامعه به سمت و سوی مطالعه کتب ارزشی درحرکت باشد به همان مقدار سطح فرهنگ عمومی مردم نیز ارتقاء پیدا می کند، چرا که یکی از معیارهای مهم در سنجش جایگاه فرهنگی یک قوم و ملت رواج کتاب و کتابخوانی و ارج نهادن به فرهنگ مطالعه درآن جامعه است.
با این حال ایران اسلامی به عنوان مهد تمدن مشرق زمین، درعرصه کتاب از سابقه گرانبها و مواریث ارزشمندی برخوردار است، به گونه ای که آثار مکتوب بسیاری از نویسندگان، محققان، اندیشمندان و پژوهشگران ایرانی در زمینه های مختلف علمی، پزشکی، فرهنگی، ادبی و... طی قرن های متمادی به چاپ رسیده و به زبان های مختلفی ترجمه شده است. همه این مسائل حکایت از آن دارد که ایران و ایرانی در تولید و خلق آثار مکتوب درجهان امروزی حرف های فراوانی برای گفتن دارد و با چنین سابقه ای تاریخی امروز می تواند و باید محوریت تمامی کتب منتشره روز جهانی را داشته باشد.
یکی از اقدامات شایسته ای که درکشورمان در راستای تقویت فرهنگ کتاب و کتابخوانی انجام می شود برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب در تهران است.
امسال نیز به روال سال های قبل از دوازدهم اردیبهشت ماه شاهد برگزاری بیست و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بوده ایم و براساس آمارهای اعلام شده درهمان دو روز اول بیش از یک میلیون نفر از این نمایشگاه در مصلای تهران بازدید کرده اند.
برای اطلاع از دیدگاه ها وخواسته های مردم، نویسندگان و ناشران و شرح نکته نظرات و انتقادهای آنان و تدابیر مسئولان ذیصلاح به نمایشگاه بین المللی کتاب تهران رفته ایم همراه ما باشید.
شور و اشتیاق در نمایشگاه
از ایستگاه متروی شهید بهشتی یا مصلی که به سمت نمایشگاه کتاب می روید جنب وجوش و تحرک مردم، خصوصاً جوانان در تهیه کتب مورد نظرشان بسیار جذاب و دیدنی است، گروهی با شتاب تمام به سمت نمایشگاه به راه افتاده و گروهی دیگر با کیسه های پلاستیکی کوچک و بزرگ حامل کتاب های مختلف از نمایشگاه خارج می شوند و به سمت ایستگاه اتوبوس یا مترو درحرکت اند، حتی می توان افرادی را دید که برای حمل کتاب های خریداری شده شان چند کارگر را هم به کارگماشته و خلاصه حرکت و پویایی خاصی در داخل و خارج از نمایشگاه دیده می شود.
به گفته بسیاری از ناشران، استقبال مردم امسال نسبت به سال های گذشته بیشتر بوده و از مشکلاتی که سال های قبل در نمایشگاه وجود داشته امسال خبری نیست.
درابتدای سالن شماره یک خانمی را می بینم که حدود بیش از ۲۰۰جلد کتاب خریداری کرده و منتظر دوستانش برای حمل کتاب ها درگوشه ای نشسته است.
خانم عظیمی که از دانشگاه الزهرای تهران به نمایشگاه آمده، کتب خریداری شده اش را از نوع دروس دانشگاهی معرفی می کند و می گوید:«این کتابها را برای دانشجویان دانشگاه الزهرا خریداری کرده ایم و تماماً درسی هستند.»
وی استقبال از نمایشگاه کتاب را درمقایسه با سال های قبل کم سابقه می داند و می گوید:«یکی از نقاط ضعف نمایشگاه ضعف اطلاع رسانی درباره غرفه ها و ناشران است و بعضا مردم برای پیدا کردن ناشر مورد نظرشان با مشکل روبرو هستند، اما درکل نمایشگاه امسال پربارتر از سالهای قبل به نظر می رسد، چون برای پیدا کردن کتابهای مذکور با هیچگونه مشکلی روبرو نبودیم و تقریباً هیچ کتابی نایاب نبود.»
«ابراهیمی» یکی از بازدیدکنندگان از نمایشگاه کتاب که با لباس محلی کردی از شهر ارومیه به تهران آمده، نمایشگاه را مثبت ارزیابی می کند و می گوید:«تنها مسئله ای که درباره کتاب های عرضه شده در این نمایشگاه حایز اهمیت است گرانی بیش از حد کتاب هاست ، مثلاً یک دیوان حافظ یا سعدی با خط و چاپ عالی کمتر از پنج هزار تومان وجود ندارد و ای کاش وزارت ارشاد به عنوان متولی اصلی امر کتاب، یارانه بیشتری را برای کاهش قیمت کتاب اختصاص می داد و یا اینکه درصد تخفیف کتاب ها بیشتر می شد.»
به گفته این بازدید کننده، برخی ناشران ۱۰ درصد و برخی دیگر ۲۰ یا ۳۰ درصد به خریداران تخفیف می دهند.
● مشکلات دستگاه کارت خوان
یکی از تفاوت های نمایشگاه امسال با سال های گذشته برچیده شدن بن های کاغذی کتاب و تبدیل آن به کارت های مغناطیسی است. گرچه این اقدام به نوعی تحولی سازنده در این عرصه را نوید می دهد اما بعضا برخی از ناشران نیز با مشکلات فنی دستگاه های کارت خوان روبرو شده اند و معتقدند که دستگاه های کارت خوان سرعت کار را پایین آورده است.
«محمدرضا میرزاوندی» دانشجوی سال دوم رشته فیزیک که در نمایشگاه شرکت کرده می گوید: «امسال از سوی دانشگاه طبق روال سال های قبل بن خرید کتاب دادند البته از نوع کارت های مغناطیسی، اما متاسفانه برخی از دستگاه ها کارت ها را یا نمی خواند و یا آن را نمی شناسد و به همین دلیل کلی وقت ما سر این مسئله تلف می شود.»
وی پیشنهاد می دهد که مسئولان مربوطه به جای عرضه کارت های مغناطیسی درصد تخفیف کتاب ها را بالا ببرند تا قدرت خرید مردم بیشتر شود.
اما در این میان اگر دستگاه های کارت خوان از سرعت عمل بالایی برخوردار باشند و عیب و ایراد خاصی پیدا نکند، کارت های مغناطیسی بن کتاب می تواند اقدام خوب و شایسته ای در خدمت به مردم برای تهیه کتاب باشد.
● گرانی سرسام آور کتاب
یکی از مسائلی که ناشران در نمایشگاه بین المللی کتاب با آن دست به گریبانند چانه زدن با مشتریان بر سر تخفیف کتاب هاست.
«برقه ای» مدیر انتشارات دارالحدیث می گوید: «الحمدلله مشکلاتی که در سال های قبل با آن دست به گریبان بودیم امسال برطرف شده و مشکل خاصی وجود ندارد فقط قیمت کتاب ها گران شده و همین مسئله سبب شده تا قدرت خرید مردم پایین بیاید، با این حال خوب است مسئولان وزارت ارشاد یارانه بیشتری را به ناشران و مولفان برای چاپ کتاب بدهند.»
این ناشر، استقبال مردم از کتب دینی و مذهبی را به مراتب بهتر از سال های قبل می داند و در این باره می گوید: «بیشتر مخاطبان کتاب های ما جوانان هستند و در این چند روز به خوبی می بینم که جوانانی با اشتیاق و تشنگی فراوان به دنبال تهیه کتاب های دینی و مذهبی هستند.»
«آخوندی» مسئول انتشارات دارالکتب الاسلامی نیز استقبال از کتاب های مذهبی و اسلامی را گسترده تر از سال های قبل می داند و می گوید: «ما در این انتشارات چون فقط کتب دینی و اسلامی چاپ و منتشر می کنیم از همین رو اغلب مخاطبین ما هم افراد متدین ومذهبی هستند، نکته ای که امسال برایم قابل ملاحظه بوده استقبال وسیع و گسترده مردم خصوصا جوانان از این کتاب هاست، اما مشکلی هم که بر سر راه تهیه کتاب های دینی وجود دارد بالا بودن قیمت آنهاست، گرچه این کتاب ها را با بیست درصد تخفیف در اختیار مخاطبین قرار می دهیم اما باز هم بسیاری از مشتریان خواستار تخفیف بیشتر هستند.»
«احمد خالدی» از انتشارات کیهان معتقد است که استقبال مردم از نمایشگاه بیشتر از سال قبل است، وی می گوید: «اگر وزارت ارشاد یارانه بیشتری را به ناشران برای تهیه کاغذ بدهد و حمایت های مالی در این زمینه داشته باشد قطعا این مسئله می تواند به خوبی در کاهش قیمت کتاب نقش موثری داشته باشد.»
«راستگو» نیز در این باره می گوید: «کتاب های مفید و خوبی در نمایشگاه امسال عرضه شده و استقبال مردم هم بهتر از قبل است اما برای کنترل قیمت کتاب لازم است که وزارت ارشاد تدابیر خاصی را بیندیشد و به کمک ناشران و مولفان بیاید، چون امروزه مردم وجوانان به دنبال کتاب هایی هستند که هم از بار محتوایی ارزشمند و هم از قیمت مناسبی برخوردار باشند.»
● آثار امام(ره) در نمایشگاه
یکی از غرفه هایی که خیلی از بازدیدکنندگان را به سمت خود جذب می کند، موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره) است. به این غرفه می روم تا با «محمدعلی خسروی» معاون فرهنگی و ارتباطات موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) گفتگو کرده و از نحوه فعالیت این موسسه جویا شوم.
خسروی می گوید: «موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) به پیشنهاد مرحوم حاج احمدآقا و با حکم مخصوص حضرت امام(ره) پایه گذاری شد و تاکنون نقش فراوانی در حفاظت و نشر آثار مکتوب، صوتی و تصویری امام (ره) داشته است، اما یکی از وظایف مهم این موسسه حفاظت و حراست از مطالب امام(ره) در برابر تحریف است این وظیفه را طبق مصوبأ یک مادأ قانونی مجلس شورای اسلامی تصویب و به تأیید شورای نگهبان رسیده و جزء وظایف ما محسوب می شود، یعنی اگر کسی بخواهد مطالبی را به صورت کتاب و منتشر کند اگر در آن مطالب نقل قولی از امام(ره) آورده باشد برای صحت و سقم آن باید از موسسه مجوز دریافت کند.»
وی می گوید: «البته نویسندگان، گویندگان و محققان در برداشت خود از سخنان امام(ره) مانند هر کلام دیگری آزادند و موسسه در قبال برداشتها و دیدگاه های مختلف نمی تواند عکس العملی نشان دهد اما اگر اینگونه برداشت ها مخالف گفتارها و فرمان صریح و محکمات حضرت امام(ره) باشد موسسه در برابر اینگونه تحریفات می ایستد و دفاع می کند.»
● آمار بازدیدکنندگان از نمایشگاه
گفته می شود که تعداد بازدیدکنندگان از بیست ویکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران از ورودی مترو و اتوبوسرانی کنترل و شمارش می شود، اگرچه مسئولان وزارت ارشاد از نامشخص بودن آمار بازدیدکنندگان طی روزهای اخیر از نمایشگاه کتاب تهران خبر می دهند اما روابط عمومی معاونت حمل و نقل عمومی و ترافیک شهرداری تهران تعداد بازدیدکنندگان در دو روز اول افتتاح نمایشگاه را بیش از یک میلیون نفر اعلام کردند، این یک میلیون نفر با استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی از جمله مترو، اتوبوس و تاکسی به نمایشگاه کتاب رفته اند.
مسئولان متروی تهران نیز پیش از این از آمادگی این شرکت برای حمل ونقل ۲ میلیون نفر مسافر به محل برگزاری نمایشگاه کتاب تهران خبر داده بودند.به گفته مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سال گذشته بیش از سه میلیون و پانصد هزار نفر طی ده روز از نمایشگاه کتاب تهران بازدید کردند.
نمایشگاه کتاب تهران به خاطر شیوه برگزاری همواره بازار کتابی بزرگ بوده است. طبیعی است که بازار هم بتواند این مقدار مخاطب و مشتری را جذب خود کند.
طولانی بودن زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در مقایسه با سایر نمایشگاه های بین المللی و رایگان بودن ورود به این مکان از جمله دلایلی است که افراد را به محل برگزاری نمایشگاه می کشاند.
از سوی دیگر شبکه نامطلوب توزیع کتاب در کشور را نیز نباید فراموش کرد. ضعف شبکه توزیع کتاب در سطح کشور باعث شده مخاطبان شهرستانی برای تهیه کتاب های خود از شهرهای دور و نزدیک به تهران سفر کنند.
معتبرترین و قدیمی ترین نمایشگاه های کتاب در سطح جهان سالانه کمتر از نیم میلیون نفر بازدیدکننده دارند. عمده این بازدیدکنندگان برای شرکت در نشست ها و برنامه های خاص نمایشگاه حاضر می شوند. در اغلب این نمایشگاه ها فروش مستقیم کتاب وجود ندارد.
به عنوان مثال نمایشگاه بین المللی کتاب بوینس آیرس در بین نمایشگاه های کتاب در منطقه آمریکای جنوبی و سایر نمایشگاه های کتاب در سطح جهان بازدیدکنندگان قابل توجهی دارد. هر سال بیش از یک میلیون و ۰۰۲ هزار نفر از این نمایشگاه بازدید می کنند.
دلیل این استقبال می تواند دو عامل باشد. یکی اینکه نمایشگاه کتاب بوینس آیرس نسبت به سایر نمایشگاه های بین المللی به لحاظ زمان برپایی طولانی ترین است. درهای این نمایشگاه هر سال برای ۸۱ روز باز است.
از سوی دیگر این نمایشگاه در حوزه آمریکای لاتین بزرگ ترین نمایشگاهی به حساب می آید که کتاب های اسپانیولی زبان را عرضه می کند.
نمایشگاه کتاب فرانکفورت در سطح جهان مهم ترین رویداد کتاب است و سالانه بیش از ۰۰۱ کشور در آن شرکت می کنند. با این حال از آخرین دوره برگزاری این نمایشگاه تنها ۰۰۳ هزار نفر بازدید کردند.
نمایشگاه کتاب لایپزیگ نیز که در آلمان بعد از فرانکفورت مهم ترین نمایشگاه به شمار می رود، سال ۷۰۰۲ توانست ۷۲۱ هزار نفر را جذب کند.
در آسیا نیز نمایشگاه کتاب پکن طبق اطلاعات پایگاه اینترنتی این نمایشگاه توانست سال ۷۰۰۲ حدود ۰۰۲ هزار نفر را جذب کند.
این روزها مترو تهران ایستگاه های اتوبوس خیابان های اطراف مصلای تهران شاهد ازدحام جمعیت بازدیدکنندگان از بیست و یکمین نمایشگاه کتاب است و قبل از هرچیز دیدن خیل مشتاقان کتاب در مسیر رفت و برگشت به نمایشگاه موید این نکته است که کتاب و کتابخوانی در کشورمان به یکی از فرهنگ های پسندیده مبدل گردیده و مردم ما مشتاقانه از نمایشگاهی که با نام کتاب راه اندازی شده است بازدید می کنند.
اما در کنار کم و کاستی هایی که در نمایشگاه دیده می شود ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که با توجه به جوان بودن جمعیت کشورمان و استقبال گسترده مردم در هر سال از نمایشگاه بین المللی کتاب، مسئولان مربوطه لازم است به فکر دایمی کردن چنین نمایشگاه عریض و طویلی باشند چرا که فرصت ده روزه برای بازدید از نمایشگاهی با چنین حجم و گستردگی در تهران به هیچ عنوان نمی تواند خیل مشتاقان به کتاب و کتابخوانی در کشورمان را پاسخگو باشد، از طرفی رفت و برگشت مردم از شهرهای دور و نزدیک به تهران جهت بازدید از نمایشگاه مشکلاتی از قبیل هزینه های سنگین یک مسافرتی چند روزه را به همراه خواهد داشت و قطعا چنین هزینه ای در رفت و برگشت افراد و خانواده های ایرانی برای بازدید از نمایشگاه کتاب تهران بسیار سنگین و گران خواهد بود که در این میان لازم است مسئولان با تدبیری مدبرانه زمینه دایمی شدن چنین نمایشگاهی را فراهم کنند.
● ضرورت وجودی نمایشگاه دایمی کتاب
بیست سال از عمر نمایشگاه بین المللی کتاب در تهران می گذرد و امسال وارد بیست و یکمین سال برپایی خود شده است.
برخی از کارشناسان مسایل فرهنگی بر این باورند که اگر نمایشگاه از حالت موقت و ده روزه به دایمی تبدیل شود و امکانات رفاهی بهتر و گسترده تری در اختیار مراجعه کنندگان قرار بگیرد قطعا می تواند نقش موثری را در ارتقای فرهنگ کتاب و کتابخوانی ایفا کند.
«دکتر محمدرضا کریم پور» کارشناس امور فرهنگی و استاد دانشگاه درباره دایمی شدن نمایشگاه های بین المللی کتاب در تهران می گوید: «با توجه به جوان بودن جمعیت کشورمان که اغلب آنها در حال گذراندن دوران عالی تحصیلی هستند، همین مسئله نیاز به وجود مکانی دایمی و وسیع و گسترده برای پاسخ دادن به خواست جوانان درباره کتاب را به خوبی نشان می دهد، اگر دقت کرده باشید خواهید دید که در هر سال در روزهای پایانی نمایشگاه جمعیت بازدیدکننده بیشتر می شود تا جایی که معمولا بیشترین بازدیدها را در روزهای پایانی و خصوصا آخرین روز نمایشگاه شاهد هستیم، همین موضوع ضرورت دایرنمودن نمایشگاه دایمی کتاب را دوچندان می کند.»
این کارشناس امور فرهنگی معتقد است که دایمی شدن نمایشگاه کتاب به رشد فرهنگ مطالعه در کشور می انجامد.
● نمایشگاه بین المللی کتاب در سایر نقاط کشور
هر سال در زمان برپایی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران افراد متعددی از شهرها و نقاط مختلف کشور جهت بازدید از نمایشگاه کتاب راهی پایتخت می شوند و مشتاقانه هزینه رفت و برگشت شهرستان خود تا تهران را به جان می خرند تا بتوانند برای مدت یک روز حداقل استفاده را از نمایشگاه ببرند همین مسئله خود موید این نکته است که وجود چنین نمایشگاههای بین المللی در سایر مراکز استان های کشور امری حیاتی و ضروری است.
خانم دکتر شهلا رحیمی فرد، استاد دانشگاه و کارشناس علوم ارتباطات ضمن تاکید بر ضرورت وجود نمایشگاههای دوره ای کتاب در شهرستان ها می گوید: «باید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی اصلی موضوع کتاب و کتابخوانی به فکر برگزاری نمایشگاههای کتاب در سطح شهرستان ها باشد، چون یکی از مسایلی که باعث تشویق و جذب مردم به سمت فرهنگ مطالعه کتاب می شود برگزاری نمایشگاههای وسیع و بزرگ از کتاب است، یعنی لازم است که به عنوان مثال پس از اینکه مدت زمان برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب در تهران به پایان رسید مسئولان همین نمایشگاه را در شهرهایی مثل اصفهان، کرمانشاه، تبریز، شیراز و... هم به صورت ادواری برگزار کنند و از قبل هم برگزاری دوره ای چنین نمایشگاهی را درسایر شهرهای کشور به اطلاع مردم برسانند تا افرادی از شهرهای دیگر برای بازدید از نمایشگاه کتاب به تهران نیایند بلکه بدانند که همین نمایشگاه در فلان مدت زمانی در شهرستان آنها نیز دایر خواهدشد.»
این استاد علوم ارتباطات می گوید: «تداوم این کار را می توان از چند زاویه مهم مورد تحلیل و بررسی قرار داد، در وهله اول موجب می گردد تا گرایش به مطالعه کتاب در جامعه ما رشد قابل ملاحظه ای داشته باشد. هنگامی هم که فرهنگ مطالعه ارتقا پیدا کند خود به خود به رشد فرهنگ عمومی جامعه منجر خواهدشد و به نوعی شاهد گرایش بیش از پیش اقشار مختلف مردم به سمت کتاب و کتابخوانی خواهیم بود.»
وی به ابعاد دیگر این موضوع اشاره می کند و می گوید: «در طرف دیگر این قضیه نویسندگان و ناشران هستند، هنگامی که تولیدکنندگان کتاب اعم از ناشر یا نویسنده و گردآورنده می بینند اثر تولیدی آنها مورد استقبال هموطنان قرار گرفته قطعا درخلق آثار فاخر و بهتر تلاشی مضاعف خواهند داشت، سوای موارد مذکور مسئولان فرهنگی کشور باید حمایت ویژه ای به تولیدکنندگان آثار فاخر درعرصه کتاب داشته باشند و از چاپ و انتشار آثاری که مخرب و غیرمفید به حال جامعه است خودداری ورزند، تمام این موارد زمانی به عینه تحقق می یابد که نهادهای فرهنگی ما همگی دست به دست هم بدهند و در راستای ارتقای سطح فرهنگ مطالعه درکشورمان چاره ای اساسی و کارشناسی شده بیندیشند.»
● اطلاع رسانی از طریق بلوتوث
«بلوتوث» درعصر امروز به عنوان رسانه ای نوپا، مقطعی و مدت دار با برد مسافتی محدود و مشخص می تواند نقش مهمی در امر اطلاع رسانی داشته باشد. گرچه متاسفانه در آغاز ورود این رسانه نوپا در کشورمان به بار مثبت آن توجه نشد اما بلوتوث این واقعیت انکارناپذیر را عینیت می بخشد که این پدیده در دنیای ارتباطات کنونی به خوبی می تواند نقش آفرین اطلاع رسانی و یکی از پل های مهم ارتباطی میان افراد باشد، اما متاسفانه باید اعتراف کرد که از این پدیده نوظهور دنیای اطلاعات و ارتباطات تاکنون استفاده بهینه صورت نگرفته است و بعضا هیچگونه برنامه راهبردی در استفاده صحیح از بلوتوث و هیچ گونه تدبیری دراین راستا اندیشیده نشده است.
اما یکی از این اقدامات شایسته مسئولان برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران اطلاع رسانی به مردم ازطریق بلوتوث است.
● «مطلبی» از اعضای مرکز اطلاع رسانی
بیست و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران دراین باره می گوید: «ما از سه ماه پیش از بازگشایی نمایشگاه مشغول فعالیت بودیم و همه ابزارهای لازم را فراهم آوردیم. به لحاظ کیفی تلاش شده است که نسبت به سالهای قبل شرایط بهتری فراهم شود، در همین زمینه سیستم اطلاع رسانی از طریق «بلوتوث» را به سیستم اطلاع رسانی قبلی که شامل رایانه ای و پیامک بود اضافه کردیم، که این یکی از ویژگیهای خاص و ابتکارات جدید نمایشگاه امسال کتاب تهران است.»
● انتقاد از بن های الکترونیکی کتاب
بیست و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در حالی با حضور بیش از ۷۰ کشور خارجی و نزدیک به دو هزار ناشر داخلی فعالیت خود را آغاز کرده که در این دوره از شکل گیری اش شاهد تحولات قابل توجه و حرکات روبه جلویی از طرف مجریان برگزاری این رویداد مهم فرهنگی کشور بودیم.
یکی از این موضوع هایی که امسال برای اولین بار شاهد آن هستیم امکان خرید کتاب با کارت های الکترونیکی است.
کارت هایی که اواسط سال گذشته توسط معاونت فرهنگی وزارت ارشاد معرفی و رونمایی شد با این هدف که یارانه در نظر گرفته شده برای موضوع کتابخوانی و نشر در مسیر صحیح مصرف شود.
مسئول امور نمایشگاه های دفتر نشر فرهنگ اسلامی با اشاره به این موضوع تاکید می کند: «امیدواریم کارت خوان ها در ایام نمایشگاه مشکلی نداشته باشد تا خریداران با محدودیت زمانی نمایشگاه از این امکان فراهم شده به خوبی استفاده کنند.»
اما از طرفی هم از نمایشگاه خبر می رسد که از کارافتادن دستگاه های کارت خوان در نمایشگاه کتاب باعث شده خریداران کتاب برای دریافت پول به عابربانک های مصلی مراجعه کنند.
در نمایشگاه سه عابربانک وجود دارد، دو عابربانک در شعبه بانک صادرات در ضلع شمال غربی شبستان قرار گرفته و یک عابربانک سیار نیز در محوطه مصلی قرار دارد، اما ازدحام جمعیت در این عابربانک ها به خاطر از کارافتادن دستگاه های کارت خوان (pos) است.
گفته می شود که دستگاه های کارت خوان بن الکترونیکی کتاب از روز اول نمایشگاه به علت ازدحام خطوط تلفن بی استفاده مانده است، از طرفی هم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز طی چند روز گذشته از طریق وزارت علوم، حدود ۵۰۰ هزار قطعه بن الکترونیکی کتاب در اختیار دانشجویان و طلاب علوم دینی قرار داده بود.
اما در بعد دیگر این موضوع انتقاد جالب توجه دانشجویان از بن های الکترونیکی کتاب در نمایشگاه امسال است، چرا که حکایت از این قرار بود که اعلام گردید دانشجویانی که خواستار بن کتاب هستند هر مبلغی را که پرداخت نمایند عیناً دو برابر آن در اختیارشان قرار خواهد گرفت، اما برخی از همین دانشجویان از اینکه بن های الکترونیکی خرید کتاب شارژ کافی ندارند نسبت به خلف وعده مسئولان در نمایشگاه کتاب تهران انتقاد دارند. یکی از دانشجویان دانشگاه امیرکبیر در این باره چنین توضیح می دهد: «در دانشگاه به ما گفتند این کارت ها برای دو سال اعتبار دارد و می توان آنها را از ۲ هزار تومان تا ۵۰ هزار تومان شارژ کرد.»
این دانشجو می گوید: «قرار بود به ازای بیست هزار تومانی که ما به حساب ریخته ایم بیست هزار تومان هم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بریزد ولی در کارت های ما فقط همان ۲۰ هزار تومان خودمان است!»
این در حالی است که محسن پرویز، رئیس نمایشگاه بین المللی کتاب تهران گفته است که هر یک از کارت ها ۲۰ هزار تومان اعتبار دارد که ما در اختیار مراکز تحت پوشش وزارت علوم قرار داده ایم و این مسئله نیز براساس تفاهم نامه ای بین وزارت ارشاد و وزارت علوم امضاء شده و براساس آن وزارت علوم متعهد شده همین مبلغ را نیز به بن های الکترونیکی دانشجویان واریز کند.
حمید قبادی، معاون اجرایی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نیز گفته است که وزارت ارشاد تعهد خود را انجام داده و مشکلات دانشجویان مربوط به وزارت علوم است از سوی دیگر طی این سه روز دستگاه های کارت خوان مستقر در نمایشگاه کتاب حالت قطع و وصل داشتند. به گفته مسئولان نمایشگاه بین المللی کتاب تهران سیستم کارت خوان خرید الکترونیکی کتاب به علت نقص فنی از روز یکشنبه پانزدهم اردیبهشت ماه از مدار خارج شده است. ضمناً بسیاری از غرفه ها دستگاه های کارت خوان را نصب نکرده اند، این در حالی است که تحویل غرفه ها به ناشران منوط به دریافت و نصب دستگاه pos بوده است.
در روزهای اخیر یک مقام مسئول در اداره مخابرات نیز اختلال در شبکه مخابرات را علت از کارافتادن دستگاه کارت خوان خریداران عنوان کرده است.
● بن های کاغذی اعتبار دارد
در روزهای آغازین نمایشگاه شایعه شده بود که در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، امسال بن های کاغذی اعتباری ندارد.
اما «حمید قبادی» معاون اجرایی بیست و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران می گوید: «بن های کاغذی تا پایان اعتبار درج شده روی آن معتبر است و ناشران باید آن را از بازدیدکنندگان بپذیرند.»
معاون اجرایی بیست و یکمین نمایشگاه تهران در ادامه می گوید: «علاوه بر این بن ها، بن هایی که از سوی بانک صادرات بین بازدیدکنندگان توزیع شده است نیز مورد قبول ناشران است.
اما یکی دیگر از مشکلاتی که پیش روی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران دیده می شود آنتن نداشتن تلفن های همراه است.
آنتن دهی تلفن همراه اول، برخلاف قول هایی که پیش از این داده شده بود مبنی بر این که اپراتور اول امسال این مشکل را در نمایشگاه برطرف خواهد کرد هنوز با مشکل مواجه است.
اما با تمام این تفاسیر نمایشگاه بین المللی کتاب تهران هر ساله فرصت مغتنمی را برای مردم و خصوصاً جوانان فراهم می کند تا به آسان ترین شیوه ممکن به کتاب های منتشره مورد دلخواه دست پیدا کنند و یا علت کمبود یا نبود برخی کتب مهم و معتبر را مستقیماً از خود ناشر جویا شوند و مسئولان مربوطه هم در زمینه رفع نواقص احتمالی باید نهایت اهتمام خود را به کار ببندند.
یک هفته از آغاز به کار بیست ویکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران می گذرد و چند روز دیگر به پایان مدت آن باقی است، هر روز هم سیل جمعیت دوستداران کتاب در نمایشگاه را می توان دید که مشتاقانه به دنبال پیدا کردن کتاب های موردنظر خود هستند.
با توجه به اهمیتی که وجود نمایشگاه کتاب در ارتقاء سطح مطالعه در جامعه دارد باید به این نکته توجه داشت که تداوم آن در سایر نقاط کشور می تواند نقش مهم و موثری در ترویج فرهنگ کتابخوانی داشته باشد، از طرفی هم با توجه به میانگین سنی و جوان بودن جمعیت ایران نیاز به دایر نمودن نمایشگاهی دایمی و بین المللی امری لازم و ضروری به نظر می رسد.
در شماره دیروز این گزارش به صورت گذرا اشاره ای به دایمی شدن نمایشگاه کتاب در تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور داشتیم و در شماره امروز نیز به ذکر دیدگاه های برخی از دانشجویان جوان و اساتید و صاحب نظران در این باره خواهیم پرداخت.
● ضرورت دایمی شدن نمایشگاه
بدون شک دایمی شدن نمایشگاه وسیع و گسترده ای با این حجم ناشر شرکت کننده می تواند فرهنگ مطالعه در کشورمان را ارتقا دهد و در هدایت فرهنگ عمومی جامعه نقش دوچندانی داشته باشد.
درابتدای سالن شماره ۴ با جمعی از دانشجویان دانشگاه علمی کاربردی روبرو می شوم که هرکدام به نوعی به دنبال پیدا کردن کتاب موردنظرشان هستند.
«حمید حسینی» یکی از همین دانشجویان از کوتاه بودن مدت نمایشگاه گلایه دارد و می گوید: «مدت زمان ۱۰ روز، آن هم برای نمایشگاهی بین المللی که ناشران داخلی و خارجی در آن شرکت می کنند بسیار کم است و باید مسئولان با تدابیر خاصی مدت این نمایشگاه را به دو برابر یا حداکثر یک ماه افزایش دهند.»
وی در پاسخ به این سوال که آیا نمایشگاه دایمی کتاب می تواند در ارتقاء سطح مطالعه جامعه موثر باشد، می گوید: «امروز اکثر جوانان یا دارای تحصیلات عالیه هستند و یا به نحوی از مدرک تحصیلی دیپلم برخوردارند و این نشان می دهد که سطح نیاز جامعه به کتاب نیز ارتقا پیدا کرده، همین مسئله به خودی خود ضرورت تشکیل نمایشگاه دایمی کتاب را تقویت می کند.»
«کامیار خجندی پور» دانشجوی دیگری در همین رابطه می گوید: «یکی از معضلاتی که در حوزه کتاب وجود دارد، نبود سیستم توزیع مناسب است، از این رو برخی افراد که کتاب مورد درخواست خود را در کتابفروشی ها پیدا نمی کنند با مراجعه به نمایشگاه و ناشر مربوطه به راحتی می توانند به آن کتاب دست پیدا کنند، از این رو وجود نمایشگاه دایمی کتاب می تواند تا حدودی بر مشکلات توزیع کتاب فایق آید.»
در سالن ۱۹ نمایشگاه و در غرفه موسسه آثار حضرت امام(ره)، خانم «لیلا صداقت پیشه» که خود را کارشناس آموزش و پرورش معرفی می کند مخاطب سوالم قرار می گیرد و می گوید: «به نظر من مدت زمان ده روز بسیار کوتاه و محدود است، چرا که به دلیل گستردگی نمایشگاه و تعدد ناشران شاید ظرف مدت یک روز نتوان به بازدید تمام غرفه ها پرداخت. از طرفی هم به دلیل مشغله های کاری فراوان خیلی از افراد را می بینیم که در این ده روز درگیر کارها و فعالیت هایی هستند و فرصت آمدن به نمایشگاه را ندارند اما اگر این مدت زمان را افزایش دهند، هم بازدیدکنندگان بیشتری جذب نمایشگاه خواهند شد و هم ناشران نیز فرصت مناسبی برای معرفی آثار خود خواهند داشت.
وی درباره دایمی شدن نمایشگاه بین المللی کتاب تهران می گوید: «این یک نیاز و ضرورتی جدی است که جامعه جوان ما به آن نیاز دارد و مسئولان مربوطه باید با برنامه های مدون و مشخصی به فکر دایمی نمودن نمایشگاه و رفع مشکلات پیش روی آن باشند.»
● بالا بردن فرهنگ مطالعه
«من راز پیشرفت ایران را در این دیدم که ازدحامی که مردم کشورهای دیگر برای امور سرگرم کننده دارند مردم ایران در سطح میلیونی برای کتاب دارند.»
این جمله را مدیر موسسه فرهنگی آکو به نقل از رئیس جمهور تاجیکستان بیان کرده است.
با این حال اعلام شده که روزانه به طور متوسط بیش از ۳۰۰ هزار نفر از نمایشگاه کتاب تهران بازدید می کنند. گرچه سرانه کتابخوانی در کشورمان نامعلوم است اما اظهارات برخی از کارشناسان نشان می دهد که وضعیت کتابخوانی در ایران نامطلوب است و ضرورت پرداختن به فرهنگ مطالعه و ایجاد راهکارهای ارتقاء آن از اهمیت خاصی برخوردار است.
گرچه برخی از کارشناسان معتقدند نمایشگاه کتاب و بازدید از آن ربط چندانی به مسئله کتاب و کتابخوانی ندارد اما در طرف مقابل این ایده، گروهی دیگر بر این باورند که نه تنها دایر نمودن نمایشگاه کتاب می تواند در بالا بردن فرهنگ مطالعه عمومی جامعه و جذب مردم به کتاب و کتابخوانی موثر واقع شود بلکه نیاز به دایمی بودن نمایشگاه های کتاب در این باره امری حیاتی به نظر می رسد و می تواند میان مردم و کتاب پیوندی عاطفی، عمیق و همیشگی ایجاد نماید و فرهنگ مطالعه را نهادینه کند.
دکتر ساناز اللهیان، کارشناس امور فرهنگی و استاد دانشگاه می گوید: «چند روز پیش در یکی از سایت های خبری خواندم که برگزاری نمایشگاه نمی تواند به ارتقاء سطح مطالعه در جامعه منجر شود، در حالی که واقعیت غیر از این است.»
چون اگر حتی جوانان به عنوان تفریحی و گذران اوقات فراغت خود به نمایشگاه کتاب بیایند بهتر و مفیدتر از آن است که وقت خود را در فضاهای غیرفرهنگی مثل پارک ها، بازار یا پاساژها بگذرانند، ضمناً افرادی که به بازدید نمایشگاه کتاب می آیند قطعاً با انگیزه مطالعه و پیدا کردن کتابی مناسب که باب ذوق و پسندشان باشد به نمایشگاه می آیند و هیچگاه انگیزه تفریحی و وقت گذرانی در بازدید از نمایشگاه های کتاب در کار نیست، گرچه شاید یک جوان در این بازدید کتابی هم نخریده باشد اما مهم این است که وقت خود را صرف دیدن کتاب های مختلفی کرده است.»
دکتر اللهیان به دایمی شدن نمایشگاه بین المللی کتاب اشاره می کند و می گوید: «به عقیده من این موضوع باید به وسیله کارشناسان امور فرهنگی مورد تجزیه و تحلیل و آسیب شناسی همه جانبه قرار بگیرد و به نقاط ضعف و قوت آن به درستی توجه شود آن وقت تصمیمی در این باره اتخاذ شود.»
ساخت نمایشگاه بین المللی
سال گذشته زمانی که بحث جابجایی نمایشگاه کتاب تهران بالا گرفت، وعده ساخت نمایشگاهی بین المللی برای شهر تهران نیز جدیتر شد.
گرچه مصلای تهران امسال نیز برای دومین بار محل برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب شده است اما این مکان برای برگزاری نمایشگاه ساخته نشده و تغییر کاربری آن نیز امکان پذیر نیست.
از سوی دیگر پس از گذشت ۱۶ ماه از کلنگ زنی نمایشگاه بین المللی تهران در شهر آفتاب و وعده افتتاح آن در سال ۱۳۸۷ هنوز هم ساخت آن آغاز نشده است.
«حسین کلخورانی» مدیرعامل سازمان سرمایه گذاری و مشارکت های مردمی شهر تهران در گفتگو با فارس می گوید: «طراحی پروژه نمایشگاه بین المللی تهران انجام شده ولی زمان شروع عملیات عمرانی آن مشخص نیست.» به گفته کلخورانی، حجم سرمایه گذاری در پروژه شهر آفتاب بسیار بالاست و سرمایه گذار در این زمینه محدود است و هنوز هم سرمایه گذار نهایی مشخص نشده است. وی از سرمایه گذاری ۲ هزار میلیاردی در این زمینه سخن می گوید. بحث تغییر محل برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب از نوزدهمین دوره این رویداد فرهنگی شروع شده بود و قرار است نمایشگاه بین المللی تهران در زمینی به مساحت ۳۰۰ هکتار ساخته شود.
سالن نمایش، سالن کنفرانس ، سالن ملاقات، بخش اداری، سالن گمرک و پشتیبانی، ساختمان خدماتی، پارکینگ با ظرفیت پارک ۳۰ هزار خودرو، هتل ۵ ستاره و ۳ ستاره از جمله امکانات این نمایشگاه است و قرار است باغی به وسعت ۶۲ هزار مترمربع در وسط نمایشگاه ساخته شود، این باغ با نام باغ چاله، تلفیقی از ۷ باغ معروف ایرانی همانند باغ شازده و فین کاشان است و با الگوی معماری یزد و کرمان ساخته خواهد شد.
● دومین نمایشگاه کتاب در سطح جهان هستیم
امسال ۷۵ کشور در بیست و یکمین نمایشگاه کتاب تهران شرکت کرده اند که نسبت به سال های گذشته و نمایشگاه های دیگر کتاب در منطقه خاورمیانه قابل توجه است.
بررسی میزان حضور کشورهای خارجی در نمایشگاه های بین المللی نشان می دهد نمایشگاه کتاب تهران بعد از فرانکفورت دومین نمایشگاه کتاب در سطح جهان به لحاظ جذب کشورها و ناشران خارجی است.
سال گذشته نیز ۷۴۰ ناشر از ۶۶ کشور با ۱۵۰ هزار عنوان کتاب در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران شرکت کردند. گفتنی است که تنها در نمایشگاه کتاب فرانکفورت است که کشورهای بیشتری نسبت به نمایشگاه کتاب تهران در آن شرکت می کنند، به عنوان مثال سال گذشته میلادی پنجاه و هفتمین دوره از نمایشگاه کتاب فرانکفورت برگزار شد و بیش از ۷۰۰ ناشر از ۱۱۰ کشور در این رویداد مهم جهانی حضور داشتند.
در آسیا نیز موقعیت نمایشگاه کتاب به لحاظ جذب ناشران خارجی قابل توجه است و بیشترین حضور ناشران خارجی را نسبت به نمایشگاه های کتاب در خاورمیانه دارد. تفاوت نمایشگاه کتاب تهران با سایر نمایشگاه های کتاب این است که به صورت فروشگاهی بزرگ از کتاب برگزار می شود و ناشران به طور مستقیم آثار خود را می فروشند،از سوی دیگر استقبال زیاد مخاطبان ایرانی از این فروشگاه بهاره باعث شده ناشران و کشورهای خارجی بازاری مطلوب برای عرضه کتاب های خود پیدا کنند.
آمارهای بانک اطلاعاتی خانه کتاب
۵۴ هزار و ۳۰۸عنوان کتاب در سال ۱۳۸۶ در کشور منتشر شد که نسبت به ۵۳ هزار و ۱۴۷عنوان کتابی که در سال ۱۳۸۵به چاپ رسیده بود، دو درصد افزایش داشته است.
بر اساس آمار موجود در بانک اطلاعاتی خانه کتاب، این کتاب ها در شمارگان ۲۰۸ میلیون و ۸۸۸ هزار و ۵۸۰ جلد منتشر شد که شمارگان متوسط هر عنوان ۳۸۷۷ جلد بود.
این ۵۴ هزار و ۳۰۸ عنوان در ۴۵ میلیون و ۴۶ هزار و ۶۴۰ صفحه انتشار یافت و هر کتاب به طور متوسط در ۲۴۹ صفحه منتشر شده است.
از میان ۵۴ هزار و ۳۰۸ عنوان کتابی که به چاپ رسیده، ۲۳ هزار و ۴۵۸ عنوان چاپ نخست و ۳۰ هزار و ۸۵۰ عنوان چاپ مجدد، ۴۲ هزار و ۷۵۸ عنوان تألیف و ۱۱ هزار و ۵۵۰ عنوان ترجمه بوده است.
از میان ۵۴ هزار و ۳۰۸ عنوان کتابی که سال گذشته منتشر شد، شش هزار و ۹۹۶ عنوان برای کودکان و نوجوانان و نه هزار و ۷۲۰ عنوان به کتاب های کمک درسی و آموزشی اختصاص داشته است.
در این مدت، بیشترین کتاب ها با ۱۱ هزار و ۵۸۸ عنوان در موضوع دین منتشر شد و پس از آن به ترتیب موضوع های ادبیات با ۹ هزار و ۷۷۰ عنوان، علوم عملی با ۷ هزار و ۶۸۸ عنوان، علوم اجتماعی با ۷ هزار و ۲۷۸ عنوان، علوم طبیعی و ریاضیات با ۵ هزار و ۶۰۳ عنوان، زبان با ۳ هزار و ۶۹۳ عنوان، تاریخ و جغرافیا با ۲ هزار و ۵۴۰ عنوان، فلسفه با ۲ هزار و ۱۳۰ عنوان، هنر با ۲ هزار و ۱۰۱ عنوان و کلیات با یک هزار و ۹۱۷ عنوان قرار گرفته اند.
گفتنی است ۴۳ هزار عنوان از کتاب ها را ناشران تهرانی و ۱۱ هزار و ۳۰۸ عنوان از کتاب های منتشر شده توسط ناشران شهرستانی به چاپ رسیده است.

ایرج نظافتی

منبع : روزنامه کیهان