۲ فوریه سال ۵۵۳ ـ نظر «ژوستی نی ان» درباره ایرانیان

«پروکوپیوس» مورخ رومی متولد فلسطین در یادداشتهای روزانه خود ، در ذیل روزی که بعدا باتطبیق تقویم ها معلوم شده دوم فوریه سال ۵۵۳ میلادی است نوشته است : امروز نسخه اصلی ( دستخط خودش ) تاریخی را که نوشته ام و عنوانش را « جنگها » قرار داده ام به امپراتور « ژوستی نی ان » دادم . پس از مروری کوتاه گفت : گرچه به سود ما ــ رومیان ــ نیست و باعث تزلزل روحیه می شود ، اما جا داشت که می نوشتی که « ژوستی نی ان » عقیده دارد که در خون پارسیان (سربازان ایرانی ) یک ماده اختصاصی وجود دارد که باعث می شود ترس نداشته باشند ، بی باک و مغرور باشند و تسلیم نشوند . اگر هم احیانا اسیر شوند ، برخلاف سربازان سایر ملل دربرابر فاتح زانو نزنند و عجز و لابه نکنند. بازور نمی شود اسیر ایرانی را به بیگاری وادار کرد و یا با شکنجه غرور و شخصیتش را شکست . من نمی دانم ایران چه آبی دارد که بذر « نهایت میهندوستی » را در جان مردمش پرورش می دهد و....
پروکوپیوس تاریخ « جنگها » را در هشت کتاب نوشته و عمدتا شرح جنگهایی است که خود شاهد عینی آنها بوده و سه بخش از این تاریخ اختصاص به سه جنگ «ژوستی نی ان» با ایران دارد. بخشهای دیگر مربوط به جنگهای روم با « گوتها » و جنگهای شمال آفریقاست. پروکوپیوس در همه جنگهایی که ژنرال « بلی ساریوس » در آنها شرکت داشت همراه او بود.
با این که این مورخ کوشیده است تا ضعف رومیان را ظاهر نسازد ، در چندین مورد از انضباط و ایستادگی سربازان ایران ستایش کرده و نوشته است ؛ سرباز ایرانی بدون تصمیم فرمانده خود محال است دست به عقب نشینی و فرار بزند . وی در باره تاکتیک واحدهای ارتش ایران نوشته است که ایرانیان تلاش می کنند که میدان جنگ را گسترده کنند. آنان پیادگان را در دسته های کوچک در سنگرها مستقر می کنند و سواران نیز در دسته های کوچک و متعدد می کوشند که سرباز طرف دیگر را به کمینگاه پیادگان بکشانند و در دست آنان رها سازند . رومیان از این تاکیتیک بیزارند و اصولا از میدان جنگ که گستردگی زیاد داشته باشد واهمه دارند و....
پروکوپیوس تاریخ جنگها را به سبک توسیدیدس نوشته است تا هرودوت.
این مورخ قسمتهایی از یادداشتهای روزانه و خاطرات شخصی که آنها را بدون رعایت ملاحظات تهیه کرده در کتاب دیگرش تحت عنوان « تاریخ محرمانه » نقل کرده است . نوشته های این مورخ به زبان یونانی است.
ژوستی نی ان همعصر خسرو انوشیروان بود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز