درماتیت انگشتی در گاو های شیری

بروز جمعیتی لنگش در نسبت های اپی دمیك معضلی است كه پس از ورم پستان و بیماری های تولیدمثلی می تواند در رتبه سوم قرار بگیرد و متاسفانه زیان های اقتصادی فراوانی را بر جامعه دامپروری وارد می كند كه از آن جمله می توان كاهش شیر ،كاهش پیشرونده وزن بدن ،عدم باروری و در انتها حذف زود رس گاوان مبتلا را نام برد .
در بین بیماریهای مربوط به انگشت در گاو شیری ،درماتیت انگشتی (DIGITAL DERMATITIS) به علت اینكه بروز جمعیتی بالایی دارد و نیز به علت داشتن الگوی اپیدمیولوژیكی خاص، سالهاست كه به عنوان یكی از عوامل مهم لنگش در میان دامپروری های كشور مطرح می باشد .
بیماری برای اولین بار در ایران در سال ۱۹۷۹ میلادی در یكی از دامپروری های كوچك در اطراف تهران توسط دكتر ایرج نوروزیان تشخیص داده شد و گزارش گردید .
بیماری درماتیت انگشتی را می توان به عنوان یك بیماری التهابی سطحی مسری كه ناحیه اپیدرم و نهایتا درم پوست بالای نوار تاج سم و ترجیحا در محاذات فضای بین انگشتی را در بر می گیرد ،تعریف نمود . تقسیم بندی جراحات از دید كلاسیك به دو صورت می باشد ۱- به صورت زخم مدور سطحی واكنش دار ۲- جراحت پرولیفراتیو زگیل مانند . اما به علت وسیع بودن طیف جراحات و مشاهده آن در اپیدمی های گوناگون ،این بیماری را به نام های مختلفی همچون درماتیت انگشتی اولسراتیو(ULCERATIVE DIGITAL DERMATITIS) ،درماتیت انگشتی پاپیلوماتوز (PAPILLOMATOUS DIGITAL DERMATITIS)، زگیل مودار (HAIRY WARTS)، زگیل مودار در ناحیه پاشنه (HAIRY HEEL WARTS)، زگیل پا (FOOT WARTS) ، پاشنه توت فرنگی و بیماری MORTELLARO می نامند .
دو اندام حركتی درگیر شده و كمتر چهار اندام حركتی به طور همزمان مبتلا می شوند در این میان نقش اندام های خلفی نیز بیشتر می باشد . جراحات این بیماری بیشتر در ناحیه پوست كف پایی یا كف دستی و عمدتا در محاذات شیار بین انگشتی دیده می شود و نواحی همچون ناحیه بافت نرم شاخی پاشنه و ناحیه فضای بین انگشتی و ساختارهای پوست و بافت شاخی انگشت سوم در گیر می شوند .
در این بیماری در ابتدا اپیدرماتیت محدودی با حاشیه مشخص و قابل تفكیك از سایر قسمت های پوست حادث می گردد پوست ناحیه به رنگ سرخ كه نشاندهنده یك پرخونی موضعی می باشد در می آید البته در این مواقع در بعضی از گاوان مبتلا به علت احساس خارش در موضع از حركت باز ایستاده و برای تخفیف در میزان تحریكات شروع به لرزاندن پای خود می كنند به دنبال این حالت هایپرمی اتفاق افتاده و در ادامه جراحات اولیه كه به صورت زخم باز مدور با سطحی صاف و كناره های قابل تفكیك می باشد ظاهر می گردد .در بعضی از موارد ضایعات از حالت مدور خارج می شود و به اشكالی همچون بیضوی و یا uشكل و حتی بدون طرح هندسی خاصی قابل مشاهده می باشد .
در حالت درماتیت انگشتی فعال (kissing lision) جراحت بصورت زوج و در كنار هم با حاشیه قابل تفكیك از یكدیگر بروز می كند رنگ جراحت متغیر می باشد و از حالت خاكستری تا قرمز قابل تغییر است ، سطح آن مرطوب بوده بطوریكه در هنگام لمس محل جراحت علاوه بر درد بسیاری كه دام متحمل می شود در ناحیه خونریزی ایجاد می گردد در این حالت نیز حیوان از حركت كردن امتناع كرده و وزن گیری بر روی اندام حركتی دیگر خواهد بود .
به دنبال پیشرفت بیماری و تجمع بافت های گرانوله منظره جراحت به شكل توت فرنگی در می آید كه در این حالت اپیتلیوم كناره زخم بصورت نوار سفیدی قابل مشاهده می باشد با گذشت زمان این حالت از جراحت تبدیل به شكل پاپیلوماتوز و به دنبال آن تبدیل به زگیل گوشتی شده كه سطح برآمده ای دارد بعد از مدتی روی سطح زخم ،نسج شاخی غیر طبیعی همراه با ساختار های طویل شبیه به مو نمودار می گردد كه به این حالت درماتیت انگشتی بالغ یا زگیل مودار پا می گویند كه باز در این حالت دام رغبتی برای حركت ندارد و ضعیف و نحیف شده و در انتها زمین گیر می شود البته باید به این نكته نیز اشاره نمود كه لنگش شدیدی همانند شكل فعال درماتیت انگشتی حادث نمی گردد .
به دنبال بروز بیماری در یك دام، بلافاصله بیماری در میان گاو های گله شیوع پیدا می كند كه ابتلای آن حتی به ۹۰% هم میرسد . در تمام سنین امكان ابتلا وجود دارد البته این احتمال در تلیسه هایی كه به اولین دوره شیرواری خود وارد می شوند بیشتر می باشد همچنین امكان ابتلا در گله با ورود دام های جدید مبتلا بیشترنیز می شود . شیوع بیماری در فصول بارندگی بخصوص بهار و پاییز بیشتر می باشد روی این اصل بستر مرطوب و درجه حرارت نسبتا بالا و استفاده بیش از حد از حمام های پیشگیری كنننده نظیر حمام عبوری فرمالین یا كات كبود زمینه را برای ایجاد بیماری بیشتر می نماید .
ماهیت اصلی بیماری چند عاملی بودن آن است عواملی همچون كاهش مكانیسم دفاعی پوست میزبان ،رطوبت و درجه حرارت جایگاه و عامل عفونی مثل اجرام اسپیروكت به ویژه اسپیروكت ترپونما كه با حمله به عمق نسج اپیدرم و لایه استراتوم اسپینوزوم شرایط را برای یك درماتیت انگشتی آماده می كند .
شیوه های درمانی بسیاری برای درمان درماتیت انگشتی پیشنهاد شده است كه در زیر به چند مورد از آن اشاره می شود :
۱) برداشتن نسج گرانوله به كمك بیستوری تحت بی حسی موضعی و پانسمان موضع با اسپری و بانداژ نمودن موضع
۲) استفاده از اسپری سرمازا و به دنبال آن سرما جراحی
۳) اسپری كردن موضع با كلرامفنیكل
۴) حمام دادن انفرادی با استفاده از تركیبات غیر آنتی بیوتیكی مثل محلول فرمالین %۵ و كات كبود %۳
۵) حمام دادن با محلول تركیبات آمونیوم یا حمام دادن با سولفات مس
۶ ) استفاده از حمام اوكسی تتراسایكلین و لینكومایسین ولینكوسپكتین
۷) اسپری كردن محلول تتراسایكلین و محلول دوژان سین (tetracycline gentianviatet)
البته هر یك از روش های درمانی بالا جواب های متغیری را داده اند كه این باعث شده است كه اجماعی برای استفاده از یك روش وجود نداشته باشد با این وجود باید جنبه های اقتصادی درمان و به كارگیری آسان شیوه های پیشنهادی و التیام زخم در زمان كوتاه و عدم بازگشت جراحات را مد نظر داشت و با توجه به اهمیت این موضوعات روش درمانی مناسب را انتخاب نمود مطالعات انجام شده بر روی روشهای درمانی ارائه شده نشان دهنده این موضوع است كه استفاده از اسپری كردن داروهای آنتی بیوتیكی و غیر آنتی بیوتیكی چه بصورت انفرادی و چه بصورت جمعی نسبت به حمام انفرادی یا جمعی ارجح تر بوده است و در این میان استفاده از اسپری كردن داروهای آنتی بیوتیكی همچون لینكو مایسین هیدروكلراید بخاطر التیام بخشیدن زخم در زمان كوتاه و عدم عود مجدد جراحات دارای اهمیت بیشتری می باشند .
با توجه به نكات گفته شده در مورد درماتیت انگشتی باید توجه داشت كه با رعایت بهداشت در دامپروری ها ،به حداقل رساندن میزان رطوبت جایگاه و بستر ،عدم استفاده از ابزار اصلاح سم از یك دامپروری در یك دامپروری دیگر ،ممانعت از ورود گاوهای مبتلا به گله سالم ،به كارگیری قرنطینه و انجام تمهیدات ضدعفونی می توان از بروز و شیوع بیماری جلوگیری كرد و التزام به رعایت این اصول در میان دامپروران می تواند از زیان های اقتصادی كه درماتیت انگشتی به جامعه دامپروری وارد می كند جلوگیری كند.

مهیار فرید خمامی

منبع : دامینه