زمینه سازی برای حفظ محیط زیست

محیط زیست از مقولات مهمی است كه در جوامع پیشرفته دنیا از اهمیت بالایی برخوردار است و این در حالی است كه این مبحث مهم زیستی در اكثر كشورهای در حال توسعه در معرض خطرات و آسیب های بسیار جدی قرار گرفته است.
صرف نظر از تدابیر كلان كه برعهده مسئولان و مقامات بالای دستگاههای اجرایی است، عملكرد یكایك افراد یك جامعه می تواند در سالم سازی و پاك سازی محیط زیست و برعكس ایجاد آلودگی های گوناگون آن، اثرات مثبت یا منفی برجای نهد.
یكی از اقدامات مثمرثمر در رابطه با پاك سازی محیط زیست از آلاینده های هوا، ایجاد و گسترش فضای سبز شهری است.
به این ترتیب هر شهروندی می تواند با ایجاد فضای سبز، هر چند كوچك در محیط زندگی و كار خود، در فراهم سازی زمینه این امر مهم سهیم باشد.
به همین منظور و برای راهنمایی و آشنایی هر چه بیشتر با گیاهان گوناگون به معرفی چند گیاه و چگونگی پرورش آنها پرداخته ایم.
۱) اقاقیا: (Robinia Pseudoacacia)
اقاقیا درخت یا درختچه ای است گلدار و زینتی كه بومی سرزمینهای آمریكای شمالی است و در بیشتر مناطق ایران نیز می روید. ارتفاع درخت اقاقیای معمولی گاهی به۲۴ متر هم می رسد. بیشتر نوع های آن ساقه های بدون خار دارند. برگ های اقاقیای معمولی مركب و به رنگ سبز نزدیك به آبی است. هر برگِ مركب۶ تا۲۰ برگچه گرد و كوچك دارد. گلهای سفید و درشت و خوشبوی آن به شكل خوشه از ساقه ها آویزانند. میوه این گیاه به شكل نیام لوبیا و دارای پوستی صاف و قهوه ای رنگ است كه چندین دانه در آن قرار دارد. اقاقیا در هوای خشك و آفتابی به خوبی رشد می كند و در اوایل خرداد ماه گل می دهد. این گیاه در خاكهای آهكی و شیرین و حاصلخیز، كه آب فراوان در خود نگاه نمی دارد، خوب رشد می كند.
تاكنون۲۰ گونه اقاقیا شناخته شده است. معروفترین گونه آن اقاقیای معمولی است. گونه معروف دیگر آن اقاقیای سرخ است كه اقاقیای گل نیز نامیده می شود و گلهای سرخ رنگ و درشت دارد.اقاقیای بنفش و اقاقیای چتری، نوع های دیگر اقاقیای معمولی هستند. اقاقیای معمولی را با كاشتن دانه آن در فصل بهار و در هوای آزاد یا جدا كردن و كاشتن پا جوشهای ریشه دار در پاییز، و نوع های دیگر اقاقیا را از راه پیوند زدن روی اقاقیای معمولی زیاد می كنند.
چوب اقاقیا سخت و با دوام است و اهمیت صنعتی و بازرگانی دارد. از آن برای ساختن ستونها و داربستهای معدنها و مبل و صندلی استفاده می كنند.
۲) ارغوان (Cercis Siliquastrum)
ارغوان درختی گلدار و زینتی است كه بلندی آن گاهی به۱۲ متر هم می رسد، اما بیشتر به صورت درختچه است. ارغوان گیاه بومی سرزمین های جنوبی اروپا و جنوب غربی آسیاست و در ایران در شاهرود، كرمان، مازندران، گیلان، همدان، لرستان و فارس به صورت خودرو می روید. این درخت را به عنوان گیاه زینتی می كارند.
برگهای ارغوان به شكل قلب، بدون كرك و دارای كناره های صاف است. گلهای این درخت در اوایل بهار، در گروه های۳ تا۶ تایی، روی شاخه ها و حتی روی ساقه اصلی، پیش از رشد برگها پدید می آیند و چون عده آنها بسیار زیاد است، منظره زیبایی به درخت می دهد. مزه گل ارغوان ترش و نسبتاً مطبوع است. از این رو در بعضی از كشورها گل ارغوان را همراه سالاد می خورند یا در بعضی از غذاها می ریزند.
ارغوان در خاكهای آهكی پرقوت بهتررشد می كند و در برابر خشكی مقاوم است و به تابش مستقیم نور خورشید نیاز دارد. برای زیاد كردن این درخت، بذر آن را فروردین در هوای آزاد می كارند . این درخت را از راه پیوند و قلمه زدن نیز زیاد می كنند.
۳) آقطی
گونه های مختلف این گیاه در مناطق گوناگون ایران با نامهای مختلفی مشهورند. از گیاه آقطی به عنوان گیاه زینتی و بادشكن كشتزارها و پرچین. استفاده می شود. در طب سنتی از قسمتهای مختلف این گیاه برای درمان بعضی از بیماریها استفاده می شود. در جنگلهای شمال ایران، گونه ای از این
گیاه با نام »سامبوكوس اِبولوس« یافت می شود كه مردم مازندران و گیلان آنرا پَلَم، پَلخون یا شَوَن می نامند. گلهای این گونه از آقطی ها كوچك و فراوان و دارای گل آذین دیهیم و شبیه چتر است. رنگ گلها سفید و ارغوانی است و میوه آن كوچك، گرد و به رنگ سیاه مایل به ارغوانی است. شناسایی این گیاه به سبب بوی تند و ناخوشایند آن آسان است.
ریشه، پوست ساقه و گل و میوه پلخون اثر درمانی دارند و از زمانهای دور در طب سنتی مورد استفاده قرار می گرفتند و گاهی از مغز ساقه این گیاه در آزمایشگاههای زیست شناسی برای تهیه برش های میكروسكوپی استفاده می شود.
گونه ای دیگرِ این گیاه كه سامبوكوس نیگرا نامیده می شود در باغهای كناره دریای مازندران، ارومیه، همدان و كنگاور به عنوان درختچه ای زینتی كاشته می شود و آنرا انگوركولی می نامند. انگوركولی درختچه ای است كه بلندی آن به۶ متر می رسد و گیاه بومی اروپا و آسیای شمالی است. برگهای آن به رنگ سبز تیره و دارای۳ تا۷ برگچه بیضی شكل دندانه دار نوك تیز است. گلهای این گیاه كوچك، فراوان و به رنگ سفید مایل به زرد است. این گیاه در اواخر اردیبهشت گل می دهد و دارای چند نوعِ زینتی است كه یكی از آنها برگهای انبوه دارد.
نوع دیگر از گونه های مختلف گیاه آقطی سامبوكوس راسِموزا نام دارد كه در ایران به آن آقطی سرخ می گویند. این گیاه درختچه ای است بلند كه از زیباترین گونه های آقطی محسوب می شود. گلهای این گیاه پیش از پیدا شدن برگها شكفته می شوند و منظره زیبایی به این درختچه می دهند. میوه های این گیاه سرخ رنگ و بسیار زیبا هستند.
۴) آرتیشو (Artichaut)
این گیاه كه در ایران به صورت خودرو فراوان یافت می شود با نام كنگر فرنگی یا خرشوف معروف است. آرتیشوگیاهی است دایمی كه اصل آن از سرزمین های كرانه دریای مدیترانه است و امروزه در سراسر جهان كاشته می شود. این گیاه ریشه ای كلفت دارد و بلندی بوته آن به۱۵ متر می رسد برگهای آن بزرگ، دراز، خاكستری رنگ، خاردار و دارای پهنایی با بریدگی زیاد و دندانه داراست و طول هر برگ، تقریباً به۹۰ سانتی متر می رسد. گلهای این گیاه، مركب و به شكل كُپه ای به دُمگُل بسیار بلندی چسبیده اند و رنگ آنها صورتی یا بنفش است. برگهای درشت و فلس مانند و گوشتی غنچه گلهای لوله ای این گیاه را در بر گرفته اند.
در تابستان و پاییز این غنچه ها را پیش از سخت و چوبی شدن و شكفتن گلها می چینند. این غنچه ها مصرف غذایی و دارویی نیز دارند.
آرتیشو به سرما و یخبندان حساس است. به همین سبب، در پاییز ساقه اصلی را از نزدیك خاك قطع می كنند و روی قسمت باقیمانده گیاه را با كاه و كود و برگهای خشك می پوشانند.
برای زیاد كردن آرتیشو، در فصل بهار، پا جوش های ریشه دار را می كَنند و به فاصله یك متر از یكد یگر می كارند و به طور منظم آبیاری می كنند تا جوانه ها رشد كنند و برگ بدهند.
آرتیشو از راه كاشتن بذر آن هم زیاد می شود. ولی از این روش، گیاه آرتیشو دیرتر رشد می كند.
این گیاه در خاك رُسی كه دارای مواد آلی فراوان و كود حیوانی باشد، به خوبی رشد كرده و در سال اول در حدود ۳ گل و در سالهای بعد گلهای بیشتری می دهد.
۵) اسپیره (Spiraea)
اِسپیره درختچه ای است گلدار كه نزدیك به۸۰ گونه آن را شناسایی كرده اند، بیشتر گونه های اسپیره در مناطق كوهستانی می رویند. امروزه بعضی از گونه های اسپیره را به عنوان گیاه زینتی در سراسر جهان می كارند. بعضی از گونه های اسپیره كوتاه هستند و بلندی آنها از۲۰ سانتیمتر بیشتر نمی شود، اما بلندی بعضی دیگر به۴/۵ متر هم می رسد. بعضی از آنها شاخه های پر پشت و بعضی دیگر شاخه هایی كم پشت و نازك دارند كه به سوی زمین خم می شوند. برگهای اسپیره بیضی شكل، یا كشیده و نوك تیز، كبود مایل به سفید یا ابلق سبز و سفید است. این گیاه گلهای فراوان به رنگهای سفید، قرمز، صورتی یا زرد دارد. آرایش گلها به صورت دیهیم است.
در ایران چند نوع اسپیره وجود دارد. دونوع از آنها به صورت وحشی در جنگلها و كوهستانها می رویند و بقیه را از سرزمینهای دیگر به ایران آورده اند و در باغها كاشته اند. یكی از آنها اسپیره سفید است كه بومی اروپای شرقی و آسیای شمالی است. اسپیره سفید در اردیبهشت گل می دهد و گلهای آن سفید رنگ است. این اسپیره را در باغها به عنوان درختچه زینتی می كارند. نوعی از اسپیره سفید كه شیلیم نامیده می شود، در جنگلهای شمال ایران و ارسباران به صورت وحشی می روید و بومی ایران است. این نوع را در بعضی از مناطق تَبْرَق می نامند. اسپیره سرخ درختچه زیبایی است كه بومی چین و ژاپن و كوههای هیمالیاست. این گیاه در خرداد گل می دهد و گلهای آن سرخ رنگ است. اسپیره رعنا نیز بومی چین و ژاپن است كه در اوایل بهار گل می دهد و گلهای آن سفید رنگ است. برگهای این اسپیره به خاك پرقوت و آب زیاد نیاز دارد و بهترین راه زیاد كردن آن قلمه زدن است.

منبع: فرهنگنامه۹ جلد كودكان و نوجوانان

منبع : ماهنامه نفت پارس