شیمی

● پختن نان :
از روزگاران قدیم پختن نان یكی از مظاهر اساسی تمدن بوده است. نان خوب حاصل واكنشهای شیمیایی است. اجزای اصلی نان مخمر، آرد، آب و نمك است. هر یك ازاین اجزاءدر پختن نان نقش دارد.آرد شامل نشاسته و پروتئین است.
آرد وآب با مخمرآمیخته می شودتا خمیر به دست آید. درخمیرآمیخته، آب وپروتئین زنجیره ههای ملكول درهم پیچیده ای به نام گلوتن ایجاد می كنند. وقتی كه خمیرورزداده می شود این زنجیره ها ردیف می شود وخمیر صاف ویكدست می شود. نشاسته ی موجود در خمیر هم با آب به صورت ماده ای ژله ای شكل درمی آیدو ساختارخاصی به خمیرمی دهد. مخمرموجودی زنده و تك سلولی از نوع قارچ یا كپك است.
وقتی مخمربا آب فعال می شود، نشاسته ی موجود درآرد را هضم می كندوبا این عمل كربن دی اكسید و الكل آزاد می شود. در پختن نان كربن دی اكسید به صورت حباب در می آید و گلوتن موجود در خمیر، این حبابها را محبوس می كند. وقتی كه مخمر، كربن دی اكسید تولید می كند، خمیردراین حالت«پف می كند» یا به اصطلاح ور می آید.
نمك، طعم نان را بهترمیكند واز فروپاشی گلوتن و ورآمدن بسیار سریع نان جلوگیری می كند. به هنگام پخته شدن نان ،گاز های محبوس در حبابها منبسط وسبب بیشتر ور آمدن خمیر می شود. در این حال مخمركشته والكل تبخیر می شود كه رنگ بوی فریبنده ای به نان می دهد.
● قوطی های نوشابه
در چند سال گذشته بیش از ۹۰% قوطی های نوشابه از آلمینیم ساخته می شد. این درصد بالا ازاین جهت است كه ساخت قوطیهای نوشابه از ورقه های آلمینیم ارزانترتمام می= شود، بازیافت آلمیینیم آسانتر، وزن قوطی ها سبكتر و بنابراین هزینه ی حمل ونقل آنكمتر است. سی سال پیش، بیشتر قوطی ها از فولاد قلع اندود ساخته می شد كه همان «قوطی قلعی» سابق باشد. این قوطی ها سنگین بودند، به آسانی سوراخ می شدند و محتویات قوطی بو ومزه فلز به خود می گرفت.
تنها امتیازاین قوطی ها زنگ زدن و «از بین رفتن» آهنی بود كه فولاد از آن ساخته می شد. اكنون شركتهای فولاد سازی امكانات تولید را بهبود بخشیده اند و تصور می كنند كه می توانند با بازار مصرف قوطیهای آلمینیمی به رقابت برخیزند. این شركتها اكنون می توانند قوطیهای فولادی خیلی نازكتر تولید كنند و چون بهای آلمینیم افزایش یافته است، ساختن قوطیهای فولادی عملا ارزانترتمام می شود. ولی مشكل اصلی این است كه قوطیهای فولادی باز هم به درپوشهای آلمینیمی نیاز دارند.
هنوز «در باز كن» فولادی كاملا رایج نشده است . تغییر جهت به سمت استفاده از قوطیهای فولادی ممكن است سالیانه میلیونها دلار در بهای مواد مصرفی صرفه جویی شود ولی، بر پا كردن خطوط تولید به نوسازی ابزار وبرنامه = ریزی برای بازیابی نیاز دارند. مردم انتظار دارند كه قوطیها بازیابی شوند.
همه ساله بیش از چهل میلیون قوطی آلمینیمی،یعنی بیش از نصف قوطیهای تولید شده، بازیابی می شود. بیشتر سازندگان فولاد می گویند كه بازیابی یك قوطی فولادی گرانتر از تولید یك قوطی نو تمام می شود. تا وقتی مشكل «در باز كن فشاری» را سازندگان فولاد بتوانند حل كنند و از عهده ی بازیابی برآیند، برتری قوطیهای آلمینیمی احتمالا همچنان ادامه خواهد داشت.
● كاربرد لیتیم
لیتیم برای افزودن استحكام آلیاژهای روی، منیزیم و آلمینیم مصرف می شود. تركیبات سدیم مصارف مهمی در صنعت دارند. سالیانه میلیونها تن سود از طریق الكترولیز محلول تولید می شودكه در مواردی ازجمله تولید شوینده ها، بهره برداری ازبوكسیت Naclآبی ودر صنعت ماده های سلولزی كاربرد دارند.
كربنات سدیم نیزازدیگرتركیبات سدیم می باشد كه به مقدار زیاد تولید دردرجه ی اول برای تولید شیشه به كار می رود. همچنین در تولید فسفات های سدیم و سیلیكات های سدیم و نیز به منظور تولید پودر لباس شویی و انواع صابون ها كاربرد دارد.

تهیه كننده : معصومه اعتماد

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان