پاسخ به سئوالاتی درباره آنفلوانزای مرغی

آنفلوانزای پرندگان یا مرغی یک بیماری مسری حیوانات است که توسط ویروسهایی ایجاد می شود که معمولاً فقط پرندگان و گاهی خوکها را مبتلا می کند . ویروسهای آنفلوانزای پرندگان بسیار اختصاصی هستند . ولی در موارد نادری می توانند باعث ابتلاء انسان نیز بشوند .
در مرغان اهلی عفونت با ویروس آنفلوانزای پرندگان باعث دو مشکل اصلی بیماری می شود که توسط حداقل و حداکثر مسری بودن افتراق داده می شوند . مشکل اصطلاحاً با بیماریزایی خفیف معمولاً فقط علائم ملایم ( آشفتگی و به هم ریختگی پرها ، کاهش تولید تخم ) ایجاد کرده و ممکن است تشخیص داده نشود . مشکل با بیماریزائی شدید بسیار مشخص و واضح است . این مشکل با سرعت زیادی در بین دسته های پرندگان منتشر شده و باعث درگیری ارگانهای مختلف داخلی شده و حتی صددرصد باعث مرگ و میر در ظرف حداکثر ۴۸ ساعت می شود .
▪ کدام ویروسها باعث بیماری شدید می شوند ؟
ـ ویروسهای آنفلوانزا به سه گروه A,B,C تقسیم می شوند . ویروسهای آنفلوانزای A,B از نقطه نظر سلامتی انسان مهم هستند . فقط ویروسهای آنفلوانزای A می توانند باعث همه گیری شوند . ویروس آنفلوانزای A دارای ۱۶ زیر گروه H و ۹ زیرگروه N می باشد . زیر گروه H از لحاظ همه گیری از همه مهمتر است . فقط ویروسهای زیرگروه H۵ , H۷ باعث فرم شدید بیماری می شوند . البته تمامی ویروسهای زیرگروه H۵,H۷ ایجاد بیماری شدید نمی کنند .
ویروسهای H۵,H۷ به شکل بیماریزائی خفیف وارد دستجات پرندگان می شوند . زمانیکه این ویروسها در جمعیت پرندگان در حال انتقال هستند معمولاً ظرف چند ماه جهش یافته و به شکل با بیماریزائی شدید تبدیل می شوند . به همین دلیل وجود ویروسهای H۵,H۷ در پرندگان همیشه باید مورد توجه قرار گیرد حتی اگر علائم عفونت اولیه خفیف باشد .
▪ آیا پرندگان مهاجر باعث انتشار ویروسهای با بیماریزائی شدید آنفلوانزای پرندگان می شوند ؟
ـ نقش پرندگان مهاجر در انتشار نوع شدید بیماری کاملاً مشخص نشده است . پرندگان آبی وحشی منبع طبیعی تمام ویروسهای آنفلوانزای A محسوب می شوند . این پرندگان احتمالاً قرنهاست که حامل این نوع ویروسهای آنفلوانزا هستند ، بدون اینکه زیان خاصی را ایجاد کنند . همچنین این پرندگان ویروسهای زیر گروه H۵,H۷ را البته معمولاً به شکل با بیماریزائی خفیف حمل می کنند . شواهد قابل توجهی وجود دارد که پرندگان مهاجر باعث ورود ویروسهای H۵,H۷ به دسته جات پرندگان شده و سپس ویروس به شکل با بیماریزائی شدید جهش می یابد .
در گذشته ویروسهای با بیماریزائی شدید در مرغان مهاجر در موارد بسیار نادری پیدا شده اند ، که این مرغان معمولاً در محدوده پروازی شیوع این بیماری مرده یافت شدند . این یافته نشان می دهد که پرندگان آبی وحشی عامل گسترش رو به جلوی این ویروس ها نیستند .
مطالعات اخیر نشان می دهد که احتمالاً بعضی از مرغان مهاجر در حال حاضر مستقیماً باعث انتشار ویروس H۵N۱ در شکل با بیماریزائی شدید می شوند .
▪ چه نکته خاصی در مورد شیوع فعلی بیماری در پرندگان وجود دارد ؟
ـ شیوع فعلی آنفلوانزای با بیماریزائی شدید پرندگان که در نیمه سال ۲۰۰۳ در آسیای جنوب شرقی شروع شده ، بزرگترین و شدیدترین مور ثبت شده می باشد . هرگز در تاریخچه این بیماری ، این تعداد زیاد کشورها بصورت همزمان مبتلا نشده و مرگ پرندگان در این وسعت اتفاق نیفتاده بود .
عامل مولد بیماری یعنی ویروس H۵N۱ بسیار مقاوم و سرسخت می باشد . علیرغم مرگ یا نابودسازی حدود ۱۵۰ میلیون پرنده ، این ویروس در حال حاضر در بسیاری از قسمت های اندونزی ، ویتنام ، کامبوج ، چین و تایلند آندمیک محسوب می شود. به نظر می رسد کنترل بیماری در پرندگان سالها طول بکشد .
▪ کدام کشورها مورد هجوم بیماری در پرندگان قرار گرفته اند ؟
ـ از نیمه دسامبر ۲۰۰۳ تا اوائل فوریه ۲۰۰۴ شیوع ویروس H۵N۱ در هشت کشور آسیائی گزارش شد . لیست این کشورها به ترتیب گزارش عبارتست از جمهوری کره ، ویتنام ، ژاپن ، تایلند ، کامبوج ، لائوس ، اندونزی و چین . بیشتر این کشورها قبلاً هرگز دچار حمله آنفلوانزای با بیماریزائی شدید پرندگان نشده بودند .
در اوائل آگوست ۲۰۰۴ مالزی اولین حمله H۵N۱ در پرندگان را گزارش و تبدیل به نهمین کشور آسیائی مبتلا گردید . روسیه اولین حمله H۵N۱ را در اواخر ژوئیه ۲۰۰۵ گزارش کرد و متعاقب آن وقوع بیماری در مناطق مجاور قزاقستان در اوائل آگوست گزارش شد . مرگ پرندگان وحشی بعلت ویروس H۵N۱ با بیماریزائی شدید در هر دو کشور گزارش شد . تقریباً همزمان مغولستان یافته شدن ویروس H۵N۱ در پرندگان مهاجر مرده را گزارش کرد . در اکتبر ۲۰۰۵ وجود ویروس H۵N۱ در پرندگان در ترکیه و رومانی اثبات شد .
ژاپن ، جمهوری کره و مالزی کنترل بیماری در پرندگان را اعلام نموده و در حال حاضر از بیماری پاک می باشند . در سایر مناطق مبتلا حملات بیماری با درجات مختلفی از شدت ادامه دارد .
▪ مسائل مبتلا به برای سلامت انسان چیست ؟
ـ تداوم حضور گسترده ویروس H۵N۱ در پرندگان دو خطر عمده برای سلامتی انسان دارد . اولین خطر احتمال عفونت مستقیم است ، زمانی که ویروس از پرندگان به انسان منتقل شده و باعث بیماری بسیار شدید شود . از تعداد معدود ویروس های آنفلوانزای پرندگان که از گونه خود خارج و باعث ابتلا انسانها گشته اند ، ویروس H۵N۱ باعث بیشترین موارد بیماری شدید و مرگ در انسانها شده است . برخلاف آنفلوانزای فصلی معمولی که معمولاً باعث فقط علائم تنفسی خفیف در اکثریت افراد می شود بیماری ایجاد شده توسط ویروس H۵N۱ دارای سیر بالینی بسیار مهاجم و مرگ و میر بالا می باشد . ذات الریه ویروسی اولیه و اختلال شدید ارگانهای متعدد بدن شایع می باشد . در شیوع فعلی بیماری بیش از نیمی از افراد مبتلا به ویروس مرده اند . اکثریت موارد در کودکان و جوانان کاملاً سالم رخ داده است .
خطر دوم که به نظر اهمیت بیشتری دارد این است که در صورتی که به این ویروس فرصت کافی داده شود تبدیل به شکل بسیار مسری ( پاندمی ) برای انسانها شده و به آسانی از فرد به فرد منتقل می شود . چنین تغییری می تواند علامت شروع یک شیوع جهانی باشد .
▪ موارد ابتلا انسانی در چه مناطقی رخ داده است ؟
ـ در حمله فعلی بیماری موارد انسانی اثبات شده توسط آزمایشگاه در چهار کشور رخ داده است . کامبوج ، اندونزی ، تایلند و ویتنام .
هنگ کنگ در گذشته دو مورد شیوع بیماری را تجربه کرده است . در سال ۱۹۹۷ در اولین موارد ثبت شده ابتلاء انسانی به ویروس H۵N۱ ، ۱۸ نفر مبتلا شده و ۶ نفر از آنها مرده اند . در اوایل سال ۲۰۰۳ این ویروس باعث دو مورد عفونت و یک مورد مرگ در یک خانواده هنگ کنگی با تاریخچه مسافرت اخیر به چین شده است .
▪ چطور انسانها به بیماری مبتلا می شوند ؟
ـ تماس مستقیم با پرندگان آلوده یا سطوح و مواد آلوده به مدفوع آنان راه اصلی ابتلاء انسان محسوب می شود . تا به امروز اکثریت موارد انسانی در مناطق روستائی یا حومه شهر رخ داده است . جائی که بسیاری از خانواده ها دسته های کوچکی از پرندگان را نگهداری می کنند و این پرندگان اغلب به آزادی حرکت کرده و گاهی وارد خانه ها شده یا در مناطق بازی بچه ها می گردند . چون پرندگان مبتلا مقادیر زیادی ویروس از طریق مدفوع خود دفع می کنند ، احتمال قرار گرفتن در معرض این مواد آلوده یا محیط آلوده به ویروس در این شرایط بسیار زیاد است . از این گذشته چون بسیاری از خانواده های آسیائی برای درآمد و غذا به این پرندگان وابسته هستند ، بسیاری از آنان زمانی که علائم بیماری در پرنده ظاهر می شود آن پرنده را فروخته یا کشته و مصرف می کنند . و تغییر این روش زندگی بسیار مشکل است . احتمال مبتلا شدن به این بیماری در حین سربریدن ، پرکندن و آماده سازی مرغان برای پختن بسیار زیاد است .
▪ آیا خوردن گوشت پرندگان و محصولات آنها مطمئن است ؟
ـ بله : اگر چه باید اقدامات احتیاطی خاصی در کشورهای مبتلا انجام شود . در مناطق عاری از بیماری ، پرندگان و محصولات پرندگان را می توان به طور معمول و بدون ترس از ابتلا به بیماری آماده و مصرف کرد . د رمناطق دچار شیوع بیماری نیز می توان در صورت پخت صحیح از پرندگان و محصولات آنها با اطمینان استفاده کرد .
ویروس H۵N۱ به حرارت حساس است . درجه حرارت طبیعی مورد استفاده برای آشپزی ( ۷۰ درجه سانتیگراد تمامی قسمت های غذا ) ویروس را خواهد کشت . فقط مصرف کنندگان باید مطمئن باشند که تمامی قسمت های گوشت پرندگان کاملاً پخته است ( بدون مناطق صورتی ) و تخم مرغ ها نیز به میزان لازم پخته اند ( قسمت های داخلی تخم مرغ سفت باشند )
مصرف کنندگان باید از خطرات آلودگی متقاطع آگاه باشند . هرگز نباید اجازه داده شود که در حین آماده سازی غذا ، آب گوشت خام یا محصولات پرندگان با مواد خوراکی که معمولاً به صورت خام مصرف می شوند مخلوط شده و یا تماس حاصل کنند . زمان آماده سازی گوشت خام یا محصولات پرندگان افراد درگیر در آماده سازی غذا باید دستان خود را کاملاً شسته و سطوح در تماس با محصولات پرندگان را شسته وضدعفونی کنند . آب گرم و صابون برای این منظور کافی هستند .
در مناطق آلوده نباید از تخم مرغ خام در غذاهائی استفاده شود که بعداٌ بخوبی پخته نمی شوند .
آنفلوانزای پرندگان از طریق غذای پخته شده منتقل نمی شوند . تا به امروز مدرکی وجود ندارد که نشان دهد هیچ فردی بعلت مصرف گوشت یا محصولات پرندگان که به خوبی پخته شده باشند دچار بیماری شده باشد . حتی اگر این غذاها با ویروس H۵N۱ آلوده شده باشند.
▪ آیا ویروس به راحتی از پرندگان به انسانها منتقل می شود ؟
ـ خیر ، اگر چه تا به حال در شیوع فعلی بیماری بیش از ۱۰۰ انسان مبتلا شده اند ، این تعداد در مقایسه با تعداد زیاد پرندگان مبتلا و موقعیت های زیاد ابتلاء انسانها بخصوص در مناطقی که از پرندگان در خانه ها نگهداری می کنند بسیار کم می باشد . در حال حاضر مشخص نیست که چرا بعضی از مردم و نه سایرین در موقعیت های مشابه دچار بیماری می شوند .
▪ آیا خطر همه گیری ( پاندمی ) وجود دارد ؟
زمانی پاندمی می تواند شروع شود که سه شرط وجود داشته باشد .
۱) زیر گونه جدیدی از ویروس آنفلوانزا بوجود آمده باشد .
۲) انسانها را مبتلا کرده و باعث بیماری شدیدی شود .
۳) به راحتی مابین انسانها منتشر شود .
ویروس H۵N۱ دارای دو شرط اول می باشد . یعنی برای انسانها ویروس جدیدی است همچنین ویروس H۵N۱ هرگز بطور وسیع مابین مردم منتشر نشده است و تا به حال بیش از ۱۰۰ انسان را مبتلا کرده و نیمی از آنها را کشته است . در صورت وقوع پاندمی با ویروس H۵N۱ هیچکس دارای ایمنی نخواهد بود .
بنابراین تمامی پیش شرط های شروع پاندمی بجز یکی وجود دارند یعنی استقرار انتقال مؤثر و مداوم ویروس از انسان به انسان . احتمال اکتساب این توانائی توسط ویروس H۵N۱ تا زمانی که عفونت های انسانی رخ دهند وجود خواهد داشت . احتمال ابتلاء انسان نیز به نوبه خود تا زمانی که ویروس در بین پرندگان انتشار می یابد وجود خواهد داشت و این حالت نیز می تواند تا سالها ادامه داشته باشد .
▪ چه تغییراتی برای ویروس H۵N۱ لازم است تا تبدیل به یک ویروس پاندمیک شود؟
ـ ویروس می تواند از طریق دو مکانیسم اصلی ، انتقال خود مابین انسانها را افزایش دهد . اولین مکانیسم آرایش و دسته بندی مجدد است که در آن ماده ژنتیکی بین انسان و ویروس پرندگان مبادله می شود . آرایش و دسته بندی مجدد می تواند باعث ایجاد یک ویروس پاندمیک کاملاً قابل انتقال شده و در نتیجه موارد ناگهانی بیماری با انتشار انفجاری وجود خواهد داشت .
مکانیسم دوم روند تدریجی تری از جهت تطابقی است که در آن قدرت ویروس برای اتصال به سلولهای انسانی در طی عفونت های مکرر انسانها افزایش می یابد . جهش تطابقی که در ابتدا به شکل گروههای کوچک بیماری انسانی با درجاتی از انتقال انسان به انسان تظاهر می کند ، احتمالاً به جهان زمان بیشتری برای یک عمل دفاعی خواهد داد .▪ اهمیت انتقال مجدد انسان به انسان چیست ؟
ـ موارد انتقال محدود H۵N۱ و سایر ویروس های آنفلوانزای پرندگان از انسان به انسان در زمان شیوع بیماری در پرندگان رخ داده و نباید علتی برای نگرانی باشد . در هیچ موردی ، ویروس بیش از سری اول تماس نزدیک رخ نداده و تا بحال باعث بیماری در جمعیت عمومی نشده است . شواهد بیانگر این نکته است که انتقال بیماری نیاز به تماس بسیار نزدیک با یک فرد بیمار دارد . این موارد باید با دقت کامل مورد ارزیابی قرار گیرند . ولی تحقیقات نشان می دهد که انتقال از انسان به انسان بسیار محدود می باشد و چنین مواردی ارزیابی کلی سازمان بهداشت جهانی از خطر پاندمی را تغییر نمی دهد . مواردی از آنفلوانزای پرندگان مابین اعضاء نزدیک خانواده گزارش شده است . اغلب غیرممکن است که مشخص شود آیا انتقال انسان به انسان رخ داده است یا خیر چون تمامی اعضای خانواده در معرض همان حیوانات و منابع طبیعی یکسان هستند .
▪ خطر پاندمی فعلی به چه میزان جدی است ؟
ـ خطر پاندمی آنفلوانزا جدی است . با توجه به اینکه ویروس H۵N۱ در مناطق وسیعی از آسیا موقعیت مستحکمی دارد، احتمال ابتلاء انسانهای بیشتری به بیماری ادامه خواهد یافت . ابتلا یک نفر انسان به ویروس این موقعیت را میدهد که انتقال پذیری خود در انسانها را بهبود بخشیده و بنابراین به یک گونه پاندمیک تبدیل شود . گسترش اخیر ویروس به مرغان و پرندگان وحشی در نواحی جدید نیز احتمال ابتلاء انسانهای بیشتری را افزایش می دهد . علیرغم اینکه نه زمان و نه شدت پاندمی بعدی قابل ‍پیش بینی نیست احتمال وقوع چنین پاندمی در حال افزایش است .
▪ چرا وقوع پاندمی حادثه ترسناک محسوب می شود ؟
ـ پاندمی های آنفلوانزا حوادث قابل توجهی هستند که می توانند به سرعت تمامی کشورها را مبتلا کنند . زمانی که انتشار بین اللمللی ویروس شروع می شود پاندمی ها غیر قابل توقف محسوب می شوند . چون نحوه انتشار ویروس بسیار سریع و از طریق سرفه یا عطسه می باشد . این حقیقت که افراد مبتلا ممکن است حتی قبل از ظهور علائم باعث انتشار ویروس شوند باعث افزایش خطر انتقال بین المللی از طریق مسافرین بدون علائم می شوند .
شدت بیماری و میزان مرگ و میر بعلت یک پاندمی ویروسی بسیار متفاوت بوده و نمی توان تا قبل از ظهور ویروس پیش بینی دقیقی انجام داد . در طی پاندمی های گذشته میزان ابتلا افراد حدود ۲۵ تا ۳۵ درصد کل جمعیت بوده است . در بهترین شرایط با این فرض که ویروس جدید باعث بیماری خفیفی شود باید در تمامی دنیا منتظر حدود ۲ تا ۷/۴ میلیون مورد مرگ ( با توجه به اطلاعات بدست آمده از پاندمی سال ۱۹۷۵) بود . در صورتی که ویروس قدرت سرایت و بیماریزائی بالاتری داشته باشد این اعداد نیز بالاتر خواهند بود . در پاندمی سال ۱۹۱۸ که یک استنثناء بود حداقل ۴۰ میلیون نفر کشته شدند .
پاندمی می تواند باعث افزایش شدید تعداد افراد نیازمند یا در جستجوی درمان طبی و یا بیمارستانی شود . میزان بالای غیبت کارکنان می تواند ، باعث توقف سایر خدمات ضروری مانند پلیس ، حمل و نقل و ارتباطات شود . چون مردم نسبت به ویروس H۵N۱ و انواع مشابه بسیار مستعد و حساس هستند ، میزان بیماری می تواند به سرعت زیادی در جامعه افزایش یابد.
چون تمام کشورها ممکن است در طی یک پاندمی دچار شرایط اورژانس شوند ، موقعیت های کمک های بین کشوری به شکلی که در طی بلایای طبیعی دیده می شود کاهش خواهد یافت ، چون زمانی که انتشار بین المللی بیماری شروع شود دولت ها بر روی نجات مردم کشور خودشان تمرکز خواهند کرد .
▪ مهمترین علائم اخطاری که خبر از شروع پاندمی می دهند چیست ؟
ـ مهمترین علامت اخطاری ، مراجعه بیماران دارای علائم بالینی آنفلوانزا به شکل گروهی است . به شرطی که این مراجعه از لحاظ زمان و مکان نزدیک باشد . چون این علامت نشان دهنده انتقال بیماری از انسان به انسان است . به دلایل مشابهی وقوع بیماری در کارکنان بخش پزشکی که مراقبت از بیماران H۵N۱ را به عهده دارند می تواند مطرح کننده انتقال انسان به انسان باشد . در صورت وقوع چنین حوادثی باید بلافاصله با بررسی محل ، هر مورد احتمالی را یافته تا به تشخیص قطعی برسیم و سپس در جستجوی منبع بیماری و تعیین وقوع انتقال از انسان به انسان باشیم .
مطالعه ویروسها توسط آزمایشگاه های رفرانس بهداشت جهانی با مشخص کردن تغییرات ژنتیک ویروس بسیار مهم هستند . چون می توانند نشانگر افزایش قدرت ویروس برای ابتلاء انسانها باشند . به همین دلیل است که سازمان بهداشت جهانی مکرراً از کشورها درخواست می کند که ویروس های یافته شده در کشور خود را به اطلاع جامعه پژوهشی بین المللی برسانند .
▪ وضعیت تکامل و تولید واکسن چگونه است ؟
ـ واکسن های مؤثر بر علیه پاندمی ویروسی ، در دسترس نیستند . سالانه واکسن برای آنفلوانزای فصلی تولید می شود ولی این واکسن ها بر علیه پاندمی آنفلوانزا مؤثر نیستند . اگر چه تحقیقات برای واکسن علیه ویروس H۵N۱ در بسیاری از کشورها در حال انجام است . در حال حاضر هیچ واکسنی برای تولید تجاری آماده نبوده و به نظر نمی رسد تا ماه ها بعد از شروع یک پاندمی نیز چنین واکسنی بصورت وسیع در دسترس باشد .
چون واکسن باید تا حد بسیار زیادی با ویروس پاندمی تطابق داشته باشد ، تا زمانی که ویروس جدید ظاهر نشده و پاندمی رخ نداده باشد تولید تجاری و در مقیاس وسیع واکسن شروع نخواهد شد . ظرفیت فعلی تولید واکسن در جهان بسیار کمتر از میزان نیاز در طی یک پاندمی خواهد بود .
▪ چه داروهائی برای درمان وجود دارد ؟
دو دارو ( در گروه مهارکننده های نورآمینیداز ) بنام های Oseltamivir ( با نام تجارتی Tamiflu ) و Zanamivir ( با نام تجارتی Relenza ) می توانند شدت و مدت بیماری آنفلوانزای فصلی را کاهش دهند . میزان تأثیر مهارکننده های نورآمینیداز بستگی به تجویز سریع ( ظرف ۴۸ ساعت پس از شروع علائم ) دارد . ویروس H۵N۱ به مهارکننده های نورآمینیداز حساس است . مقاومت ویروس ها به مهارکننده های نورآمینیداز تا به حال بسیار کم بوده ولی در صورت مصرف گسترده آنها درطی یک پاندمی ممکن است رخ دهد .
یک گروه قدیمی تر داروهای ضدویروس ( مهارکننده های M۲ ) یعنی آمانتادین و ریمانتادین می توانند بر علیه آنفلوانزای پاندمیک استفاده شوند . اما مقاومت به این داروها ممکن است سریعاً ایجاد شده و این مسئله تأثیر داروها را بر علیه آنفلوانزای پاندمیک به میزان قابل توجهی کاهش دهد . د رحال حاضر بعضی از گونه های H۵N۱ کاملاً به مهارکننده های M۲ مقاوم هستند . اگر چه در صورت پیدایش ویروس جدید ممکن است مهارکننده های M۲ مؤثر باشند .
در مورد مهارکننده های نورآمینیداز مسئله اصلی ظرفیت محدود تولید این داروها و همچنین قیمت بالا برای بعضی از کشورها می باشد . با ظرفیت تولید فعلی که اخیراً افزایش یافته است ، حدود یک دهه طول می کشد تا Oseltamivir کافی برای درمان ۲۰ درصد جمعیت دنیا تولید شود . روند تولید Oseltamivir پیچیده و زمانبر بوده و براحتی قابل انتقال به بسیاری از کارخانه ها نیست .
تا به حال اکثریت موارد پنومونی کشنده در موارد عفونت H۵N۱ ناشی از اثرات ویروس بوده و نمی توان آنرا با آنتی بیوتیک ها درمان کرد معهذا چون آنفلوانزا اغلب به علت عفونت باکتریال ثانویه ریه ها ‍‍پیچیده تر می شود استفاده از آنتی بیوتیکها می تواند در مورد پنومونی با شروع دیررس نجات دهنده باشد . سازمان بهداشت جهانی از کشورها می خواهد پیشاپیش میزان کافی آنتی بیوتیک در اختیار داشته باشند .
▪ آیا می توان از وقوع پاندمی پیشگیری کرد ؟
ـ هیچکس نمی تواند جواب این سئوال را با قاطعیت بدهد . بهترین راه برای جلوگیر از پاندمی حذف ویروس از پرندگان است ولی رسیدن به چنین نقطه ای در آینده نزدیک غیرمتحمل به نظر می رسد .
تا اوائل سال ۲۰۰۶ سازمان بهداشت جهانی ذخیره داروهای ضدویروس برای درمان سه میلیون نفر خواهد داشت . مطالعات اخیر نشان میدهد که می توان این داروها را بطور پیشگیرانه در شروع یک پاندمی استفاده کرد تا خطر پیدایش یک ویروس کاملاً قابل انتقال را کاهش داده و یا حداقل گسترش جهانی آنرا به تأخیر انداخته و بنابراین زمان کافی برای افزایش تولید واکسن وجود داشته باشد .
موفقیت این استراتژی که البته قبلاً هرگز مورد آزمایش قرار نگرفته است بستگی به فرضیات متعددی در مورد رفتار اولیه ویروس پاندمی خواهد داشت که نمی توان پیشاپیش از آنها مطلع بود . این موفقیت همچنین بستگی به ظرفیت پشتیبانی و نظارت عالی در نواحی آلوده اولیه همراه با قدرت محدود سازی تحرک بین مناطق آلوده و سالم دارد .
▪ چه اقدامات استراتژیکی توسط سازمان بهداشت جهانی توصیه می شود؟
ـ در آگوست ۲۰۰۵ سازمان بهداشت جهانی به تمامی کشورها آئین نامه های جهت مشخص نمودن اقدامات استراتژیک توصیه شده برای مقابله با تهدید پاندمی آنفلوانزای پرندگان فرستاد . این اقدامات برای افزایش آمادگی ملی ، کاهش احتمال وقوع یک ویروس پاندمی ، بهبودی سیستم اخطار اولیه ، تعویق گسترش بین المللی و افزایش تولید واکسن طراحی شده است .
▪ آیا دنیا به میزان کافی آمادگی دارد ؟
ـ خیر ، علیرغم اخطار قبلی که تقریباً دو سال طول کشیده است . جهان آمادگی کمی برای دفاع از خود در طی یک پاندمی دارد . سازمان بهداشت جهانی از تمامی کشورها خواسته است تا برنامه ریزی قبلی و آمادگی داشته باشند. ولی تا به حال فقط ۴۰ کشور این اقدام را کرده اند . همچنین سازمان بهداشت جهانی از کشورهای دارای منابع کافی خواسته است تا ذخیره ای از داروهای ضدویروس برای استفاده در شروع یک پاندمی داشته باشند . تقریباً ۳۰ کشور خواستار خرید مقادیر زیادی از این داروها هستند ولی کارخانه سازنده ظرفیت کافی برای پاسخ دهی فوری به این درخواستها ندارد . با وضعیت فعلی اکثریت کشورهای در حال توسعه در طی یک پاندمی به واکسن و داروهای ضدویروس دسترسی نخواهند داشت .
● گروههای در معرض خطر
افرادی که به نوعی با پرندگان ارتباط دارند شامل :
۱) مرغداران و کارگران مرغداری ها
۲) کارگران کشتارگاه ها
۳) فروشندگان پرنده
۴) دامپزشکان و گروههای مایه کوب دامپزشکی
۵) شکارچیان پرنده
۶) مسافرانی که به مراکز یا کانون های بیماری از جمله چین ، تایلند ، اندونزی و ... مسافرت می کنند .
۷) کودکان ۵-۹ ساله و افراد مسن معمولاً بالاترین میزان عفونت و بیماری را نشان می دهند .
● دوره کمون :
دوره کمون بیماری از کمتر از یک ساعت تا ۳ روز در پرندگان بطور انفرادی و بمدت ۱۴ روز در گله گزارش گردیده ، دوره کمون به تعداد ذرات ویروسی ، نحوه آلوده شدن و گونه ویروس بستگی دارد .
● علایم بیماری
الف) انسان
ـ تب
ـ گلودرد
ـ تنگی نفس
ـ کونژنکتیویت
ـ اسهال
ـ نارسایی کبدی
ـ کلیوی
ـ مرگ در اثر پنومونی
ب) پرندگان
▪ علایم عمومی
ـ شروع ناگهانی تلفات با روند افزایشی
ـ کاهش فعالیت
ـ بی اشتهایی
ـ ژولیدگی پرها
ـ تورم سر و صورت مشاهده نقاط سیانوزه تاج
ـ ریش و ساق پا
▪ علائم تنفسی
ـ عطسه
ـ سرفه
ـ رال های تنفسی
ـ ریزش ترشحات بینی و چشم
▪ علائم گوارشی
ـ اسهال که گاهی به رنگ سبز می باشد .
▪ علائم عصبی
ـ عدم توانایی در حرکت
ـ فلجی
ـافتادگی
ـ بال ها
ـ لرزش سر و ...
ج) علایم بیماری در طیور تخم گذار
ـ علاوه بر علائم فوق افت تولید تغییرات پوسته تخم مرغ
ـ کرچ شدن و پرریزی● تشخیص بیماری
الف) بر اساس علایم بالینی ، یافته های کالبد گشایی و بروز تلفات نامتعارف
ب) تست های سرمی نظیر الایزا ، HI ، AGP
ج) آزمایشات تکمیلی تشخیصی مانند PCR
د) جداسازی ویروس
● راه های انتقال
▪ تماس با پرندگان وحشی آلوده به ویژه پرندگان آبزی مهاجر و پرندگان زینتی
▪ تماس با مدفوع و ترشحات مجاری تنفسی و چشم پرندگان مبتلا
▪ آلوده شدن آب ، دان ، تجهیزات لباس ، افراد ، وسایل حمل و نقل با مواد دفعی پرندگان آلوده
▪ پراکنده شدن کود مرغداری آلوده در محیط
▪ تخم مرغ های آلوده ترک خورده و انتشار بیماری در هچری جوجه کشی
● بقای ویروس
ویروس آنفلوانزای پرندگان در دماهای پایین مقاوم بوده و حداقل تا ۳ ماه می تواند در کودهای آلوده زنده بماند . همچنین قادر است که در محیط آب با دمای ۲۲ درجه سانتی گراد به مدت ۴ روز و در آب با درجه حرارت صفر درجه سانتی گراد به مدت بیش از ۳۰ روز به حیات خود ادامه دهد . اما به هر حال اگر این ویروس تنها به مدت ۳ ساعت در دمای ۵۶ درجه سانتی گراد ، یا نیم ساعت در دمای ۶۰ درجه سانتی گراد قرار گیرد ، نابود می شود . همچنین تماس ویروس با مواد ضدعفونی کننده ای نظیر فرمالین و ید باعث از بین رفتن آن خواهد شد . به طور کلی مقدار یک گرم از کود آلوده حیوانی حاوی چنان تعداد بالایی از ویروس به شدت بیماری زای آنفلوانزای پرندگان است که می تواند
حدود یک میلیون مرغ را به بیماری مبتلا کند . با توجه به ویژگی های مزبور ، کنترل حرکات پرندگان در منطقه محافظت ( حداقل به شعاع ۳ کیلومتر ) و منطقه مراقبت ( حداقل به شعاع ۱۰ کیلومتر ) در اطراف محل آلوده باید تعیین و اعلام شود . این منطقه های مشخص شده حداقل باید تا ۳۰ روز پس از پاکسازی و ضدعفونی محل هم محافظت شوند. با توجه به مقاومت بالای ویروس ، برای ضدعفونی کردن وسایل آلوده به خون و مایعات بدن بیماران مشکوک ، از هیپوکلریدسدیم ۱ درصد و برای ضدعفونی کردن سطوح فلزی صاف که در آنها نمی توان از مواد سفید کننده استفاده کرد ( برای مثال روی میز ) از الکل ۷۰ درصد استفاده کرد .مواد شوینده با تخریب سطحی Hباعث غیرعفونی شدن آن می شوند . یکی دیگر از ویژگی این ویروس که باز بر خطرناک بودن آن دلالت دارد این است که این ویروس ممکن است در اولین طغیان های خود ( مثل طغیان های پنسیلوانیا ، کلرنکریوایتالیا ) از بیماریزایی اندکی برخوردار باشد . اما به تدریج در عرض ۶ تا ۹ ماه و پس از چند بار عبور از بدن ماکیان دیگر ، به تدریج قدرت بیماریزایی و میزان کشندگی ویروس افزایش پیدا می کند و حتی به حدود ۱۰۰ درصد هم می رسد .
● میزبان ها
الف) اکثر پرندگان و طیور اهلی و وحشی نظیر بوقلمون ، مرغ و خروس ،‌کبک خاکستری ،‌مرغ شاخدار ، گنجشک ، کبوتر ، بلدرچین ، قرقاول ، غاز ، اردک ، چلچله دریایی ، قو ، حواصیل و ...
ب) پرندگان زینتی نظیر طوطی ، مینا ،‌شاهین ، سهره
پ) پستانداران مانند : پلنگ ، گربه ، انسان ، خوک و نیز پستانداران دریایی
● اقدامات مورد نیاز برای مراقبتهای بهداشتی و قرنطینه ای بیماری
▪ قرنطینه کامل مرغداریهای مشکوک یا تأیید شده
▪ معدوم نمودن کلیه پرندگان آلوده ،‌ دان آلوده ، مواد اولیه و خوراک آلوده
▪ ممانعت از جوجه ریزی ( گوشتی و تخم گذار ) به شعاع ۵ کیلومتر
▪ تخلیه کلیه مرغداریهای گوشتی بالای ۴۰ روز و مرغداریهای تخمگذار منفی
▪ تخلیه با تأخیر مرغداریهای گوشتی کمتر از ۴۰ روز
▪ انجام مراقبت فعال بالینی و آزمایشگاهی مرغداریها به شعاع ۱۰ کیلومتر
▪ ممانعت از جابجائی جوجه ، دان مرغی ،‌نهاده های اولیه دان و لوازم و تجهیزات مرغداری به شعاع ۲۰ کیلومتر
▪ ممانعت از جوجه ریزی ( گوشتی و تخم گذار ) بمدت ۴ ماه به شعاع ۲۰ کیلومتر در اطراف کانون
● مراقبت های بین المللی بهداشتی – قرنطینه ای
▪ ممنوعیت واردات طیور و فرآورده های آن از کشورهای آلوده به آنفلوانزای فوق حاد طیور
▪ تشدید اقدامات بهداشتی – قرنطیه ای در مرزهای شرقی
▪ ممنوعیت واردات نهاده های اولیه دان طیور از کشورهای آلوده به آنفلوانزای فوق حاد طیور
▪ ممنوعیت واردات پرندگان خانگی و زینتی از کشورهای آلوده به آنفلوانزای فوق حاد طیور
▪ ارتباط مستمر با مجامع بین المللی مانند OIE
● اقدامات مهم بهداشتی و قرنطینه ای
▪ آماده سازی سالن های پرورشی بر اساس دستور العمل های بهداشتی
▪ خرید و تهیه جوجه یکروزه از منابع دارای گواهی بهداشتی معتبر
▪ از بین بردن کلیه مکان های حضور پرندگان آزاد پرواز و مهاجر در داخل مرغداری ها
▪ سوزاندن تلفات یا دفن بهداشتی آن در عمق ۱/۵-۲ متری پوشاندن توسط یک لایه آهک
▪ دپوی کود به مدت ۹۰ روز با پوشش نایلونی مناسب در داخل سالن یا محوطه در صورت بروز کانون بیماری
▪ شستشو و ضدعفونی خودروهای حمل جوجه ، مرغ ، دان ، کود
● توصیه های بهداشتی
از آنجا که این ویروس توسط پرندگان مهاجر منتقل می شود . هیچ راهی برای جلوگیری از ورود ان وجود ندارد . اما انجام اقدامات ذیل در کاهش خطر انتشار و بیماری مؤثر می باشد :
▪ رعایت بهداشت فردی
▪ عدم شکار ، عرضه ، خرید و نگهداری پرندگان وحشی و مهاجر
▪ خودداری از تماس غیرضروری با پرندگان
▪ تهیه گوشت مرغ از مراکز مجاز بهداشتی
▪ استفاده از ماسک و وسایل ایمنی در هنگام کار در مرغداری ها
▪ تهیه جوجه یک روزه از کارخانجات جوجه کشی دارای پروانه بهداشتی بهره برداری معتبر از سازمان دامپزشکی
▪ اخذ گواهی بهداشتی معتبر از واحد جوجه کشی
▪ جوجه ریزی همزمان و یک سن و کاهش تراکم پرورش در واحد مترمربع در مزرعه
▪ رعایت دقیق اصول بهداشتی قرنطینه ای در داخل و خارج مرغداری
▪ جلوگیری از ورود پرندگان وحشی به مرغداری ها از طریق نصب توری و ترمیم خرابی های آن قبل از جوجه ریزی
▪ تهیه دان از منابع مطمئن و اجتناب از مصرف دان باقی مانده دوره قبل
▪ کنترل بهداشتی آب
● کاهش ترددهای غیرضروری
▪ ممانعت از نگهداری سگ ، گربه در مرغداری ها و خانه های کارگری
▪ ممانعت از ورود حیوانات ولگرد به عنوان ناقلین مکانیکی به داخل مرغداری
▪ امحاء بهداشتی لاشه ها در داخل مرغداری ها
▪ اخذ مجوز کشتار در پایان دوره پرورش از شبکه دامپزشکی منطقه
▪ پاکسازی و ضدعفونی کامل سالن و کلیه لوازم و تجهیزات پس از تهیه تخلیه
▪ ممنوعیت فروش مرغ پایان دوره به صورت زنده در بازارهای محلی
▪ ذخیره بهداشتی کود در مرغداری ها یا انبارهای مطمئن و حمل بهداشتی آن پس از پایان دوره
▪ عدم استفاده از شانه تخم مرغ و کارتن های مصرف شده و ممانعت از ورود کلیه لوازم مستعمل به مرغداری
▪ ممانعت از ورود وسایل نقلیه به داخل مرغداری و در صورت اضطرار ضدعفونی کردن کلیه وسایل نقلیه قبل از ورود به مرغداری
▪ اجتناب از مصرف پودر ، گوشت و استخوان به خصوص با منشاء طیور در دان مصرفی مرغداری
● توصیه های بهداشتی در خصوص پیشگیری از آنفلوانزای انسانی
۱) بیماری انفلوانزا مسری است . در هنگام ابتلا بهتر است در منزل استراحت کرده و حداقل تماس را با سایرین داشته و تا بهبودی کامل و اجازه پزشک از حضور در مدرسه خودداری کنید .
۲) در هنگام سرفه و عطسه از دستمال تمیز استفاده نمایید . از انداختن دستمال کثیف در کلاس ، راهروها و حیاط مدرسه خودداری و از دست دادن و بوسیدن دوستان خودداری نمایید . شستشوی دستها بطور مرتب به خصوص پس از عطسه و سرفه احتمال انتقال عفونت به دیگران را کمتر می کند .
۳) از خوددرمانی پرهیز نموده و هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید .
بر اساس اطلاعات دریافتی از کشورهای صنعتی و اولویت های موجود ، گروههای ذیل می توانند هدف واکسیناسیون قرار گیرند تا میزان بروز سخت بیماری و مرگ زودرس کاهش یابد .
۱) ساکنان مؤسسات نگهداری سالمندان و معلولان
۲) افراد مسن مبتلا به بیماریهای قلبی یا تنفسی یا کلیوی یا نارسایی سیستم ایمنی غیرساکن در مؤسسات نگهداری سالمندان
۳) تمام کودکان زیر ۶ ماه که به بیماریهای فوق مبتلا هستند .
۴) افراد مسن بالاتر از حداکثر سن متعارف در سطح ملی بدون در نظر گرفتن سایر عوامل خطر
۵) سایر افراد گروههای تعریف شده بر اساس اطلاعات و ظرفیت های ملی مانند تماس های افراد در معرض خطر بالا ، زنان باردار، کارکنان بهداشتی و سایر افراد شاغل در فعالیت های کلیدی و نیز کودکان ۶-۲۳ ماهه .
در حالیکه بالاترین میزان عفونت در کودکان ۵-۹ ساله مشاهده شده است ، گسترش شدید بیماری و مرگ و میر ناشی از آن غالباً در کودکان کمتر از دو سال ، افراد مسن و افراد دارای شرایط پرخطر نظیر بیماریهای تنفسی یا قلبی عروقی ، بیماریهای متابولیک شامل دیابت ملیتوس ، نارسائی کلیوی و انواع مختلف کاهش ایمنی اتفاق می افتد . در ایالات متحده آمریکا ، محدوده مرگ همراه با آنفلوانزا به ۳۰ تا ۱۵۰ نفر در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعیت بالای ۶۵ سال می رسد . از آنجا که ممکن است آنفلوانزا با سایر عفونت های تنفسی اشتباه شود و با توجه به اینکه گرفتاری مشترک آنها پنومونی است ، مرگ و میر ناشی از آنفلوانزا اغلب به صورت مرگ اضافی توسط پنومونی بیان می شود . بیش از ٪۹۰ مرگ های نسبت داده شده به پنومونی و آنفلوانزا ، در افراد مسن و سایر گروههای پرخطر روی می دهد . میزان بسیار بالای بیماری – مرگ و میر در ساکنین طولانی مدت مکانهای مراقبتی و کودکان کمتر ۶ ماهه مشاهده شده است.

منبع : واحد مرکزی خبر