هشام شرابی؛ «پدرسالا‌ری جدید»

هشام شرابی، نویسنده معاصر که کتابها و مقالا‌ت زیادی را پیرامون تاریخ فکری و سیاسی خاورمیانه و جهان عرب نوشته است در سال۱۹۲۷ در یافای ‌(jaffa) فلسطین زاده شد. وی در دانشگاه آمریکایی بیروت و سپس در دانشگاه شیکاگو به تحصیل پرداخت و مدرک دکتری را اخذ کرد او سالهاست که استاد تاریخ و سیاست و پژوهشگر عضو مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی دانشگاه <جرج تاون> آمریکاست.
داستان مدرنیته و ورود اندیشه‌های جدید به کشورهای عربی و نیز درگیری تناقضات سنت و مدرنیته کانون توجه اوست. در برخورد بین این دو، گاها دیده می‌شود سنت با استفاده از برخی از ابزارهای دنیای مدرن به نوعی بازسازی و تقویت شده است، این یکی از مسائلی است که شرابی ذیل عنوان <پدرسالا‌ری جدید> مطرح می‌کند. چارچوبی که شرابی، برای تحلیل برمی‌گزیند اعتراض برانگیز است او چارچوبی از دل تفکر چند بعدی برای درک وضعیت جامعه عرب، و برون رفت از بن‌بست آن، برمی‌گزیند و سعی می‌کند با استفاده از رویکرد وبری و مارکسیستی، نوعی تبیین و تحلیل واقع‌بینانه، انتقادی و گونه شناختی از جامعه عرب ارائه دهد.
شرابی صاحب چندین کتاب و مقاله است که دو کتاب او مهم‌تر از دیگر آثار او هستند.
۱) پدرسالا‌ری جدید: نظریه‌ای درباره تغییرات تحریف شده در جامعه عرب
۲) روشنفکران عرب و غرب رویکرد.شرابی در پدرسالا‌ری جدید با دید تاریخی انواع پدرسالا‌ری را مشخص کرده و رابطه ناسیونالیسم، امپریالیسم، بنیاد‌گرایی و موقعیت زنان را مورد توجه قرار داده است.
۱) شرابی در نسبت مدرنیته و سنت سه مفهوم مدرنیته (ساختار)، نوسازی (فرآیند)، مدرنیسم (آگاهی) را از هم متمایز می‌کند قالبی که وی برای بیان نسبت سنت و مدرنیته انتخاب می‌کند براساس رابطه میان قدرت مرکز و پیرامون است که در آن مدرنیته مرکز و سنت، پیرامون است.
وی مدرنیزم تحقق یافته در جهان عرب را آگاهی <بتواره> می‌نامد که واجد دو خصلت مرتبط با هم است: انفعال و تقلید و از نظر او مدرنیسم جهان عرب، وابسته و غیر انتقادی است که آنرا مدرنیسم کاذب می‌داند که ثمره پیوند امپریالیزم و پدرسالا‌ری است
۲) جامعه عربی در نسبت و تعامل خودا با مدرنیته دچار معضل غریبی به نام پدرسالا‌ری جدید شده است و مراد او از پدرسالا‌ری جدید ترکیب و آمیزشی از سنت و مدرنیته است.
پدرسالا‌ری به جامعه سنتی تعلق دارد، از این رو پدرسالا‌ری جدید حاکی از نوعی باز تولید پدرسالا‌ری سنتی در تعامل با مدرنیته است که از نگاه او نوع جدیدی از شکل‌بندی اجتماعی است که مبتنی بر رابطه پدر و فرزندی یا حاکم و محکوم است که این رابطه برعکس مدرنیسم، رابطه‌ای از بالا‌ به پایین است که اراده پدر و حاکم در آن مطلق است. بنیاد‌گرایی رادیکال با بورژوازی از خود بیگانه پیوند یافته و با کنار زدن بنیاد‌گرایی سنتگرا و اصلا‌ح‌طلبی اسلا‌می بر جهان عرب غلبه یافته است ـ او در پاسخ <به سوال چه باید کرد؟> به طرح رهایی از قیود پدرسالا‌ری جدید می‌پردازد از نظر او تحقق جامعه شایسته، بدون وجود روشنفکران آگاه، امکانپذیر نیست و از دید او رویکردهای آزمایش شده و هیجانی جز ترویج خشونت نتایج چندانی به ارمغان نمی‌آورد.
شرابی معتقد است که جهان اسلا‌م نیازمند تحول در سه حوزه زیربنایی مادی، نهادهای اجتماعی و رویکردهای سیاسی است به همین دلیل نقد وضع موجود یک امر ضروری است تا بتوان آگاهی تازه‌ای، عرضه کرد که وظیفه اصلی آن برعهده روشنفکران گروه‌های سازمان یافته است.

فرزاد نادری

منبع : روزنامه سیاست روز