پایان غم انگیز انقلاب های مخملی

در مرکز تفلیس درحالی که پلیس ضدشورش با باتوم، گاز اشک آور، گلوله های پلاستیکی و ماشین های آب پاش در حال سرکوب تظاهرکنندگان گرجستانی بود، خانم «نانا آبولادزه» (شهروند تفلیسی) که به دلیل استنشاق گاز اشک آور حالت تهوع داشت، گفت: «تنها یک حکومت فاشیستی می تواند چنین کاری کند.»
«سوزار سوباری» از ناظران حقوق بشر در گرجستان هم به خبرنگاران گفت: «درحالی که پلیس مشغول ضرب و شتم من بود، به آنان گفتم، من یک مدافع حقوق بشرم و آنها جواب دادند این دقیقاً علت کتک خوردن توست!»
آنچه خواندید، دو تصویر از وقایع اخیر گرجستان بود که می تواند پس زمینه ای از اوضاع سیاسی- اجتماعی این کشور ارائه کند.
این مقاله به تحولات هفته های گذشته در این جمهوری می پردازد. رخدادهایی که تا حد زیادی ریشه در تحولات چند سال قبل این کشور دارد و از دید کارشناسان تأثیر عمیقی بر تحولات آینده در آسیای مرکزی خواهد گذاشت.
● سرویس خارجی
اوضاع جمهوری گرجستان این روزها بحرانی است تا جایی که تحلیل گران غربی معتقدند تحولات اخیر این کشور، ویترین دموکراسی را در آسیای مرکزی از بین خواهد برد.
به دنبال تظاهرات پی درپی و گسترده مخالفان دولت در تفلیس- پایتخت گرجستان- «میخائیل ساکاشویلی» رئیس جمهور این کشور، وضعیت فوق العاده اعلام کرد و به سرکوب شدید مخالفان پرداخت.
روزنامه آمریکایی «هرالد تریبیون» در مقاله ای با عنوان «انقلاب مخملی و واقعیات گرجستان» در مورد این تحولات نوشت: «با توجه به اوضاع گرجستان، رویای دموکراسی، پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا و شهرت جهانی ساکا شویلی در لبه پرتگاه است.»
ساکا شویلی که تا پیش از این حوادث در آمریکا و اروپا به عنوان الگو و قهرمان دموکراسی معرفی می شد، اینک حتی از سوی ستایشگران خود هم مورد سرزنش قرار گرفته است چرا که این سیاستمدار جوان که روزی با پرچم و شعار دموکراسی و آزادی بر اریکه قدرت تکیه زد، اینک برای حفظ قدرت خود دست به هر کاری می زند و از سرکوب بی رحمانه مخالفانش هم ابایی ندارد و این موضوع برای وجهه حامیان غربی وی به هیچ عنوان خوشایند نیست.
برای فهم دقیق تر اوضاع و تأثیر تحولات اخیر در عرصه بین الملل باید نگاهی به سوابق ساکاشویلی و شرایطی که به روی کارآمدن دولت کنونی منجر شد، انداخت.
«میخاییل ساکاشویلی» که به هفت زبان زنده دنیا تسلط دارد پس از تحصیل در دانشگاه های آمریکایی «جرج واشنگتن» و «کلمبیا» و اخذ مدرک دکترای حقوق در سال ۱۹۹۵ به گرجستان بازگشت و به عنوان نماینده به پارلمان این کشور راه یافت.
فعالیت های ساکاشویلی چنان مورد توجه کانون های داخلی و بین المللی قرارگرفت که در سال ۱۹۹۷ در حالی که ۳۰ سال بیشتر نداشت از سوی روزنامه نگاران و مدافعان حقوق بشر به عنوان مردسال جمهوری گرجستان برگزیده شد. سه سال بعد وی در دولت «ادوارد شواردنادزه» به پست وزارت دادگستری رسید اما در سپتامبر ۲۰۰۱ در اعتراض به سیستم فاسد اداری و قضایی کشور استعفا کرد و در این مورد گفت: «برای من شرم آور است که عضو دولتی چنین فاسد باشم. تباهی در عمق این دولت نفوذ کرده و شواردنادزه توان مبارزه با آن را ندارد.» ساکا شویلی با خروج از دولت اقدام به تأسیس «جنبش اتحادملی» و جذب مخالفان دولت کرد و به تدریج وزن و قدرت سیاسی خود را با حمایت های رسانه ای و بین المللی در جامعه گرجستان افزایش داد. انتخابات نوامبر ۲۰۰۳ نقطه عطفی در تحولات گرجستان شد. ساکاشویلی به عنوان رهبر مخالفان و معترضان به وضعیت نابسامان کشور اعلام کرد در این انتخابات به صورت گسترده ای تقلب شده و نتایج آن به هیچ عنوان مشروعیت نداشته و قابل پذیرش نیست.
کشورها و مجامع غربی نیز در این ماجرا با وی همصدا شدند. وزارت خارجه آمریکا با اعلام حمایت از نیروهای ضد دولت تفلیس، اعلام کرد جامعه جهانی نمی تواند این انتخابات را به رسمیت بشناسد.
تحلیلگران سیاسی وقایع آن دوره گرجستان را کودتای غیر مستقیم واشنگتن علیه شواردنادزه می دانند. کودتایی به ظاهر دموکراتیک که ساکاشویلی ابزار آن بود و فعالیت ها در حقیقت از سفارتخانه واشنگتن در تفلیس هدایت می شد. نقش «ریچارد میلز» سفیر وقت آمریکا در تفلیس در این حرکت غیر قابل انکار است. جالب آنکه «میلز» در زمان سرنگونی «اسلوبودان میلوشویچ» در یوگسلاوی سابق هم سفیر واشنگتن در این کشور بود.
کاخ سفید در حالی کمر به برکناری شواردنادزه بسته بود که او به همراه «گورباچف» و «یاکولف» سه نفری بودند که زمینه های فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را فراهم کردند و به خاطر همین اقدامات زمانی مورد تعریف و تمجید سیاستمداران حزب به ویژه کاخ سفید قرار داشت.
ساکاشویلی مخالفان را به خیابان های تفلیس فراخواند و راهپیمایی های گسترده و بی وقفه علیه دولت آغاز شد. تظاهرات سه هفته به طول انجامید و طی روزهای پایانی مخالفان ساختمان های دولتی و حتی پارلمان را به تصرف خود درآوردند. شوارد نادزه اعلام کرد حاضر است با مخالفان گفت وگو کند و حتی انتخابات دیگری برگزار شود اما دیگر دیر شده بود. تظاهرکنندگان به کاخ ریاست جمهوری هم حمله کرده و دفتر رئیس جمهور را به اشغال خود درآوردند.
شواردنادزه در پایان روز ۲۳ نوامبر از طریق تلویزیون استعفای خود را به اطلاع مردم رساند و قدرت را به مخالفان واگذار کرد.
از آنجا که مخالفان در راهپیمایی ها گل رز در دست داشتند، حرکت آنان به «انقلاب گل رز» معروف شد. انقلابی که بعدها تحت عنوان کلی انقلاب های مخملی یا رنگی، کشورهای دیگر منطقه از جمله اوکراین (انقلاب نارنجی سال ۲۰۰۴و سقوط ویکتور یانوکویچ) و قرقیزستان (انقلاب گل لاله سال ۲۰۰۵ و سقوط عسگر آقایف) را نیز تحت تاثیر قرار داد.
طی فاصله بین انقلاب تا انتخابات زود هنگام، خانم «بوردژانادزه» رئیس پارلمان مسئولیت ریاست جمهوری را برعهده گرفت و بالاخره ساکاشویلی در انتخابات آغاز سال ۲۰۰۴ به عنوان رئیس جمهور جدید برگزیده شد.
او دیگر تنها رئیس جمهور یک کشور نبود بلکه قهرمانی بود که می توانست الگوی سایر کشورها برای رسیدن به دموکراسی باشد. به او لقب «دون کیشوت» گرجستان داده شد.
تحولات آن دوران گرجستان آنقدر سریع و هیجان انگیز بود که جایی برای تامل مردم در ماهیت واقعی انقلاب مخملی کشورشان باقی نمی گذاشت. البته در این میان نباید از نقش رسانه ها و مطبوعات داخلی و خارجی این کشور غافل بود. گرجستان در کانون توجهات بین المللی و صدر اخبار جهان قرار گرفته بود. تیتر «بی بی سی» برای گزارش تحولات گرجستان این بود:«مردم شواردنادزه را برکنار کردند».
تحولات اخیر این کشور را در حقیقت باید بازتاب سیاست ها و اقداماتی دانست که ساکاشویلی از همان ابتدای کسب قدرت آنها را آغاز کرد و اگرچه برخی ناظران و تحلیلگران نسبت به نتایج آن هشدار داده بودند اما اوضاع این کشور ملتهب تر از آن بود که کسی به این مسایل توجه کند.
قانون اساسی در راستای تحکیم قدرت و جایگاه رئیس جمهور جدید تغییر کرد و دولت سیاست برخورد و مبارزه با فساد وارتشاء را با شدت هرچه تمام تر در دستور کار خود قرار داد اما همین سیاست به زودی به بهانه ای برای سرکوب مخالفان و معترضان تبدیل شد.
افرادی که به انتقاد از ساکاشویلی می پرداختند به بهانه فساد ومخالفت با انقلاب مخملی مورد تعقیب و بازداشت قرار می گرفتند. سازمان دیدبان حقوق بشر تنها چند ماه پس ا ز روی کار آمدن دولت جدید اعلام کرد، تفلیس برای مبارزه با ارتشاء به شیوه های خشن و قهرآلود روی آورده است. این سازمان اقدامات دولت را به جنگ صلیبی تشبیه کرد!
فشار و تهدید علیه رسانه و مطبوعات مخالف از دیگر سیاست های دولت جدید بود. به عنوان مثال شرکت «امگا» که مطبوعات منتقد را پشتیبانی مالی می کرد از سوی دولت دچار دردسرهای متعدد اقتصادی و حقوقی شد.
انقلابی بودن دولت و جوانی ساکا شویلی بهانه خوبی برای توجیه شرایط حاکم درکشور بود.
«الکساندر روندلی» رئیس وقت بنیاد تحقیقات بین المللی و استراتژیک گرجستان درمورد ساکا شویلی گفته بود:«او هنگامی که در هواپیماست، هر زمان نحوه پرواز و هدایت آن را نیز فرامی گیرد.»
علاوه بر سیاست های داخلی، سیاست خارجی دولت جدید نیز قابل تامل بود. گرجستان که زمانی در زیر چتر حمایتی روسیه قرار داشت اینک به متحد تمام و کمال آمریکا تبدیل شده بود و ساکاشویلی سخنرانی هایی متعدد و آتشینی علیه کرملین می کرد. تفلیس خواهان پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا بود و دلیلی نمی دید که دشمنی خود را با روسیه پنهان کند. قرارداد دراز مدت انرژی میان تفلیس و مسکو ملغی شد و روسیه عملاً نفوذ خود را در منطقه خود مختار «اجارستان» در گرجستان از دست داد. زمزمه هایی مبنی بر تلاش واشنگتن برای ایجاد پایگاه نظامی درگرجستان، تنش ها را دو چندان کرد.
چنین سیاست هایی چه در زمینه مسائل داخلی و خارجی تاکنون در دستورکار دولت تفلیس بوده است اما تحولات اخیر نشان می دهد کسانی که روزی به خیابان ها آمدند و ساکاشویلی جوان را به قدرت رساندند امروز پس از گذشت چهار سال از روند سیاسی دولت راضی نیستند. آمارها نیز نشان می دهد . وضعیت اقتصادی و مفاسد اداری و سیاسی دراین جمهوری به سوی بهبودی شرایط پیش نرفته است و این موضوع برای مردم قابل پذیرش نیست.
مانند چهار سال پیش، بار دیگر مردم به خیابان های پایتخت آمدند و با تجمع در برابر پارلمان این کشور، خواستار استعفای دولت و برگزاری انتخابات زود هنگام شدند. منابع خبری تعداد راهپیمایان را بیش از ۵۰هزار نفر تخمین زدند.
اما واکنش ساکاشویلی در برابر مخالفان همانند سیاست شواردنادزه رئیس جمهور پیشین نبود. ساکاشویلی طی حکمی درگرجستان حالت فوق العاده اعلام کرد و رسانه های منتقد دولت از ادامه فعالیت منع شدند. این اقدامات دولت نه تنها به آرام شدن اوضاع منجر نشد بلکه خشم مخالفان را هم برانگیخت.
پلیس و نیروهای امنیتی هم با انواع و اقسام وسائل ضد شورش درخیابان های تفلیس به سرکوب و بازداشت آنان پرداختند.
ساکاشویلی در توجیه اقدامات سرکوب گرانه خود، وقایع اخیر را به مسکو نسبت می دهد و ادعا می کند شورش ها و ناآرامی ها در گرجستان حاصل توطئه روسیه است. اوحتی سه دیپلمات روسی را هم اخراج کرد که در مقابل مسکو نیز سه دیپلمات ارشد سفارت گرجستان درمسکو را اخراج کرد.
تاکنون تحلیل های متفاوتی درمورد ماهیت اغتشاشات اخیر در این جمهوری ارائه شده است که هر کدام از آنها درجای خود قابل تأمل است اما به نظر می رسد مهم ترین موضوع در این رخدادها، روشن شدن هرچه بیشتر و بهتر ماهیت انقلاب های مخملی است. همین نکته است که باعث شده متحدان و حامیان غربی ساکاشویلی دچار سردرگمی و عصبانیت مفرط شوند. طی چهار سال گذشته جمهوری گرجستان به عنوان نمونه یک کشور دموکراتیک و مشغول اصلاحات سیاسی و اجتماعی معرفی شده است اما تحولات چند هفته گذشته نشان داد دموکراسی در گرجستان فعلی سرابی بیش نبوده وتنها تفلیس را از اردوگاه شرق به غرب و زیر چتر واشنگتن برده است.
مردم گرجستان اینک احساس می کنند ساکاشویلی و کشورها و نهادهای پشتیبان وی آنان را فریب داده و از آرمان ها و عواطف ضد فساد و استبداد آنان درجهت منافع خود سوء استفاده کرده اند.
ساکاشویلی دراظهارات خود قول داده است انتخابات زود هنگام برگزار کرده و حالت فوق العاده را لغو کند.
اینکه چنین وعده هایی محقق شوند یا نه، در درجه اول اهمیت قرار ندارد. همانطور که برخی از سیاستمداران و صاحب نظران غربی نیز اعتراف کرده اند، تحولات گرجستان پایان غم انگیزی بود بر انقلاب های مخملی و رویای دموکراسی آمریکایی در منطقه آسیای مرکزی بر باد رفته است.

محمد صرفی

منبع : روزنامه کیهان