تکثیر و بازسازی ذخایر صدف مروارید ساز لب سیاه

خلیج فارس گذشته از اینکه یکی از غنی ترین دریاهای جهان از نظر وجود منابع زیرزمینی وتنوع گونه ای و انواع جانوران دریایی است ، به جهت وجود جزایر متعدد و سکو های مرجانی ، اکوسیستم مناسبی نیز جهت رشد و پرورش آبزیان پلانکتون خوار خصوصا انواع نرمتنان می باشد. در حدود یک قر ن قبل خلیج فارس یکی از مراکز مهم صید مروارید بشمار می رفت و مروارید آن بیش از همه مورد توجه سوادگران قرار گرفت .از دیر باز نام مروارید های مرغوب با نام خلیج فارس همراه بوده است ، یکی از مشهورترین و با ارزش ترین صدفهای مروارید ساز صدف لب سیاه با نام علمی Pinctada margaritifera می باشد. صدف لب سیاه از نظر مروارید ، پوسته و گوشت آن در جهان از اهمیت زیادی برخوردار بوده و بی نظیر می باشد.این گونه به دلیل توانایی در تولید مروارید از روزگاران قدیم مورد توجه بوده و به علت اندازه بزرگ ، ضخامت چشمگیر لایه مرواریدی آن قادر به تولید مروارید بسیار با ارزش می باشد. به عقیده بسیاری از مروارید شناسان جهان، مروارید آبهای ایران یکی از مرغوبترین مروارید های جهان و به مراتب بهتر از مروارید صید شده در اطراف جزایر اندونزی و خلیج مکزیک است. از پوسته این صدف در صنعت دکمه سازی ، منبت کاری و کارهای تزئینی وهمچنین خوراک دام و طیور استفاده می شود ودر اکثر کشور ها با قیمتی در حدود کیلویی ۸ دلار به فروش می رسد و به دلیل وزن قابل توجه گوشت این صدف ، از لحاظ خوراکی نیزمورد توجه می باشد، به عنوان نمونه در كشور فرانسه در سال ۲۰۰۰ ارزش صادرات این صدف ۲۰۰ میلیون دلار بوده است .
● رده بندی و مرفولوژی صدف لب سیاه
صدف های مروارید ساز متعلق به سلسه جانوران شاخه نرمتنان (Mollusca) و رده دو کفه ایها یا( (Bivalveaراسته رشته آبشش داران Filobranchiata) ) و تیره نرمتان بالدار (Pteriidae) وجنس Pinctada می باشد.البته مهمترین صدف های مروارید ساز از خانواده PECTINIDAE هستند. به نرمتان دو کفه ای به جهت نداشتن سر Aphal یا بی سران و به جهت اینکه پای آن شبیه تبر می باشد به آن تبر پایان یا( (Pelecypoda وهمچنین به جهت داشتن آبشش های نازک به آنها تیغ آبششان یا(Lamellivranchiata) گفته می شود. تاکنون در حدود هشت گونه صدف که قادر به تولید لایه های مروارید باشند در دنیا شناخته شده اند و ازآنها یک گونه مخصوص آب شیرین و بقیه متعلق به آب شور و مناطق گرمسیری می باشد.
صدفهای مروارید ساز خلیج فارس كه از نظر اقتصادی اهمیت دارد شامل گونه های زیر است:
۱- صدف محار با رشد حدود هشت سانتی متر که از ابتدای دهانه خلیج فارس تا سواحل کویت با بیش از ۱۰ زیر گونه پراکنده است و بر اساس بررسیهای انجام شده ذخایر مناسبی از آن وجود دارد . این گونه بصورت اجتماعی زیست می کند. و ازلحاظ مقاومت در مقابل فعل و انفعالات داخل آب بسیارقوی است.
۲- صدف مروارید سازلب سیاه كه اسم محلی آن شریفی است ، این صدف دارای دو کفه ایست که در محل پاشنه به وسیله لولا به هم چسبیده و دو تقارن نسبی دارد این دوكفه به عنوان پوشش اندام داخلی صدف محسوب می شود این پوشش خارجی ( آهکی )در صدف اولین قسمتی است كه دیده میشود که ازسه لایه تشکیل شده است :
۱-لایه خارجی :
عمدتا از جنس Conehidin است که یک نوع ترکیبی آلی می باشد طرح ها و رنگ های روی صدف هم وابسته این لایه است و بعد از مرگ جانور این لایه به تدریج از بین رفته و فرسایش می یابد. کفه در مراحل نوزادی متمایل به سبز است که بتدریج رنگ آن به قهوه ای متمایل می گردد کفه صدف بالغ دارای نوار های پولک مانند در عرض بوده که دوران رشد و نمو آن را نشان می دهد.
۲-لایه میانی :
قسمت عمده وزن صدف رااین لایه تشکیل می دهد ، جنس این لایه کربنات کلسیم کریستاله است واز این قسمت صدف ، برای هسته گذاری صدف های مروارید ساز استفاده می شود.
۳-لایه داخلی :
در این بخش ترکیبات نقیر (Nicre) وجود دارد که از ترکیبات آراگونیت است بعد از بازکردن صدف اولین قسمتی که دیده می شود مانتل Mantle بود که وظایفی مهمی را بعهده دارد. و مهمترین وطیفه آن تولید مروارید است. و اندامی كه دو كفه را به هم می جسباند لولا می گویند، این لولا با قدرت کششی که دارد دو کفه را از هم بازوبسته می کند.
در اندام درونی صدف بدن به طور کامل درون دو کفه جای دارد ، بدن نرم تنان دو کفه ای پهن است و بوسیله قسمتی به نام جبه پوشیده شده است دو زائده جبه در پهلو های پیشین بدن ، کیسه رو پوش را می سازند، در نرم تنان ، مروارید به وسیله روپوش ترشح می شود، پای نرم تنان دردو کفه ای پهن و تبر مانند است گاهی در پای این جانوران غده های دیده می شود که کارشان ترشح و اتصال نرم تن به بسترمحیط زیست است ؛ سر در این نرم تنان تحلیل رفته ، دهان این جانوران به دو لبه دراز پوشیده از مژه محدود شده است نرمتنان دو کفه ای زائده های سری؛ آرواره و سوهانک ندارند؛ دستگاه تنفس شان از دو آبشش راست و چپ تشکیل شده است که هر آبشش دارای یک محور است که تیغه های آبششی به محور چسبیده و جایگاه آبششها در دهانه مخرج و بخش بالایی کیسه جبه است تیغهای آبششی از دو گروه رشته های چین خورده به شکل U تشکیل شده اند و بخش آزاد این رشته ها به شکل دو برگ آویزان است دستگاه گوارش آنها از دهان شروع شده و پس از آن گلو و معده و بعد از آن چند انشعاب روده کور به معده بازمی شود ؛ روده دراز و پیچیده ا ست و راست روده ازروی بطن قلب عبور می کند قلب آنها از یک بطن و دو دهلیز تشکیل شده است خون آنها تقریبا آبی رنگ است دستگاه عصبی آنها از سه جفت گره عصبی مرکزی و تعداد زیادی تار عصبی تشکیل شده است دستگاه دفعی آنها نیز متشکل از یک جفت کلیه است که مواد دفعی را به حفره مانتل می ریزد و سیفون خارج كننده ، مواد دفعی داخل مانتل را به بیرون مكش می كند و سیفون درون كش آب تازه وارد مانتل صدف می نماید دستگاه گوارش آنها از یاخته ای زایشی ؛ دو مجرای برنده مواد تناسلی و اندام سازنده یاخته های زایشی تشکیل شده است و مجرای انتقال دهنده مواد تناسلی ؛ این مواد را از طریق کلیه و مستقیما به بیرون بدن می ریزند ، تصویر شماره ۱ آناتومی صدف لب سیاه را نشان می دهد.
● زیست شناسی و تولید مثل صدف لب سیاه
صدف های مروارید ساز جز جانوران ( Seddile ) چسبیده به بستر و دارای حرکت بطئی می باشد و عمدتا در نواحی جزر و مدی زندگی می کنند بررسی های به عمل آمده نشان می دهد زیستگاههای عمده گونه های محلی از نواحی سطح تا اعماق ۱۰ متری دیده میشود گاهی عوامل محدود کننده از قبیل صیادان صدف مروارید ساز در تغییر عمق زیستگاه جانور می تواند موثر باشد. صدف لب سیاه به صورت انفرادی زیست می کند، مناطق زیستی صدف های مروارید ساز دارای بستر های از جنس صخره ای که در نواحی معروف مرجانی می باشد. در این مناطق جریانهای سنگین آب موجب فراهم آوردن شرایط تغذیه ای مناسب می گردد ، البته جریان های خیلی قوی برای استقرار صدفچه ها زیاد مفید نیست اما احتمال بیشتری را برای تولید مروارید ایجاد می کند.
صدف های مروارید ساز موجوداتی filter feeder بوده و مواد غذایی موجود در آب را كه شامل فیتوپلانکتون ها، زئوپلانكتون ها ، مواد دیتروس و مواد معلق است را فیلتر می كنند ، البته بهترین مواد غذایی فیتوپلانكتون می باشد. صدفهای مروارید ساز نسبت به آلودگی و گل و لای بسیار حساس می باشد آلودگی ها ،حرکت بطنی جانور را کندترمی نماید و همچنین میزان گل و لای تاثیر بسزایی بر میزان دسترسی به غذا داشته و می تواند دررشد و نمو صدف های مروارید ساز اثر بگذارد. بسیاری از بی مهرگان و ماهیها از صدف های مروارید ساز تغذیه می کنند از میان بی مهرگان ، ستاره دریایی عمده ترین شکارچی این جانور محسوب می شود همچنین اختاپوس ها و برخی ار کوسه ها از دیگر جانورانی هستند که از صدفهای مروارید ساز تغذیه می کنند، ضمنا برخی ازجانوران نیر به عنوان موجودات مزاحم برای صدف ها شناخته شده اند، این جانوران شامل اسفنج ها، ئیدرها، کرمهای پرتار، ماسل ها و بعضی از خارپوستان از گروه مارسانان وخرچنگ ها که به پوسته صدف آسیب جدی وارد می کند وهمچنین از گرو انگل ها ، لاروهای گرد سستود، شایع ترین انگل برای صدف مروارید ساز به شمار می رود که بیشتر به جنس Tylocephalus نسبت داده می شود.
بررسی های به عمل آمده نشان می دهد صدف لب سیاه P.margaritifera درسن ۲ سالگی با اندازه طولی بیش از ۲۰۰ میلی متر به اولین بلوغ جنسی خود می رسد Crossland and Rrahter -۱۹۷۵)). صدف های مروارید ساز در اولین سال بلوغ جنس نر( (protandroms بوده و بعد از ۲ تا ۳ سال بر اثر تغییر جنسیت به جنس ماده (protogenous) تبدیل می شوند ؛ صدف ها موجوداتی تک جنسی بوده و لقاح آنها خارجی است ابتدا ماده تخمک را به صورت تود ه های ابری شکل خارج نموده که جنس نر موجود در نزدیکی آن تحریک شده و اسپرم را به خارج می فرستد و بدین ترتیب لقاح تخمک در محیط آبی صورت می گیرد .صدفهای مروارید ساز به طور فصلی تخم ریزی می کند دو پیک تخم ریزی در سال دارند ، بیشترین زمان تخم ریزی درفصل بهاردر طی ماههای فروردین و اردیبهشت و در فصل پائیز در ماه های مهرو آبان اتفاق می افتد ؛قدرت هم آوری صدف لب سیاه بسیار زیاد است و یک صدف بالغ می تواند از یک تا پنج میلیون تخمک را تولیدو در آب رها کند اما محدود بودن شانس لقاح و آسیب پذیری لارو ها نیز در مراحل ابتدا ی بسیار زیاد است و لارو صدف حداقل به مدت سه هفته حالت پلانکتونی داشته و همراه جریانات آب جا به جا می شود ،و آسیب پذیر ترین دوران رشد صدف می باشد که براحتی طعمه جانوران پلانکتون خوار می گردد، در ادامه به تدریج که پوسته صدف رشد می نماید وزن آن زیاد شده و به کف دریا سقوط می نماید صدف اولیه قادر است با پای خود به مقداراندکی جابجا شود اما سریع باید به سطحی سخت وصل گردد ، در این مرحله نیز صدف به شدت آسیب پذیر است و تا حدود زیاد در مقابل آلودگی محیط ، کمبود مواد غذایی ، شکار شدن ، خفه شدن در اثر طوفان یا جریان شدید آب گل آلود و غیره صدمه می بیند.به طور کلی صدف های مروارید ساز در حین رشد خود در شرایط طبیعی چند مرحله را به شرح زیر طی می كنند.
۱-دوره پلانکتونی كه حدودا تا ۳۰ روز طول می كشد
۲-دوران لاروی كه حدود ۲ ماه است و صدف در این مرحله تا اندازه ۲ سانتی متر رشد می كند
۳-مرحله قبل از بلوغ
۴-دوران جوانی و بلوغ كه تا ۵ سال به طول خواهد انجامید
۵-دوران پیری كه بستگی به شرایط محیط ، مدت آن فرق می كند و متوسط عمر صدف لب سیاه را تا ۳۰ سال گزارش نموده اند.
● وضعیت ذخایر صدف لب سیاه
در گذشته این صدف در خلیج فارس دارای ذخایر فراوانی بوده است که به دلایل مختلف از قبیل ایجاد اختلال در اکوسیستم از طریق افزایش بار آلودگیها ، به خصوص آلودگی خیلی زیاد مواد نفتی در اثر استخراج و جابجایی آنها و سایر آلاینده های زیست محیطی باعث شد تا روز به روز ذخایر طبیعی آن دستخوش تغییر و کاهش فراوان شود . اما تا قبل ازاکتشاف و استخراج نفت در خلیج فارس صید و تجارت مروارید طبیعی محور فعالیت های اقتصادی منطقه خلیج فارس بوده است و هر ساله در فصل صید دهها جهاز مخصوص صید صدف با دهها غواص از بنادر مهم به سوی دریا ها و زیستگاهای صدف بادبان برافراشته و گرانبها ترین در ها را از دل صدف و از قعر آبها بیرون می کشیده اند ،به طور کلی روش صید مروارید در سراسر مناطق صید یکسان بود غواصان سنگی به کمر خود بسته و در حالیکه با طنابی به قایق متصل بود ، بدرون آب شیرجه می رفت و علاوه بر اجتناب از خطر حمله کوسه باید ظرف ۲تا۳ دقیقه سبد خود را پر از صدف می کرد آنها هزاران نرم تن را به امید یافتن گوهر گرانقیمت از بین می بردند ،غواصان مروارید در چهار ماه از سال یعنی ماه های خرداد،تیر، مرداد و شهریور را به صید می پرداختند.همین امر سبب گردید تا ذخایر با ارزش صدف لب سیاه رو به انقراض رود به طوری كه در سالهای اخیر جمعیت این گونه درزیستگاه های مربوطه به شدت كاهش یافته و در برخی مناطق به كلی ازبین رفته است.
زیستگاه های اصلی و قدیمی صدف لب سیاه در آبهای جنوبی ایران بیشتر در آبهای طراف جزایر هندورابی ، شتور، خارک، کیش، لاوان، قشم،وآبهای بنادر شیبکوه ، بستانه و اطرف جزیره لارک می باشد، در سال های گذشته در فصول تخم ریزی در مناطق لاوان ، کیش ، نخیلو ، بندر گناوه و طاهری از جمع آوری های مختلفی جهت جمع آوری صدفچه استفاده شد ولی هیچ یک قادر به جمع آوری اسپات صدف لب سیاه نشدند.( احتشامی -۱۳۷۳ ) این امر نشان دهنده این مطلب است که تکثیر طبیعی بخاطر تراکم کم و پراکندگی بیش از حد صدف های مولد در حد صفر می باشد. به طور یکه تراکم صدف لب سیاه در جزیره هندورابی ۰۰۱/۰ قطعه صدف در متر مربع و در جزیره شتور (مارو) ۰۰/۰ در متر مربع و در جزیره لاوان و سایر مناطق ودر زیستگاهها فوق بکلی از بین رفته است. به طوری که در حال حاضر پس از جستجو های متعدد غواصی به سختی می توان تعداد معدودی را جمع آوری نمود .
بنابر این ازمهم ترین دلایل کاهش ذخایر صدف لب سیاه می توان به صید بی رویه وغیر مجاز در سالهای دوروهمچنین عدم کنترل ومدیریت صید دقیق در سال های اخیر و همچنین وجود آلاینده ها اشاره نمود. لذا برای حفظ و بقاء نسل این موجود آبزی بایستی همه دست به دست هم داده و با کمک و همفکری و مشارکت بخش خصوصی بومی و محلی از انقراض این صدف جلوگیری کنیم ، از جمله راههای جلوگیری از انقراض نسل این آبزی با ارزش و تجاری، بازسازی ذخایر این گونه از طریق ترمیم زیستگاه ها و همچنین تقویت ذخایر با تکثیر مصنوعی و سپس رهاسازی و پرورش در دریا می باشد.
● سابقه تکثیر و پرورش صدف لب سیاه :
چنانچه اشاره گردید در ایران صید صدف های مروارید ساز با هدف برداشت تجاری مروارید از سابقه طولانی برخوردار است ولی موضوع تکثیر و پرورش صدف مروارید ساز چندان مورد توجه قرار نگرفته است در حالی که بحث تکثیر و پرورش صدف در سایر کشور ها از قدمت طولانی برخوردار است از کشورهای پیشگام در امر تکثیر و پرورش صدفهای مروارید سازمی توان به کشورهای همچون انگلستان ؛ اسکاتلند ؛ آمریکا ؛ اندونزی ؛ مکزیک ، استرالیا و ژاپن نام برد. با نگاهی به تاریخچه آبزی پروری در ژاپن اولین گونه ای که تکثیر و پرورش آن مورد توجه قرار گرفت صدف مروارید ساز بود این رویداد در سال ۱۸۹۰ در استان Mie واقع در بخش مرکزی ژاپن رخ داد و از سال ۱۹۶۵ یعنی زمانی که شمار مزارع پرورش صدف های مروارید ساز در منطقه مرکزی گسترش یافت صیادان و پرورش دهندگان تشویق به توسعه پرورش این آبزی در نواحی جنوبی ژاپن شدند ( زرشناس-۱۳۷۸)
در ایران تلاش برای تکثیر و پرورش صدف مروارید ساز از سال ۱۳۶۳ آغاز گردید و در این راستا مطالعات و پروژه های متعددی از سوی مراکز علمی و تحقیقاتی انجام گردیده است ، شیلات ایران در سال ۱۳۶۶ نسبت به تولید مروارید پرورشی گرد از صدف لب سیاه در جزیر کیش اقدام نمود و در ادامه در کیش و بندر لنگه تاسیساتی برای همین منظور تجهیز گردید اما اقدامات صورت گرفته بیشتر درزمینه پرواربندی و هسته گذاری خلاصه می شد و حتی چندین مرحله برای تکثیر صدف لب سیاه اقدام شد، لیکن با موفقیت همراه نبود ،تا اینکه در سال ۱۳۸۳ با تجهیزمجدد کارگاه مرکز تحقیقاتی بندر لنگه واستفاده از راهنمائیهای ارزشمند جناب آقای دکتر درودیان متخصص ایرانی مقیم استرالیا این گونه با ارزش برای اولین بار در کشور تكثیر وتا مرحله اسپات پرورش داده وبا هدف بازسازی ذخایر در دریا رهاسازی گردید .
● مراحل تکثیر مصنوعی صدف لب سیاه
به طور کلی در تكثیر مصنوعی ؛ صدف های بالغ در پاسخ به یک محرک وادار به رهاسازی گامتهای خود می نمایند موفق ترین محرک ها آنهایی هستند که طبیعی بوده و استرس وارده به جانور را به حداقل برساند برای وادار کردن مولدین صدف مروارید لب سیاه به تخم ریزی، می توان از چرخه های حرارتی استفاده کرد با بررسی های که روی تعداد زیادی از صدف ها ی مروارید ساز لب سیاه صورت گرفت مشخص شد با گرم شدن آب از اوایل فروردین گنادها کم کم پرشده و اواخر اردیبهشت ماه می توان از آنها تخم گیری کرد بنابراین برای انجام تکثیر مصنوعی دروهله اول باید از محیط طبیعی مولدین را تهیه كرد ، صدف های مولد بر اساس اندازه ، سن و خصوصیات ظاهری انتخاب می شود صدف های مناسب تکثیر قطری حدود ۱۵ سانتی متر داشته و حدودا ۴ تا ۷ سال سن دارد و باید فاقد هرگونه آلودگی و یا ناهنجاری باشد . تصویر شماره ۲ اندازه مولد صدف لب سیاه رانشان می دهد.
به طور معمول برای به دست آوردن مولدین مورد نیاز و مناسب از غواصان ماهر که مجهز به و ابزار آلات نوین غواصی می باشند استفاده گردید ، جمع آوری صدف های مولد از اسفند ماه آغاز گردیده سپس صدف های جمع آوری شده را در داخل قفس ها یا جعبه های مخصوص قرار داده و با قایق های تندرو به كارگاه انتقال می دهند. نكته قابل توجه اینكه در هنگام حمل مولد و نگهداری در كارگاه ، رعایت درجه حرارت بسیار مهم می باشد تا مولد دچار استرس نشود ، مدت حمل از زمان صید تارسیدن به كارگاه نباید از ۴ ساعت تجاوز نماید. پس از جمع آوری و انتقال صدف ها به کارگاه ، مولدین مناسب بر اساس اندازه ، سن و خصوصیات ظاهرشان بهگزینی می شوند ،پس از انتخاب مولدین مناسب آنها را به اتاق تکثیر انتقال داده خواهد شد، و پس از مدت زمانی که اندک استرس احتمالی وارده به صدف بر طرف شد و آرامش نسبی برقرارگشت، بر اساس بررسی هفتگی نسبت به رسیدگی جنسی آنها اقدام می شود، زمانیکه صدف کفه خودرا باز می نمایند امکان شناسایی جنسیت مولدین وجود دارد، و پس از تشخیص جنسیت ، آنها را به نسبت۱ به ۱ یعنی یك ماده و یك نردر هر متر مربع ۴ عدد مولد در حوضچه تخم ریزی قرار داده و با استفاده از شوک حرارتی اقدام به تخم کشی اقدام می گردد. در این روش صدفها را ابتدا در آب ۲۸ درجه سانتی گراد قرار داده و سپس دمای آب را به ۳۴-۳۲ درجه سانتی گراد ظرف مدت نیم ساعت تغییر داده و بدین ترتیب باعث تحریک غدد جنسی ونهایتا تخم ریزی صورت می گیرد معمولا بعد از ۱ تا۲ ساعت صدف ها شروع به تخمریزی می نمایند.ابتدا صدف های ماده شروع به تخلیه گناد خود کرده وبعد از مدت زمان ۲۰ دقیقه وجود تخمک در آب صدف های نر را نیز تحریک کرده و شروع به اسپرم ریزی می کند. اسپرم پس از رها شدن به مدت ۲ تا ۳ ساعت همچنان فعال می باشند و به ازای هر میلیون تخم صدف ۲ الی ۴ سی سی اسپرم استفاده می گردد تا عمل لقاح به خوبی صورت گیرد پس از تخمریزی بدنبال نیازهای غذایی صدف های مولد و با توجه به اینکه صدف لب سیاه فیلتر کننده غذایی غیر انتخابی می باشد و برای جلوگیری از تغذیه تخمها بوسیله صدف های مولد، بایستی حداکثر ۳۰ دقیقه پس از تخلیه اسپرم مولدین را از حوضچه حاوی تخم خارج نمود. سپس بوسیله تور ۲۵ میکرون تخم ها لقاح یافته را جدا کرده و به تانك تخم گشائی با حجم ۲۵۰ لیتر انتقال می دهند " تراكم تخم های لقاح یافته ۲۵۰ عدد در میلی لیتر است و بعد ار حدود ۷ الی ۸ ساعت از زمان سپری شدن عمل لقاح تخم گشائی صورت می گیرد و لارو های تروكوفور ظاهر می شود و با تراكم ۱۰ لارو در میلی لیتر در تانك های با حجم ۵۰۰ لیتر انتقال داده می شود. بدون شک پرورش تخم و رساندن آنها تا مرحله صدفچه ( اسپات ) حساسترین بخش تکثیر و پرورش صدفها می باشد که نیاز به دقت فراوان دارد ، جدول شماره ۱ مراحل تکثیر مصنوعی صدف لب سیاه را نشان می دهد. برای مشاهده جدول مراحل لقاح تخم و رشد لارو صدف لب سیاه P.margaritifera ۱ به پیوست ۱ مر اجعه نمائید.
فاکتور های موثر در مراحل رشد و پرورش لاروصدف لب سیاه به شرح زیر می باشد:
۱- درجه حرارت : بهترین شرایط دمایی برای پرورش تخم لارو و اسپات صدفها بین ۳۲-۲۷ درجه سانتی گراد می باشد.
۲- ph : ph مناسب در تمام دور ه پرورش باید بین ۹/۷-۵/۷ متغیر باشد.
۳- شوری : شوری آب برای تمام مراحل دوره پرورش بین ۳۷-۳۴ مناسب است.
۴- اکسیژن : اکسیژن مورد نیاز در مراحل اولیه ۴-۳ میلی گرم در متر مکعب و درزمان های بعدی دوره پرورش ۸-۵ میل گرم در متر مکعب مورد نیاز است .
۵- تراکم : تراکم کم باعث می شود که لاروها از فضاء اکسیژن و غذای بیشتر بهره مند شود و رشد بهتری داشته باشد.
۶- نور : نور شدید و مستقیم عاملی در کاهش و یا حتی توقف رشد لاروها و اسپات ها می باشد و آزمایشات متعدد نشان میدهد که حوضچه هایی را که در معرض نور کمتری قرار داشتند از رشد بهتری برخوردار بوده اند.
۷- غذا : در حال حاضر برای پرورش لاروها مراکز تکثیر و پرورش در دنیا غذاهای مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد اما دراین دوره از سه جلبک Isochrysis , calcitrans Chaetoceros , Chaetoceros muleri استفاده شد که استوک اولیه این سه گونه از کشور استرالیا خریداری گردید و لازم به ذکر است که در طول دوره پرورش لارو در آزمایشگاه از هیچگونه آنتی بیوتیک استفاده نگردید.
تصاویر شماره ۳ سالن تکثیر و فایکولب مرکز تحقیقاتی لنگه را نشان می دهد.
چنانچه در جدول شماره ۱ (پیوست ۱) مشاهده می شود ازمرحله لقاح تا مرحله ای كه موجود به اندازه اسپات یا صدفچه برسد در حدود ۳۰ الی ۳۵ روز زمان لازم است هنگامی که صدفچه ا/۰ میلی متر قطر دارد پیوسته از حاشیه رشد را آغاز می نماید و زمانی که به اندازه ۱۷۵ میلی متر رسید لایه پریسماتیک prismatic پوسته در حاشیه تشکیل شده است از این زمان به بعد رشد و نمو موجود بطور کامل بستگی به غذای کافی و سایر فاکتورهای محیطی دارد. وبهتر است در مرحله ای كه صدفچه به اندازه ۲ سانتی متر رسید رهاسازی در محیط طبیعی ( دریا ) انجام گیرد.
● رها سازی صدف لب سیاه در دریا
چنانچه اشاره گردید برای اولین بار در کشور صدف لب سیاه در مرکز تحقیقاتی بندر لنگه تکثیروبه مرحله اسپات (صدفچه ) رسانده شد تصویر شماره ۴ صدفچه تکثیر شده را نشان می دهد. با توجه به اهداف دراز مدت پروژه مبنی بر بازسازی ذخایر این گونه ، در سال ۱۳۸۳ تعداد ۲۰۰۰۰ قطعه صدفچه های تکثیر شده در دریا رهاسازی گردید. برای این منظور صدفچه ها در داخل سبد ها یا پانل های مخصوص قرار داده و بوسیله قایق های مجهز به زیستگاه های این صدف در لاوان ، فارور و اطراف لنگه که دارای آب تمیز می باشد و مورد بررسی قرار گرفته بودند انتقال داده شد و به وسیله غواصان مرکز سبد ها به وسیله گت نت و طناب مخصوص در زیر آب نصب گردید. این سبد ها معمولا درمحل های تعیین شده در اعماق ۸ تا ۱۴ متری مستقر می شوند ، سبد ها توسط بویه در محل مورد نظر نصب ، چگونگی پرورش صدفچه و بازماندگی آن مورد بررسی قرار می گیرد. تصویر شماره ۵ نمونه ای از سبد اسقرار یافته در داخل دریا را نشان می دهد. در سال جاری نیز تعداد ۳۵۰۰ قطعه صدفچه تکثیر و در منطقه لاوان در اعماق ۱۲ تا ۱۴ متری رهاسازی گردید.
با توجه به کاهش شدید ذخایر صدف مروارید ساز لب سیاه (Pinctada margaritifera ) که نسل این گونه باارزش را با خطر مواجه نموده است لذا به منظور بازسازی ذخایر این گونه ارزشمند ، یکی از اهداف بازسازی ذخایر آبزیان آبهای جنوبی کشور جلوگیری از انقراض نسل و احیای ذخایر در مناطق و زیستگاه های اصلی آن در منطقه( استان هرمزگان ) می باشد. به هر حال با زسازی و افزایش ذخایر صدف لب سیاه اهمیت ویژه ای در اقتصاد کشور و منطقه دارد در زیر به طور اختصار به بررسی اهمیتی که صدف لب سیاه می تواند در منطقه ایجاد نماید می پردازیم:
۱- کمک به جامعه صیادی محلی و رونق اقتصادی صیادان سنتی و بومی منطقه.
۲-برداشت مروارید و استفاده از آن در کارهای زینتی و صادرات و ارز آوری از این طریق برای کشور.
۳- استفاده از پوسته آهكی به عنوان تامین كننده مواد معدنی و غذای دام و طیوردر آن مناطق .
۴- ایجاد اشتغال در مناطق محروم روستایی به لحاظ کاربردهای زینتی از پوسته آهكی صدف مانند دكمه سازی و منبت كاری.
۵- صادرات صدف به لحاظ مصرف خوراکی در کشورهای اروپایی وسایر کشور های متقاضی .
۶- با تکثیر و پرورش این صدف می توان به امر هسته گذاری و تولید مروارید اقدام نمود که با اجرای این مهم بخش عمده ای از مشکل اشتغال در منطقه مرتفع می گردد .
بنابر این دستیابی به تکنیک تکثیر وپرورش صدف لب سیاه ، گامی بس مهم درجهت جلوگیری از انقراض نسل این گونه وافزایش ذخایرآن و رونق اقتصادی منطقه درآینده خواهد بود که این مهم با زحمات شبانه روزی و با عزم ملی کارشناسان تحقیقاتی لنگه و بخصوص تلاش آقای مهندس حسین رامشی صورت پذیرفت . اینک با اطمینان خاطر می توان در طی سالهای آینده نسبت به تولید انبوه و رهاسازی این گونه اقتصادی در دریا به منظور بازسازی ذخایر اقدام نمود.
منابع :
۱-خلاصه ای ازگزارش تکثیر صدف لب سیاه – رامشی . حسین -۱۳۸۳
۲-گشت و پرورش مروارید صدف لب سیاه – متین فر .عباس- ۱۳۷۱

ابراهیم بیگتن

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران