ویژگی رهبران عصر اطلاعات

بر طبق نظریه‌های جهانی رهبری، همه رهبران اثربخش از مجموعه معینی خصلت‌های مشترك برخوردارند. براساس این نظریه‌ها (نظریه صفات مشخصه رهبری) ویژگی‌های تعریف شده برای رهبری در سازمان‌های سنتی، به‌طور یكسان در سازمان‌های الكترونیكی نیز قابل استفاده‌اند. نظریه‌های اقتضایی كه در مقابل نظریه‌های صفات مشخصه رهبری مطرح شده‌اند، بیان می‌كنند كه یك رهبر، باید خود را با شرایط محیطی و سازمانی‌اش وفق دهد. براساس این نظریه‌ها، بافت و شرایط متفاوت كسب و كار الكترونیكی نیازمند مجموعه متمایزی از ویژگی‌های رهبری است.
این مقاله، به طور تجربی به بررسی این دو نظر مخالف می‌پردازد. داده‌ها و اطلاعات مربوط به صفات مشخصه۱، رفتارها و مهارت‌ها از طریق تركیبی از پرسشنامه و مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته۲ با رهبران شركت‌های سنتی و همچنین رهبران شركت‌های الكترونیكی جمع‌آوری شده است. تجزیه و تحلیل این داده‌ها، تا اندازه‌ای از هر دو نظر حمایت می‌كند. بر طبق نتایج حاصله از این تحقیق، اكثر ویژگی‌های رهبران سازمان‌های سنتی، از ارزش یكسانی در اقتصاد دیجیتالی برخوردارند، ولی در هر صورت، تعداد معینی از ویژگی‌های موجود، اهمیت بیشتری در عصر اطلاعات دارند. این ویژگی‌ها، شامل: تمایل به ریسك‌پذیری، كارآفرینی، توانایی كار به صورت شبكه‌ای۳ و مهارت‌های فنی مورد نیاز است.
مطالعه در زمینه ویژگی‌های رهبران اثربخش، منجر به مطرح شدن دو دسته نظریه كاملاً مخالف با هم شده است. یك دسته از نظریه‌های جهانشمول رهبری مدعی هستند «یك بهترین راه برای رهبری كردن» وجود دارد و رهبران از یك مجموعه خصلت‌های مشترك و معینی برخوردارند. بر طبق این دسته از نظریه‌ها، رهبران تفاوت قابل توجه و آشكاری نسبت به دیگر افراد دارند و مجموعه‌ای كلی از صفات مشخصه و رفتارهای رهبری برای همه سازمان‌ها و محیط‌های كسب و كار در سطح جهان قابل استفاده است.
تئوری‌های اقتضایی، مخالف این نظر هستند و معتقدند كه «یك بهترین راه» وجود ندارد بلكه رهبری اثربخش، مستلزم به‌كارگیری سبك و رفتارهایی مطابق با وضعیت است. مناسب‌ترین ویژگی‌های رهبری، به خواسته‌ها و نیازهای منحصر بفرد هر یك از كاركنان سازمان، مرحله زندگی و شرایط محیطی بستگی خواهد داشت.
بحث و مشاجره در مورد نظریه‌های متعارض رهبری، رویه عملی محكمی در ارتباط با ظهور تجارت الكترونیك و اعلام مدل‌های جدید كسب و كار و ساختارهای سازمان نو، در پیش گرفته است. در اوج گسترش پر جنب‌وجوش اینترنت، اكثر مفسران معتقدند كه تغییرات سریع و پیچیده تقاضاها در دنیای الكترونیكی، ویژگی‌های رهبری كاملاً متفاوتی را نسبت به ویژگی‌های رهبری شركت‌های سنتی می‌طلبد. افزایش سطح فعالیت‌های تجارت الكترونیكی، این نظر مشهور را تقویت می‌كند كه رهبران موفق عصر اطلاعات، باید نواور و ریسك‌پذیر باشند. همچنین نباید فردی تكرو باشند. برخی دیگر مدعی هستند كه رهبران عصر اطلاعات، غالباً از یك اشتغال‌ذهنی و نگرانی در رابطه با ثروت جدید برخوردارند و از رهبران كسب و كارهای سنتی كاریزماتر، حساس‌تر، و رؤیاپردازترند. پیش فرض و اساس این‌گونه مشاهدات و نظرات مطابق نظریه اقتضایی است كه رهبران كسب و كار الكترونیكی را نیازمند مجموعه‌ای از ویژگی‌ها برای مواجهه و سازگاری با محیط متمایزشان می‌داند.
در سال‌های اخیر، كاهش چشمگیر قیمت‌ها در بازار اینترنت، شركت‌های dot.com را شدیداً تكان داده است. در برخی مجلات، دلیل ناكامی رهبری عصر اطلاعات و نگرانی‌های مطرح شده را به فقدان تجربه مدیریت سنتی در بسیاری از سازمان‌های الكترونیكی نسبت می‌دهند، در نتیجه، خواهان حضور بیشتر تجربه سنتی و قدیمی در تیم‌های رهبری كسب و كار الكترونیكی هستند. مفروضات این‌گونه نظرات مطابق نظریه‌های جهان شمول رهبری است. ویژگی‌های تعریف شده برای رهبری سازمان‌های سنتی، به‌طوری یكسان در محیط دنیای الكترونیكی قابلیت كاربرد دارند.
در این مقاله، با بررسی تجربی این دو بحث مخالف آشنا می‌شوید. داد‌ه‌های مربوط به صفات مشخصه، رفتارها و مهارت‌ها از رهبران سازمان‌های الكترونیكی و همچنین سازمان‌های سنتی جمع‌آوری شد. این امر با استفاده از تلفیق پرسشنامه و مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته صورت گرفت. تجزیه و تحلیل این داده‌ها، كشف شباهت‌ها و تفاوت‌ ویژگی‌های رهبری در این دو وضعیت محیطی مخالف در یك زمان و مكان را امكان‌پذیر كرد. آیا كسب و كار الكترونیكی، مستلزم ویژگی‌های رهبری متفاوتی در مقایسه با سازمان‌های سنتی است؟ این مقاله علاوه‌بر پاسخ به این پرسش كاربردی، مطالبی تجربی را در مورد بحث بین نظریه‌های جهانشمول و اقتضایی رهبری، ارائه می‌كند.

نویسنده : محمد شیخ‌زاده
پانوشت‌ها:
۱. Traits
۲. Semi- structured interviews
۳. Networking ability
منبع:
European Management Journal , Vol.۲۰, No.۶, pp.۶۱۱-۶۱۹, December ۲۰۰۲

منبع : ماهنامه صنعت خودرو