اجلاس سران شانگهای و پذیرش اعضای جدید

سازمان همکاری های شانگهای (اس سی اُ) سازمانی بین دولتی است که در خرداد ۱۳۸۰ توسط شش کشور چین، روسیه و ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان و بر پایه گروه پنج شانگهای تأسیس شد. جمهوری اسلامی ایران نیز در ۱۴ تیر ،۱۳۸۴ در جریان نشست سران سازمان همکاری شانگهای در شهر آستانه پایتخت قزاقستان، به عضویت ناظر در این سازمان پذیرفته شد و از آن زمان تاکنون، در تمامی نشست های ساختاری سازمان در بالاترین سطح شرکت داشته است. شایان ذکر است که نشست سران، بالاترین ارگان سازمان شانگهای است و جمهوری اسلامی ایران نیز از زمان کسب عضویت ناظر تاکنون، سه بار در نشست یاد شده حضور داشته و نشست دوشنبه، چهارمین حضور ایران محسوب می شود.
● حضور ایران در سازمان شانگهای
نخستین حضور ایران در نشست سازمان همکاری های شانگهای به ۱۴ تیر ۱۳۸۴ باز می گردد که طی آن محمدرضا عارف معاون اول رئیس جمهور وقت، در پنجمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای در شهر آستانه پایتخت قزاقستان شرکت داشت. در جریان این نشست، جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو ناظر شناخته شد. پس از آن ششمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای در شهر شانگهای چین برگزار شد و محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران ۲۵ خرداد ۸۵ در آن حضور یافت. هفتمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای نیز در بیشکک قرقیزستان برگزار شد که بار دیگر محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس جمهور ایران در ۲۵ مرداد ۱۳۸۶ در آن حاضر شد. به گزارش ایراس، در نشست هفتم شانگهای دیدگاه های اعضاء نسبت به ایران نزدیک تر و مساعد تر شد. اعضاء دائم بر این مهم اذعان داشتند که حضور ایران در این سازمان ، با التفات به منابع و موقعیت ژئوپلیتیک آن مزیتی مهم به شمار می آید. بر همین اساس در خصوص احتمال زیاد پذیرش ایران در آینده ای نزدیک در کمیته انرژی این سازمان مباحثی مطرح شد. اگر چه نو پا بودن سازمان شانگهای و ضرورت تحکیم روابط داخلی، مسأله گسترش این سازمان را به حالت تعلیق در آورده، اما اعضای شانگهای بدون توجه به عکس العمل های غرب ، روابط نزدیک و همکاری های متقابل با اهمیتی را با ایران در پیش گرفته اند.
به نحوی که در بیانیه پایانی نشست هفتم سران ، رهبران شانگهای بر این نکته تأکید کردند که ثبات و امنیت در آسیای مرکزی تنها توسط نیروهای کشورهای منطقه و بر اساس توافقات صورت گرفته در چارچوب اتحاد منطقه ای میسر خواهد شد و این امر از طریق تقویت سیستم بین المللی چند قطبی که تأمین کننده امنیت متقابل و امکان توسعه برابر کشورهای جهان باشد، امکان پذیر خواهد بود. در این راستا امضای سند تاریخی «پیمان دوستی، حسن همجواری و همکاری کشورهای عضو شانگهای»، مهمترین سند امضا شده توسط رهبران کشورها در نشست هفتم به شمار می آید. به هر روی علیرغم حضور مستمر ایران در عالی ترین سطوح نشست های شانگهای و همچنین با توجه به موقعیت و شرایط منحصر به فرد ایران برای عضویت در سازمان، با این حال تا کنون در خواست ایران برای عضویت دائمی مورد بررسی قرار نگرفته است. نشست هشتم و امیدهای پیش رو هشتمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای در ۷ شهریور در شهر «دوشنبه» پایتخت تاجیکستان و به منظور تعمیق همکاری های امنیتی، اقتصادی و سیاسی در چارچوب این سازمان، برگزار شد.
در نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاریهای شانگهای در دوشنبه، طیف وسیعی از مسائل نظیر مبارزه علیه تروریسم، قاچاق مواد مخدر، قاچاق سلاح و انسان، پذیرش اعضای جدید در این سازمان، اعطای عضویت ناظر به کشورهای علاقه مند، بررسی بحران افغانستان، بحران انرژی و مسایل اقتصادی و تجاری و... مورد بررسی قرارگرفت. به طور کلی سازمان همکاری های شانگهای با اقدامات و تصمیمات مهم سیاسی، اقتصادی و امنیتی در صدد است جایگاه بین المللی برجسته تری پیدا کند. به خصوص که از یک سو قرار گرفتن کشورهای عضو شانگهای در منطقه موسوم به «هارتلند» (قلب زمین) بر اهمیت این سازمان افزوده و از سوی دیگر حضور روسیه و چین به عنوان دو عضو دائم شورای امنیت، توان سیاسی این سازمان را نیز دو چندان کرده است. از این رو با توجه به نقش سازمان شانگهای در همگرایی منطقه ای و جهانی کشورهای عضو، عضویت ایران نیز می تواند گام مهمی جهت توسعه روابط خارجی محسوب شود. با این حال در خصوص تغییر وضعیت حضور ایران از وضعیت ناظر به عضویت دائم، مشکل های مختلفی وجود دارد. در این بین مهمترین مشکل به آیین نامه این سازمان باز می گردد که شیوه پذیرش اعضای دایم جدید را مشخص نکرده است. از این رو اقدام برای افزایش شمار اعضای دائم، نیازمند تصویب مقررات جدید و اصلاح بندهای این آیین نامه است. به همین سبب علیرغم آنکه در این اجلاس نمی توان از عضویت دائم ایران سخن گفت، اما به نظر می رسد بتوان تدابیری جهت ایجاد ساز و کاری برای پذیرفتن اعضای جدید مطرح نمود. به خصوص با توجه به روابط سردی که روسیه با غرب دارد، عضویت ایران می تواند برای این کشور نیز پر منفعت باشد و وزنه ضد هژمونیک و ضد آمریکاگرایی را در این سازمان تقویت نماید. به هر روی علاوه بر ایران، کشورهای هند، مغولستان و پاکستان نیز که به عنوان عضو ناظر در سازمان قرار دارند، خواستار عضویت دائم هستند. در شرایطی که تحولات اخیر در جهان و منطقه، انگیزه برای بازنگری در نحوه پذیرش اعضای جدید را افزایش داده است، ایران، هند، پاکستان و مغولستان نیز باید بر عضویت دائم خود بیش از پیش پای بفشارند.
در نتیجه سازمان همکاری شانگهای یک سازمان همکاری چندجانبه محسوب می شود که از جهات امنیتی، اقتصادی و همکاری های منطقه ای حائز اهمیت است. به خصوص که در آن دو قدرت منطقه ای همانند چین و روسیه حضور دارند که هر دو نیز داعیه تبدیل شدن به یک ابرقدرت را در سر می پرورانند. علاوه بر این در شرایطی که سازمان همکاری شانگهای نشان داده است که مخالف ایجاد جهان تک قطبی به رهبری ایالات متحده است، تغییر عضویت ایران از عضو ناظر به عضو دائم، تا حد زیادی وزنه ضد هژمونیک آن را افزایش می دهد. بنابراین هم سازمان شانگهای در راستای سیاست خارجی دراز مدت ایران گام بر می دارد و هم ایران به عنوان کشوری مستقل در نظام بین الملل در جهت سیاست های کلی سازمان حرکت می کند. بر این اساس پیوستن کشوری مثل ایران به سازمان شانگهای که دارای توان اقتصادی بالا و منابع غنی انرژی است، به نفع این سازمان خواهد بود. ایران در منطقه و جهان از جایگاه شایسته و مهمی برخوردار است و بدون شک عضویت دائم آن در سازمان شانگهای باعث تقویت اعتبار، توان و نفوذ این سازمان خواهد شد.
در واقع وضعیت جغرافیایی منحصر به فرد ایران که این کشور را به پل ارتباطی بین دریای خزر و خلیج فارس و همچنین محل تلاقی خطوط ترانزیتی بین آسیای مرکزی به ترکیه و سپس به اروپا مبدل نموده، موقعیت ممتازی برای ایران رقم زده است. به عبارت دیگر ایران کشوری است که می تواند اکثر اعضاء شانگهای را به مناطق دور دست به هم مرتبط نماید و این مسأله نقش ژئواستراتژیک ایران در مسایل امنیتی و اقتصادی را افزایش خواهد داد. همچنین با توجه به افزایش مصرف انرژی در جهان و حضور کشورهای تولید کننده انرژی در سازمان همکاری های شانگهای، زمینه مناسبی جهت همکاری در موضوع انرژی وجود دارد که جایگاه و نقش ممتاز ایران را تقویت خواهد نمود. زیرا ایران علاوه بر آنکه کشوری خاورمیانه ای و تولید کننده نفت در خلیج فارس محسوب می گردد، به حوزه انرژی منطقه اوراسیا نیز تعلق دارد و گروه شانگهای به ویژه هند و چین به میزان زیادی به منابع انرژی ایران اتکا خواهند داشت.

منبع : روزنامه ابرار