حکم جلب عبید زاکانی!

«در حلقه رندان» عنوان مجموعه شعر طنزی است که به همت دفتر طنز حوزه هنری، توسط حوزه هنری سوره مهر منتشر شده است. این مجموعه با شمارگان ۳۰۰۰ نسخه و در ۱۳۳صفحه به طبع رسیده و با قیمت ۱۹۰۰ تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.
«در حلقه رندان» عنوان شب شعری است با موضوع طنز که یکشنبه اول هرماه در تالار اندیشه حوزه هنری، با حضور شاعران طنزپرداز کشور برگزار گردیده است. آنچه در نخستین دفتر «در حلقه رندان» به اهل ذوق و ادب تقدیم شده است برگزیده ای از آثار خوانده شده در این محفل به یادماندنی است. در فهرست این مجموعه شعر عناوین متفاوتی از اشعار شعرای نام آشنایی پیش روی ماست که اشعار طنز خود را در این محفل ادبی عرضه نموده اند. این دفتر شامل ۲۶ قطعه طنز با عناوین، قالب ها و موضوعات متفاوت و جالب توجهی است که توجه هر صاحب ذوقی را به خود جلب می کند، که ازجمله آنها می توان به سروده های طنز با عناوین «خنجر می زنند» از شادروان دکتر حسن حسینی، «حکمت خلقت» از سعید نوری، «سبک شناسی» از ناصر فیض و «تهاجم فرهنگی» سروده منوچهر شعبانی اشاره نمود.
طنزنویسی و طنزسرایی کار هر نویسنده و شاعری نیست. این هنر علاوه بر استعداد نویسندگی و شاعری و خوش فهمی و هوشیاری، ظرافت طبع می خواهد. نتیجه این ظرافت طبع را می توان در تأثیر اشعار طنزآمیزی یافت که در عین سادگی موجبات انبساط خاطر خواننده رافراهم می سازد و نکته یا موضوع قابل توجهی را نیز برای خواننده روشن می کند. بازگوکردن معضلات و مشکلات فردی، اجتماعی و فرهنگی با قلم و بیانی عالمانه و جدی در حوزه علوم مختلف انسانی، نقش مهمی در رفع این مشکلات دارد. اما در این میان علم اخلاق به عنوان یکی از ارکان اصولی و اساسی در حوزه ادبیات به این امر مهم می پردازد. از این منظر طنز به شکل عمومی، اصول اخلاقی را در سطح جامعه نمایان می سازد و از پیشرفت شکاف فرهنگی برخاسته از تعدیات اخلاقی جلوگیری می کند. لایه سطحی طنز برای مخاطب سرشار از اصطلاحات و تعبیرات فرح انگیز و نشاط آوری است که باعث انبساط خاطر و لذت و فرح روانی او می گردد اما خواننده با کمی تأمل و درنگ در زوایا و لایه های عمیق تر آن، با عقاید انتقادی و اصول اخلاقی مطرح شده توسط شاعر روبرو می شود که دریچه ای از درک و شناخت را به روی او می گشاید.
در تعریف طنز آمده است که طنز گرچه خنده آور است اما عبرت آموز و نارواستیز است. بنای طنز بر شوخی و خنده است اما نه خنده صرفاً شادمانی و نشاط بلکه گاه تلخ، جدی و دردناک و همراه با سرزنش و کم و بیش زننده و نیش دار، که با ایجاد ترس و بیم، خطاکاران را به خطای خود متوجه می سازد و معایب و نواقصی راکه در حیات اجتماعی پدید آمده است، برطرف می کند. به عبارت دیگر طنز نوعی تزکیه اجتماعی است و هدف آن اصلاح و تزکیه است نه ذم و قبح و مردم آزاری. این نوع خنده، خنده علاقه و دلسوزی است، ناراحت می کند اما ممنون می سازد و کسانی را که در معرض لغزش و خطا هستند به اندیشه و تفکر وامی دارد. به عنوان نمونه در مجموعه یادشده در قطعه طنز «تقدیم به با معرفت های عالم» سروده ابوالفضل زرویی، خواننده با تغییر و دگرگونی ارزش های اجتماعی روبرو می شود و شاعر در لفافه ای از طنز و مزاح، ناهنجاری ها و آداب و رسوم غلط اجتماعی که در پی تغییر سبک زندگی که نتیجه آن تغییر اندیشه، رفتار و مرام هاست را به مخاطبان فهیم و آگاه گوشزد می کند. اگرچه در ظاهر، این سروده جنبه طنز و سرگرمی دارد، اما با اندکی غور و تأمل در اصل مطلب، شاعر پرده از حقایق تأسف برانگیزی برمی دارد که می تواند تلنگری بر خاطر شریف مخاطب باشد. از موضوعات مهم و قابل توجه در اشعار این مجموعه یادآوری آداب و رسوم گذشته و افسوس بر تغییر شیوه سنتی زندگی و تبدیل آن با سبک نوین است. که به شیوه و بیان های مختلفی این افسوس و دریغ بیان شده است. افسوس و دریغ بر ازدست رفتن و رنگ باختن صفا و صمیمیت و یکدلی میان افراد که تا حدودی محصول مدرنیته شدن زندگی و دلمشغول کردن انسان ها به تشریفات و تجملاتی است که نتیجه آن فردگرایی و کم شدن توجهات، ارتباطات و محبت های سابق است. در این باب امیرحسین مدرس در سروده «قدیمترا یادش بخیر» با زیبایی به این موضوع پرداخته است.
از دیگر مسایل مهم و اساسی که موضوع شعر طنز قرار می گیرد، پرداختن به مسایل اجتماعی و سیاسی جاری در متن جامعه است که یک شاعر روشنفکر و باذوق آن را مورد واکاوی قرار می دهد و اززوایای مختلف به آن می پردازد که در این مجموعه در سروده هایی باعناوین «چشم ها را باید شست» از حسام الدین مقامی کیا و «صاحب درد» از محمد خرمشاهی و «مدیر فرهنگی» سروده سادات اخوی شاهد این هنرنمایی هستیم.
گفتگو، نقل قول و یا خلق داستانی کمدی- تخیلی برای شخصیت های مشهور و برجسته گذشته همچون ناموران عرصه علم و ادب از دیگر شاهکارهای طنزپردازان است که در دو سروده «گفت وگو با حافظ» از محمدرضا عالی پیام و «حکم جلب عبید زاکانی» سروده علیرضا قزوه این گفتگو و حکایت مطایبه آمیز آورده شده است که ازجمله خواندنی ترین اشعار طنز در این دفتر شعر می باشد.
در مجموع می توان گفت راز ماندگاری هر اثر ادبی پشتوانه فکری و اندیشه و تأملات هنرمند آفریننده ای است که در آن اثر تعبیه و نهاده شده است. هرچه اندیشه پخته تر، والاتر و صیقلی خورده تر باشد آن اثر ادبی دلنشین تر، جذاب تر و پرمخاطب تر خواهد بود از این رو هرچه اندیشه دینی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی یک هنرمند صیقلی خورده تر و پخته تر و گسترده تر باشد در اثر او نمود یافته و با مخاطب ارتباط بهتری می تواند داشته باشد. ازطرفی هماهنگی و تناسب ایمان و آرمان ها در هنرمند، نویسنده و شاعر طنزپرداز باعث ماندگاری و مقبولیت اثر او خواهد شد و هرچه اطلاعات انسان شناسی، دین شناسی و جهان شناسی هنرمند طنزپرداز بیشتر باشد در کار خود توفیق بیشتری داشته و ارتباط سالم تر و مؤثرتری با مخاطب خود برقرار می کند. تجربه تاریخی و اجتماعی هنرمند طنزپرداز پیرامون مسایل جهانی و داخلی (سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و...) از رموز موفقیت و برتری اثر طنز ادبی او خواهد شد. از آنجایی که طنز داروی تلخی است که با خاصیت عسل عرضه می شود و جوهره طنز انتقاد است، باید این تمرکز بر نقاط ضعف به شیوه ای ادبی و مبتکرانه در جهت تقویت نقاط قوت و رفع کاستی ها و کمبودها صورت بگیرد و خود این انتقاد و نقد خدشه ای بر ارزش ها و مبانی شناخته شده و تعریف شده در جامعه وارد نسازد بلکه مبین و معرف بایدها و نبایدها و هنجارهای فردی و اجتماعی باشد تا به عنوان عامل تأثیرگذار ادبی- فرهنگی نقش سازنده خود را به خوبی ایفا نماید و در خدمت رشد و تعالی و برپایی جامعه انسانی و اخلاقیات حاکم بر جامعه گام مؤثری بردارد.

فریبا عالمی

منبع : روزنامه کیهان