علل خشکی دهان

محیط دهان انسان، افزون بر آن كه دروازه ورودی بدن برای خوردن و آشامیدن است، دارای اكوسیستم پیچیده‌ای است كه وظایف حیاتی بسیاری را برعهده دارد.دهان از اعضای حیاتی متعددی از جمله دندان‌ها، مخاط، لثه، غدد بزاقی و كام تشكیل شده است كه با حفره حلق و به وسیله آن با دستگاه تنفس و گوارش مرتبط است. جویدن و بلعیدن غذا، تكلم و تنفس از مهم‌ترین وظایف دهان است.
برای انجام این امور لازم است محیط زنده دهان، در تعادل و سلامت باشد. سلامت این مجموعه مرهون ترشح مناسب و با كیفیت بزاق از سه دسته غدد بزاقی موجود در حفره دهان است. غدد بزاقی متشكل از غدد بناگوشی، زیرفكی و زیرزبانی هستند. در صورتی كه این غدد به درستی عمل نموده و بزاق با كیفیت مناسب ترشح نمایند، قسمت بزرگی از سلامت دهان تضمین می‌شود.
كمبود، ترشح نشدن و یا كیفیت بد بزاق تعادل زیستی دهان را بر هم می‌زند و نتیجه این بی‌تعادلی بروز عفونت‌های دهانی با باكتری‌های هوازی و در مرحله بعدی بی هوازی خواهد بود. التهاب ناشی از عفونت، لثه‌ها را متورم، قرمز و دردناك كرده و به دنبال آن لقی و پوسیدگی دندان‌ها بروز می‌كند. بوی بد دهان، اختلال در تنفس، تكلم مشكل، ناتوانی در تشخیص مزه غذا، اشكال در هضم، عفونت‌های دستگاه تنفسی، سوءهاضمه، سوزش و زخم‌های دهانی و در نهایت از دست دادن دندان‌ها و كیفیت بد زندگی، عوارض خشكی دهان ناشی از اختلال در ترشح بزاق هستند.
خشكی دهان می‌تواند دائمی یا موقتی باشد. در موارد دائمی هیچ‌گونه روش درمانی وجود ندارد و تنها راه پیشگیری از بروز عوارض استفاده از جایگزین‌های بزاق یا بزاق مصنوعی است. بیماری‌های مختلفی می‌توانند منجر به خشكی شدید دهان و دائمی بودن آن شوند كه برخی از آنها عبارت از بیماری‌های روماتیسمی و سیستم ایمنی مانند شوگرن، لوپوس، روماتیسم مفصلی و از بین رفتن غدد بزاقی بر اثر رادیوتراپی سر وگردن در بیماران مبتلا به بدخیمی‌های این نواحی است. در این موارد در صورت استفاده نكردن از جایگزین‌های بزاق، بیمار به سرعت دچار عوارض دهانی و در نهایت از دست دادن دندان‌ها و عفونت‌های دهانی و اختلال در تغذیه و تكلم و در نهایت افسردگی و گوشه‌گیری می‌شود.
طیف وسیعی از موارد خشكی دهان موقتی است و تنها در دوره‌ای از زندگی انسان اتفاق می‌افتد. بدیهی است كه در صورت استفاده از جایگزین‌های بزاق در آن دوره خاص از بروز عوارض شوم آن پیشگیری خواهد شد. علل خشكی موقت دهان برخی از بیماری‌ها مانند دیابت، پرفشاری خون، اختلالات هورمونی در خانم‌ها مثل یائسگی و برخی از بیماری‌های دهان است. گروه وسیعی از داروها در مدت زمان مصرف به درجاتی از خشكی دهان می‌انجامد. این داروها حدود ۴۰۰ قلم را شامل می‌شوند كه برخی از پرمصرف‌ترین آنها عبارت از داروهای آنتی‌هیستامین، فشارخون، اعصاب و روان، باروری، مدر، ضددردها، ضدالتهاب‌ها، ضدصرع، ضد اضطراب‌ها و آسم هستند.
علل دیگر خشكی موقتی دهان، تنفس از راه دهان به علت گرفتگی بینی یا عمل جراحی بینی، استرس، افسردگی، كمبود برخی ویتامین‌ها، اضطراب و سیگار است. استفاده از دندان مصنوعی از جمله مشكلات شایعی است كه سبب خشكی دهان می‌شود. اصولاً سالمندان از خشكی دهان خفیف و متوسط رنج می‌برند و در صورتی كه از دندان مصنوعی نیز استفاده كنند، به علت كمبود بزاق ممكن است دچار زخم‌های دهانی بویژه در لثه‌ها شوند. این زخم‌ها موجب دردناك شدن دهان و لثه و اختلال استفاده از دندان و در نهایت مشكل تغذیه و تكلم و همین طور زیبایی می‌شود. این سالمندان برای خوابیدن در شب نیز گرفتاری‌های فراوانی دارند. از جمله این كه به دلیل خشكی دهان مخاط دهان، در شب به هم می‌چسبد و تنفس دهانی ایجاد می‌شود. به همین دلیل فرد بارها از خواب بیدار شده و ناچار است جرعه‌ای آب بنوشد و دهان را مرطوب كرده و دوباره بخوابد. این خوابیدن و بیدار شدن‌های مكرر موجب می‌شود تا فرد صبح‌ها بسیار خسته و افسرده از خواب برخیزد. استفاده از ژل‌های جایگزین بزاق در این سالمندان نه تنها از بروز زخم‌های دهانی پیشگیری می‌نماید، بلكه با مرطوب نگه داشتن طولانی‌مدت دهان با تسهیل تنفس مشكل خواب وی را نیز حل می‌نماید. به هرحال براساس آمار جهانی ۲۰درصد از افراد در دوره‌ای از زندگی خود خشكی دهان را تجربه می‌نمایند و در صورتی كه به اهمیت این مشكل آشنا باشند و بموقع و مناسب از جانشین‌های بزاق استفاده كنند، می‌توانند از ایجاد عوارض شوم آن پیشگیری نمایند.

منبع : روزنامه تهران امروز