قدم به قدم در نوبت یادگیری

رشد عاطفی و مهارتی در کودکان مسئله مهمی است که پرداختن به آن در شکل گیری شخصیت روان و پرورش استعداد آنان ضروری است. توجه به رشد شناختی کودکان باید از آغاز تولد صورت گیرد، زیرا عدم شناخت کافی از نحوه شکل گیری شخصیتی و مهارت آموزی در کودکان باعث آسیب های شخصیتی جدی در بزرگسالی آنان می شود. بطور کلی رشد مهارتی کودکان، شامل یادگیری و پیشرفت به موقع ذهن و کسب مهارت هایی مانند نشستن، راه رفتن، صحبت کردن، بستن بند کفش، تشخیص رنگ ها، طناب زدن و... است. رشد شناختی و مهارتی کودکان را می توان در چهار مرحله تعریف کرد.
● حل مسئله
این رشد شناختی شامل توانایی یادگیری و حل مسئله در کودکان است. برای نمونه نوزاد دو ماهه شناخت دنیای پیرامون خود را آغاز می کند و پدر و مادر را از یکدیگر تشخیص می دهد. همچنین کودک شش ساله مهارت یادگیری حل مسئله ساده ریاضی مانند شمارش اعداد را می آموزد.
● خودشناسی و ارتباط
مهارت احساسی و اجتماعی شامل توانایی کودک در خودشناسی و برقراری ارتباط با دیگران است. برای مثال کودک شش هفته ای مهارت خندیدن را می آموزد. کودک ۱۰ ماهه قادر به تکان دادن دست های خود جهت خداحافظی و پسر بچه پنج ساله معنی رعایت کردن نوبت در یک بازی دوستانه را می فهمد.
● رشد حرکتی
رشد حرکتی به معنای توانایی استفاده از اعضای بدن بخصوص دست ها و انگشتان، مهارت استفاده از ابزار غذاخوردن و نقاشی کردن با قلم است. برای مثال کودک شش ماهه قادر به نشستن است. طناب زدن از جمله مهارت های حرکتی است.
● زبان آموزی
مهارت زبان آموزی شامل توانایی کودک در آموزش و کاربرد زبان است. برای نمونه اکثر کودکان در ۱۲ ماهگی قادر به گفتن اولین کلمه هستند. کودک دو ساله توانایی بیان اعضای بدن خود را دارد و کودک پنج ساله کلماتی که تشابه تلفظی دارند را از یکدیگر تشخیص می دهد.
● شش هفته اول زندگی
نوزاد تازه متولد شده به تدریج قادر به شناخت دنیای اطراف خود می شود. شناخت مادر اولین مهارتی است که او می آموزد. در همان هفته های اول کودک تازه متولد شده، راه های ارتباط با دیگران را می آموزد. در این زمان بیشترین تلاش خود را برای کسب مهارت ارتباط با دیگران آغاز می کند. وظیفه مادر پاسخ دادن به این درخواست با توجه و محبت است. توجه به حرکات اطرافیان و لذت بردن از رنگ های خیلی روشن یا خیلی تیره از دیگر توانایی هایی است که او قادر به انجام دادن است. نوزادان از ارتباطات حسی لذت می برند. محبت و توجه به آنها در رشد مهارت برقراری ارتباط در آینده مؤثر است.
برقراری تماس چشمی، گریه کردن و بازی کردن از جمله توانایی های دیگر او است. صحبت کردن با نوزاد، آواز خواندن و حتی کتاب خواندن موجب افزایش کسب مهارت فن بیان در آینده می شود. پاسخ به احساسات کودک و در آغوش گرفتن او در شکل گیری شخصیت او مؤثر است.
● از یک و نیم ماهگی تا شش ماهگی
در این زمان نوزاد قادر به تشخیص مسیر صداها و انطباق اصوات با افراد است. او معنی خندیدن را فهمیده و به لبخند اطرافیان به ویژه مادر پاسخ می دهد. نوزاد در این سن دست های خود را کشف کرده و شاید ساعت ها وقت صرف کند تا آنها را پیدا کند. شناخت ساختار اسباب بازی ها برای او جالب است. لگد زدن به اسباب بازی ها، پرتاب آنها و کنترل ماهیچه ها از دیگر مهارت هایی است که او می آموزد. او از گوش دادن به موسیقی کودکانه لذت می برد. تکرار کلمات، مهارت یادگیری زبان را تسریع می کند. همچنین نوزاد از بازی هایی که با انگشتان انجام می گیرد، لذت می برد.
نوزادان در این سن افعال منفی را از مثبت تشخیص می دهند، بطور کلی تفاوت معنی کلمه «نه» را از «بله» یاد می گیرند. تقلید از والدین و کنجکاوی از جمله مهارت هایی است که او می آموزد.
خواندن کتاب و نمایش تصاویر آن به نوزاد به پرورش مهارت های یادگیری او در آینده کمک می کند. هنگامی که او به اشخاص یا وسائل مختلف اشاره می کند، نام آنها را برای او بگویید.
● شش ماهگی تا یک سالگی
تقلید و بیان آواهای مختلف بویژه هنگام بازی کردن، فشردن اسباب بازی ها، حرکت دادن اعضای مختلف بدن و بازی کردن با انگشتان از جمله مهارت هایی است که او می آموزد.
نوزاد در این زمان مشتاقانه آماده یادگیری و شناخت دنیای پیرامون خود است. معنی درد را بخوبی در شش ماهگی می فهمد، برداشتن اشیا با انگشتان دست، خزیدن، راه رفتن با کمک دیگران از جمله کارهای مورد علاقه اوست. در این سن نوزادان بشدت نیازمند محبت و توجه والدین خود هستند.
● یک تا دوسالگی
کسب مهارت سخن گفتن و راه رفتن مهم ترین بخش زندگی او را تشکیل می دهد. پرتاب اسباب بازی، استفاده از قاشق، نقاشی کردن روی دیوار و جدا کردن اسباب بازی ها از جمله مهارت هایی است که کودک در این سن می آموزد. او در این سن، انرژی زیادی برای یادگیری و راه رفتن صرف می کند. لگد زدن به توپ و کشف و بررسی اعضای بدن از دیگر کارهایی است که او یاد می گیرد. تشخیص رنگ ها و شناسایی تفاوت آنها و تمایز قائل شدن میان امنیت و ترس نشانه رشد شناختی کودک در این سن است. خواندن کتاب های شعر و سؤال هایی مانند گربه کجاست یا بچه اردک را به من نشان بده! می تواند استعدادهای یادگیری و شناختی کودک را پرورش دهد.
● دو تا سه سالگی
کودکان در این سن بیشترین انرژی را دارند. ممکن است بسیار خودخواه به نظر برسند.
از نظر روان شناسی این موضوع کاملاً طبیعی است. کودکان در این سن بر این باورند که از تمام مسائل آگاهی دارند. صبر والدین در این دوران ضروری است. صحبت کردن با بیان جملات کوتاه، اشتیاق بازگویی اتفاقات برای دیگران، درک داستان های ساده و کوتاه، داشتن دوستان خیالی و صحبت کردن درباره آنها و لذت بردن از انجام بازی های فکری ساده از جمله فعالیت های کودکان در این سن است.
عدم تشخیص زمان مانند فردا و دیروز طبیعی است. شمارش تا عدد سه و درک معانی اعداد، توجه به دیگر کودکان و بازی با آنها از دیگر مهارت هایی است که او می آموزد. کلمه مال من در این دوره زیاد به کار می رود. اکثر کودکان در این سن می خواهند برنامه روزانه منظم داشته باشند و بی برنامگی آنها را کلافه می کند.
در سن دوسالگی کودکان تفاوت میان دختران و پسران را متوجه می شوند.
بازی با کفش های قدیمی، پاشنه دار و کلاه و تعویض لباس در این سن طبیعی است.
● سه تا پنج سالگی
در این سن کودکان تصور می کنند، در مرکز جهان قرار دارند و همه چیز متوجه آنها است. قوه تخیل او تمام مدت فعال است. معنی رقابت را در این زمان می آموزد و مشتاقانه خواهان پیروز شدن در بازی ها و رقابت های دوستانه است. آموزش مهارت برقراری روابط اجتماعی به آنها ضروری است. باز کردن و بستن دکمه های لباس، بستن بند کفش، گرفتن و پرتاب کردن توپ های بزرگ، لی لی، بالا رفتن از تپه، طناب زدن از جمله فعالیت هایی است که کودکان علاقه مند به انجام آن هستند. بیان کلمه چرا در میان کودکان در این سن متداول است. پاسخ به حروف پرسشی مانند «چرا، چگونه» مهارتی است که آنها می آموزند. بازگویی داستان ها و حفظ اشعار از دیگر توانمند ی های آنها است.
تشخیص میان اشکال هندسی، رنگ ها، تعریف کردن داستان، احساس ترس از اصوات و افراد ناشناس، رعایت کردن نوبت، یادگیری قوانین ساده بازی، تماشای تلویزیون و درک مفهوم قدردانی مهارت های دیگری است. گفتنی است کودکان در این سن قادر به تشخیص واقعیت از توهم نیستند.
● پنج تا هفت سالگی
اتکا به نفس، همکاری و احترام به دیگران مفاهیم تازه ای است که کودک کاربرد آنها را می آموزد. مسواک زدن، لباس پوشیدن، یادگیری آدرس، تلفن و اسامی افراد، درک مفهومات زمانی مانند دیروز، فردا، پارسال، امسال، درک مفهوم اندوه و تأسف خوردن و ترس از مرگ توانمندی های دیگر کودکان در این سن است.
پاسخ به پرسش های امری دیگران و تمایل به گسترش دوستیابی مهارتی است که او یاد می گیرد. کودکان در این سن خود را به عنوان عضوی از افراد جهان می پذیرند.
کودکان خود را با دیگر افراد مقایسه کرده و تفاوت ها را بخوبی تشخیص می دهند. آموزش مهارت های مختلف از جمله یادگیری زبان در این سن بیشتر از سنین دیگر تأثیر گذار است.

فاطمه مصطفوی

منبع : روزنامه ایران