میراث گوتنبرگ و رسانه های سایبر

در مطلب مفهوم روزنامه‏نگاری سایبر نوشته بودم که گرایش به ‏سوی روزنامه‏نگاری سایبر و رسانه‏های سایبر یک گرایش و تمایل غیرقابل انکار است و دلایل خاص آن را نیز توضیح دادم. حالا در این مطلب به فرصت هایی می پردازم که می تواند به حفظ میراث گوتنبرگ بینجامد :
به‏نظر می‏رسد رسانه‏های چاپی می‏توانند با نگاهی متفاوت به پدیده رسانه‏های سایبر بنگرند، به‏این معنا که هم میراث گوتنبرگ را حفظ کنند و هم از مزایای روزنامه‏های سایبر برخوردار باشند. به نظر من اینترنت برای روزنامه‏های چاپی صرفاً جنبه تهدید ندارد، بلکه از فرصت هم سرشار است. به‏عبارت بهتر رسانه‏های چاپی و به‏ویژه روزنامه‏های چاپی می‏توانند ردپای سایبر هم داشته باشند:
۱) روزنامه‏ها باید تلاش کنند تا از یک سازمان پخش مطبوعات و خبر به‏یک سازمان تولیدکننده اطلاعات تبدیل شوند و بی‏تردید دستیابی به‏چنین نقشی به‏یک تحول عمده در فرهنگ روزنامه‏نگاری احتیاج دارد، تحولی که از ترک کردن عادت اتکا به نخبه‏سالاری و دروازه‏بانی کردن اخبار حاصل خواهد شد.
۲) تبدیل اطلاعات (information) به‏دانش (Knowledge) عرصه‏ای است که می‏تواند ژورنالیسم نوشتاری را در عرصه ژورنالیسم سایبر نجات دهد. عرصه سایبر هنوزتا حدودی فاقد دانش است و بیشتر اطلاعات عرضه می‏کند.
۳) عادت روزنامه‏نگاری چاپی به‏آزادی بیان یک نقطه قوت برای این قبیله به‏شمار می‏آید، علاوه بر این، سابقه و مشروعیت روزنامه‏های چاپی هم می‏تواند در اطلاع‏رسانی سایبر به‏کمک آن‏ها بیاید.
۴) روزنامه‏های نوشتاری نباید نیروی اصلی خود را که ارائه گزارش و تحلیل است از دست بدهند، آن‏ها باید تکنولوژی‏های نوین را هم در همین جهت تحلیلی و گزارشی به‏خدمت بگیرند و این درحالی است که رسانه‏های سایبر عمدتاً خبر زده‏اند.
۵) سایت‏ها هم شبیه رادیو و تلویزیون هنوز بر کارکرد سرگرم‏کنندگی تأکید می‏ورزند، پس بنابراین رسانه‏های نوشتاری باید تحقیقی‏تر برخورد کنند، چه در عرصه چاپی و چه در عرصه سایبر.
۶) مرز شایعه و واقعیت در اینترنت کمرنگ است. روزنامه‏های چاپی باید این مرز را پررنگ‏تر کنند، حتی اگر وارد عرصه سایبر بشوند.
۷) نسخه‏های اینترنتی روزنامه‏های چاپی باید با نسخه‏های چاپی متفاوت باشد تا سرکردگی ژورنالیسم اینترنتی بر روزنامه‏نگارن چاپی حاکم نشود.کار دیگری که می‏تواند انجام شود، این است که نسخه‏های اینترنتی به‏طعمه‏ای برای روزنامه‏های چاپی تبدیل شوند تا مخاطبان را به‏سوی روزنامه‏ها سوق دهند. به‏عنوان مثال می‏توان خلاصه یک مصاحبه اختصاصی را در سایت قرار داد و متن کامل آن را در روزنامه چاپی تا خواننده نسخه سایبر به‏سوی نسخه چاپی سوق داده شود.
۸) اطلاعات، اطلاعات است. روزنامه‏نگاران باید نحوه جست‏وجوی اطلاعات را در نسخه‏های سایبر خود تسهیل کنند، به‏طوری که بسیار ساده‏تر از سایت‏های دیگران باشد.
۹) از جنبه چشم‏نواز بودن، روزنامه‏های چاپی باید قیافه خود را به‏روزنامه‏های سایبر شبیه کنند، چرا که مخاطبان روزنامه‏های نوشتاری خواه ناخواه سایر سطور را هم می‏خوانند و عملاً اکنون در یک محیط چندرسانه‏ای(مولتی مدیایی) به‏سر می‏برند، صفحه‏آرایی مناسب می‏تواند خوانندگانی را که با تلویزیون‏ها بزرگ شده‏اند و یا با سایت‏ها خو گرفته‏اند، جذب کند. الان روزنامه‏های مدرن از صفحه‏بندی ۱۰ ستونی فاصله گرفته و به‏صفحه‏بندی ۸ ستونی رو آورده‏اند و گفته می‏شود به‏خاطر آن که هرچه بیشتر به‏اینترنتی‏ها شبیه شوند، احتمالاً به صفحه‏بندی ۶ ستونی خواهند رسید. چرا که طراحی نوین رسانه ای مبتنی بر حداقل‏گرایی در سبک است. مردم مثل سابق وقت ندارند.
علاوه بر این‏ها , اینترنت در سطح تئوریک نیز مخالفانی دارد که ممکن است نیروی آن‏ها هم فرصت بازسازی به‏روزنامه‏ها را بدهد. به‏عنوان نمونه پیتر گولدینگ (Peter Golding) معتقد است ما شاهد نوعی رسانه‏ای‏سازی توسط تکنولوژی‏های نوین هستیم، این رسانه‏ها از سناریوهای تجاری شدن، خصوصی‏سازی و جهانی‏سازی عبور داده شده‏اند. این رسانه‏ها فقرا را کاملاً طرد و حذف خواهند کرد و آنچه بر اینترنت حاکم است، استفاده جامعه از آن نیست، بلکه مکانیزم بازار است.
ضمن این که فراموش نکنیم اصل مسأله به‏عرصه ژورنالیسم نوشتاری یا سایبر مربوط نمی‏شود. ما اگرچه از تأثیرات تکنولوژی‏های نوین بر ژورنالیسم مطلع هستیم و شاهد آن می‏باشیم، اما پاسخ کامل یک پرسش بسیار مهم را هنوز در دست نداریم: مخاطبان بالاخره چه واکنش‏هایی در برابر این تغییرات سریع از خود نشان خواهند داد؟
در هر صورت به نظر می‏رسد اصلی‏ترین تغییر و تحولات برخاسته از تکنولوژی‏های تازه ارتباطی که ردپای خود را به‏عنوان روزنامه‏نگاری سایبر ثبت کرده است، بیشتر در حیطه خبر قابل رویت و تعقیب باشد، بنابراین پرسش دیگری که شکل می‏گیرد این است که خبر در سال‏های آینده و یا بهتر است بگوییم خبر در نخستین دهه قرن بیست و یکم چه شکل و شمایلی در روزنامه‏نگاری سایبر در مقایسه با روزنامه‏نگاری سنتی به خود خواهد گرفت؟
پروفسور مایکل شودسون (Michael schudson) استاد جامعه‏شناسی دانشگاه کالیفرنیا در سن دیه‏گو که در عین حال یک جامعه‏شناس رسانه‏های خبری هم هست، معتقد است که این تکنولوژی‏ها نیستند که ماهیت خبرهای قرن بیست و یکم را می‏سازند بلکه این امر بیشتر در گرو آن چیزهایی است که روزنامه‏نگاران به آن اهتمام خواهند ورزید. به دیگر سخن شودسون درصدد است سؤال رایج را مبنی بر اینکه تکنولوژی‏های نوین با روزنامه‏نگاری سنتی چه خواهند کرد؟، به این پرسش تبدیل کند که روزنامه‏نگاران با تکنولوژی‏های نوین چه خواهند کرد؟

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات