حجم ردیف نه سطح آن

بر خلاف نظر بسیاری از اهالی موسیقی، كه موسیقی مان را تكصدایی می پندارند و بر این نظرند ردیف موسیقی دستگاهی ما صرفاً بر اساس جنبه های ملودیك و ریتمیك بنا شده، با نگرشی تحلیلی و موشكافانه در می یابیم كه فراز ها و فرود ها، روند حركتی ملودی ها، چگونگی نت های ایست و شاهد، دانستن دستگاه هایی با گام های مشابه (مانند ماهور و راست پنجگاه) ، كوك هایی كه قدیم برای سازهای مختلف برای اجرای دستگاه ها و آوازهای مختلف وجود داشت و دارد و بسیاری دلایل دیگر، حاكی از آنند كه ردیف موسیقی ما بر مبنای تفكرات چند صدایی بوجود آمدند. به بیان دیگر در زیرساختار خطی و ملودیك ردیف به طور حتم ساختاری عمودی و هارمونیك وجود دارد و این دو مهم، ارتباط ناگسستنی با هم دارند.
بی شك ما با تكرار سینه به سینه ردیف هر قدر هم كه این تكرار دقیق و بدون كم و كاست بوده در طول زمان صرفاً جنبه ملودیك ردیف را حفظ كرده ایم. نوازندگان و خوانندگانی داشتیم كه با تمرین بی وقفه شان ردیف را از برمی كردند. اما به راستی كدام یك در هنگام تمرینشان به چیزی كه حفظ می كنند فكر می كردند؟ كدامیك با پرورش گوش و علم خود قادر به تخیل ساختار عمودی و هارمونیك ردیف بودند؟
و حال بعد از شكست زمانی و فراموش شدن هارمونی اصیل ایرانی نسل جدید آهنگسازان، هارمونی غربی را بر ردیف دستگاهی ما اعمال می كنند. مثلاً اصفهان را مینور هارمونیك، ماهور و راست پنجگاه را ماژور، نوا را مینور تئوریك یا طبیعی و... می دانند.
در آثار این آهنگسازان به وضوح می توان دید كه اگر ملودی اصلی را از اركستر حذف كنیم، اركستر جنسیت و دستگاهی بودنش را از دست می دهد.
این آهنگسازان بر روی درجات دستگاه هایی كه در گام خود ربع پرده دارند آكوردهای كامل مینور و ماژور را با اعمال سری و كرن جاگذاری می كنند و اسم هارمونی ایرانی را روی آن می گذارند. مثلاً در مخالف چهارگاه دوچون لاكرن نت ایست مقطعی می باشد در زیر ملودی، آكورد فا، لاكرن، دو را جاگذاری می كنند و ظاهراً هیچ خللی نمی بینند. اما خلل زمانی ایجاد می شود كه می بینیم علی اكبر شهنازی در اجرای ردیف چهارگاه ناخودآگاه بخاطر تأثیر زمانه خود در هنگام اجرای مخالف چهارگاه، همزمان با ایست لاكرن تأكید مدام بر می كرن دارد و اینجا می بینیم كه همانطور كه نوازندگان، آهنگسازان را گمراه كردند، آهنگسازان نیز تأثیر منفی خود را روی اجرای نوازندگان می گذارند. به طوری كه در هنگام اجرای مخالف چهارگاه نوازنده خود به خود همزمان با نت لاكرن نت فا را اجرا می كند. مثال هایی نظیر این بسیارند، اما چه باید كرد.آیا باید صرفاً ملودی های ردیف را بی كم وكاست حفظ كرد.آیا باید بام تا شام فقط به ساز مضراب زد؟ آیا فقط باید با شیوه های جدید حفظ ردیف را آسانتر كرد؟ آیا فقط باید...؟
باید بدانیم كه ما با حصار كشیدن به دور ردیف موسیقی به آن احترام نمی گذاریم بلكه آن را خوار و محدود می كنیم. برای ادا كردن دین خود به این گنجینه بزرگ باید ابتدا وسعت كامل آن را درك كنیم و سپس به آن وسعت بیشتر بدهیم.
علی قمصری

منبع : همشهری