دوره ساسانی،دوره زرین پزشکی

اوج شکوفایی طب در ایران سده نهم تا چهاردهم میلادی است که آن را «دوره زرین پزشکی ایران» نامیده اند.
پیشینه پزشکی در ایران به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد و نخستین مرکز آموزش پزشکی در ایران، در دوره ساسانیان، در سده سوم میلادی در جندی شاپور نزدیک اهواز کنونی برپا شد.
اوج شکوفایی طب در ایران، سده نهم تا چهاردهم میلادی بوده است که آن را «دوره زرین پزشکی ایران» نامیده اند. در همین دوران بود که شخصیت های برجسته تاریخ طب ایران درخشیدند. افرادی مثل «علی بن ربن طبری» مؤلف «فردوس الحکمه»، «ابوبکر محمد بن زکریای رازی» صاحب کتاب معروف «الحاوی»، علی بن عباس مجوسی اهوازی نویسنده اثری به نام «کامل الصناعه الطبیه الملکی»، ابن سینا مولف کتاب «قانون» در طب و بالاخره «اسماعیل شرف الدین جرجانی» که کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» را تألیف کرد."
در همه این آثار که تا سده ها بعد از مراجع رسمی طب در دنیای آن روز بوده است، مباحث مربوط به بیماری های گوش، گلو و بینی و حنجره نیز یافت می شود. پس از آن که پزشکی نوین بین سال های ۱۸۰۰ تا ۱۸۵۰ م در اروپا شکل گرفت، در ایران نیز طب جدید بعد از تأسیس دارالفنون به همت امیر کبیر در ۱۲۶۸ هـ.ق/ ۱۸۵۱ م، به تدریج گسترش یافت. سپس شعبه طبی دارالفنون در سال۱۲۹۷ ش/ ۱۳۳۷ هـ.ق/ ۱۹۱۸ م مستقل شد و مدرسه طب نامیده شد. در برنامه آموزشی دانشجویان مدرسه طب، آموزش مباحث گوش، گلو و بینی نیز منظور شد. پس از آن با برپایی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ ش/ ۱۹۳۴ م آموزش دانش پزشکی ازجمله رشتهٔ گوش، گلو و بینی توسعه یافت. "
در سال ۱۳۳۳ فهرستی از نسخه های خطی پزشکی ایران موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، انتشار یافته که در آن ویژگی های حدود چهارصد نسخه خطی پزشکی که به زبان های فارسی و عربی نگاشته شده اند آمده است.
بین چهارصد نسخه خطی پزشکی مذکور ، افزون بر مشاهده آثاری درباره کلیات طب، داروشناسی و تشریح، عناوین مستقلی مانند چشم پزشکی (کحّالی)، تغذیه و پاره ای از بیماری ها و... وجود دارد، با این همه اثر مستقل جداگانه ای در زمینه گوش، حلق، بینی و حنجره یافت نمی شود. اما پزشکان گذشته ایرانی در کتب طبی خود، مباحث گوش، حلق، بینی و حنجره را نیز گنجانده اند.
برای نمونه: در کتاب فردوس الحکمه اثر علی بن ربن طبری، مقاله نخست به سرگیجه، گوش، بینی ( شامل خونریزی بینی یا رعاف )، زکام، صورت و دندان ها و مقاله پنجم به بیماری های گلو و اعضای صوتی اختصاص یافته است.
در آثار رازی نیز مباحث گوش و حلق و بینی دیده می شود. مثلاً در کتاب الحاوی، رازی به دقت شیوه شکافتن نای، انجام اعمال جراحی ترمیمی لب، بینی و گوش، مهار خونریزی بینی با قرار دادن فتیله پنبه ای در بینی، آلرژی فصلی بینی و رابطه آن با استشمام گل سرخ، سرکوب سرفه با تجویز کوکنار ( خشخاش ) و... پرداخته است.
در اثر دیگری از او به نام «طب منصوری» که بین سال های ۲۹۲ تا ۲۹۶ هـ.ق به زبان عربی نگاشته شده است ، مباحثی به بیماری های گوش، گلو و بینی اختصاص دارد.
همچنین، رازی در کتاب «من لایحضره الطبیب» که به زبان عربی نگاشته است باب پنجم را به سرگیجه، باب هشتم را به بیماری های گوش، باب دهم را به بیماری های لب ها ، دهان و بالاخره باب دوازدهم را به زکام، اختصاص داده است.
اهوازی نیز در کتاب «کامل الصناعه الطبیه الملکی»، موسوم به طب ملکی، بخش اول را به مباحث نظری و بخش دوم را به طب علمی شامل اعمال جراحی مختلف اختصاص داده است.
قانون اثر ابن سینا به زبان عربی و حاوی حدود نیم میلیون واژه است. کتاب سوم قانون دربر دارنده مباحث گوش، گلو و بینی است.
برای نمونه ابن سینا در این کتاب حتی به آن چه امروزه در طب نوین اصطلاحاً «بیماری حرکت» می نامند نیز پرداخته است و در این مورد نوشته است: «مسافران کشتی گاه به سرگیجه، دل به هم خوردگی دچار می شوند، این حالت اکثراً در روزهای اول روی می آورند و بعداً آرامش می یابد. جرجانی( گرگانی ) نیز در کتاب ده جلدی «ذخیره خوارزمشاهی»، گفتار سوم از کتاب ششم را به بیماری های گوش و درمان آن اختصاص داده است. در نسخه خطی دیگری از او به زبان عربی به نام «زبده الطب» مباحث گوش و گلو و بینی و حنجره دیده می شود.
در کتاب «خفی علایی» از جرجانی که به زبان فارسی است در فصل های سوم و پنجم و ششم، عناوین بیماری های گوش، بینی، زبان، دهان، حنجره و حلق یافت می شوند.
هر چند در آثار مهم پزشکی ایران از سده های پیش، پزشکانی چون علی بن ربن طبری، رازی، اهوازی، ابن سینا و جرجانی به مباحث مرتبط با دانش گوش، گلو و بینی و حنجره نیز پرداخته اند، با این همه آغاز آموزش رشته مزبور به شیوه نوین به دانشجویان پزشکی رسماً بیش از هفتاد سال پیش در مدرسهٔ طب آغاز شد و در دانشکده پزشکی تهران گسترش یافت.
آموزش مباحث گوش، گلو و بینی عمدتاً در چهار بیمارستان آموزشی سینا، امیر اعلم، وزیری و فارابی آغاز شد. از پیشگامان آموزش رشته گوش، گلو و بینی در این مراکز می توان از پروفسور محمد قلی شمس، پروفسور ماکس مایر، دکتر جمشید اعلم، دکتر عبدالرضا طباطبایی نائینی، دکتر غلامحسین علیم مروستی، دکتر تقی منتخب، دکتر عبدالحسین طباطبایی، دکتر ابوالقاسم شیخ الاسلامی، دکتر محمد کوثر و دکتر عباس کاشانچی نام برد.
رشته تخصصی گوش، گلو و بینی و حنجره ( اتورینولارنگولوژی ) در نیمه دوم سده نوزدهم میلادی در جهان به وجود آمده است. تا دهه های چهل و پنجاه میلادی سده بیستم اغلب برای درمان عفونت های گوش و حلق و بینی و سینوس ها، اعمال جراحی گسترده فوری لازم بود اما با پیدایش آنتی بیوتیک امروزه اعمال جراحی برای مهار این عفونت ها به ندرت صورت می گیرد.
از آموزش مباحث نوین رشته گوش، گلو و بینی به دانشجویان پزشکی بیش از هفت دهه و از شروع دوره دستیاری این رشته حدود شش دهه در ایران می گذرد.
نخستین جلسه ازسلسله سخنرانی های موزه تاریخ علوم پزشکی هفتم اردیبهشت در محل این موزه برگزار شد.

منبع : بانک اطلاعات گردشگری