قرار داد حق امتیاز شرینک رپ

از جمله قراردادهای كامپیوتری ( قراردادهای انفورماتیك ) ، به عنوان یكی از حوزه های حقوق فناوری اطلاعات ، قرارداد شرینك رپ است .
در این مقاله سعی شده ضمن تعریف و توصیف این قرارداد ، فواید و شروط متعارف در آن بیان شود و در نهایت مختصراً بحث اعتبار این قرارداد تبیین شود .
به طور كلی نرم افزارها به دو گروه تقسیم می شوند :
الف ) نرم افزار سفارشی كه نویسنده آن را به سفارش و بر حسب سلیقه خریدار می سازد و در حد محدود تولید می شود .
ب ) نرم افزار عمومی كه به سفارش كسی ساخته نمی شود بلكه جهت فروش عمومی در حجم انبوه تولید می شود ؛ مثل نرم افزار ویندوز . از آنجائیكه نرم افزار دارای حق مالكیت فكری است ، برای انتقال و واگذاری امتیاز بهره برداری از آن ، قراردادهای ویژه ای موسوم به قراردادهای واگذاری امتیاز وجود دارد .
در حال حاضر در واگذاری حق امتیاز ، ۲ نوع قرارداد موسوم است :
الف ) قرارداد شرینك رپ .
ب ) قرارداد كلیك رپ .
الف ) قرارداد شرینك رپ . ب ) قرارداد كلیك رپ .
قرارداد شرینك رپ در مورد نرم افزار های كامپیوتر های شخصی كه در حجم انبوه در بازار وجود دارد ، استفاده می شود . شرینك رپ در لغت یعنی آنچه در نایلون بسته بندی شده است . وجه تسمیه آن از آن روست كه CD حاوی این نرم افزار توسط یك نایلون بسته بندی شده است و روی آن به صورت خوانا نوشته شده « استفاده از نرم افزار منوط به قبول شرایط قرارداد است و باز كردن بسته بندی به معنی اعلام رضایت به مفاد قرارداد حق امتیاز موجو در نرم افزار است . » لذا خریدار با گشودن بسته بندی نایلونی ، ملزم به رعایت مفاد قرارداد حق امتیاز است .
در قرارداد شرینك رپ ، قرارداد امتیاز بهره برداری از قبل نگاشته شده و در بسته بندی هایی كه از قالب نرم افزاری را در خود جای می دهند به همراه اسناد و مدارك احتمالی اش ارائه می شود .
این مجموعه غالباً با اصطلاح انگلیسی package به معنی « بسته » مشخص می شود .
اما قرارداد كلیك رپ كه در چند سال گذشته نسبت به قرارداد نرم افزار از اینترنت است . این قرارداد ، كاربر را موظف می كند برای اینكه بتواند نرم افزار را نصب كند ابتدا قرارداد حق امتیاز را بخواند و سپس با كلیك روی كلمه « قبول می كنم » یا « بله » موافقت خود را نسبت به مفاد قرارداد اعلام كند .
اما در كنار این دو نوع عمده ، نوع سومی از قرارداد ، موسوم به قرارداد بروز رپ نیز وجود دارد كه مشابه قرارداد كلیك رپ است اما نسبت به دو نوع قبلی ، كاربرد تجاری كمتری دارد . این قرارداد مشتری را موظف نمی كند كه قبل از دریافت نرم افزار ، دكمه « قبول می كنم » را فشار دهد .
● مزایای قرارداد شریك رپ :
۱. رد كردن نظریه اولین فروش در حقوق مولف :
این نظریه اظهار می دارد كه شخص دارنده حق تالیف با فروش اولین نسخه از اثر خود ، حق مالكیت فكری خود را نسبت به اثر از دست می دهد .
۲. محدود كردن یا سلب مسئولیت فروشنده و ضمانت های قانونی وی و حربه های خریدار .
۳. تحمیل دیگر محدودیت ها كه در قانون نیامده است ، مثل محدودیت در واگذاری ، استفاده از نرم افزار ، منع مهندسی معكوس و غیره .
۴. تحمیل شرط رازداری بر كاربر ، به این معنی كه وی مكلف است اطلاعات سری نرم افزاری را افشا نكند . البته ممكن است در صورتی كه نرم افزار در حجم انبوه عرضه شود ، این شرط قابل اعمال نباشد .
۵. مجاز شمردن اعمالی كه بدون اجازه ممكن است قانون ناقص حق مولف به شمار رود مثل تهیه نسخه پشتیبان .
۶. معطوف كردن توجه كاربر به حق مالكیت فكری مولف و تاكید به مقررات مربوطه .
۷. قادر ساختن مولف به فسخ قرارداد ، هنگامی كه كاربر مرتكب تخلف قراردادی می شود .
۸. قادر ساختن مولف به فروش خدمات پشتیبانی خود .
● شروط متعارف در قرارداد شرینك رپ .
۱. استفاده شخصی و غیر انحصاری .
۲. ضوابط مربوطبه حق مولف و پایگاه داده .
۳. محدودیت نسخه برداری .
۴. ممنوعیت مهندسی معكوس ، تجزیه كردن ، اجازه دادن و غیره .
۵. محدود یا سلب كردن ضمانت ها
۶. محدود یا سلب كردن حربه های خریداری مثل حق فسخ ، حق مطالبه خسارت و غیره .
۷. انحلال قرارداد .
۸. سند واحد ( بدین معنی كه این قرارداد كتبی ، تنها سند تراضی بین خریدار و فروشنده تلقی می شود و بر تمامی مكاتبات و مذاكرات قبلی حاكم است . )
۹. دادگاه صالح .
۱۰.قانون صالح .
● اعتبار قرارداد شرینك رپ .
یقینا مهم ترین بحث در مورد قرارداد های شرینك رپ ، كلیك رپ و بروز رپ این موضوع است كه آیا این قرار دادهای متداول از نظر حقوقی اعتبار دارند یا حقوق بر آنها مهر بطلان می زند . از آنجائیكه هنوز به این سوال پاسخ قاطعی داده نشده است و با توجه به پیچیدگی و حجم زیاد این بحث تفصیل و تشریح آن را به فرصت های آتی وا می گذاریم .
در حال حاضر آنچه ضروری به نظر می رسد ، روشن كردن محل بحث است ؛ از این رو به بررسی و تحلیل ایرادها و اشكال هایی كه در خصوص قرارداد شرینك رپ مطرح شده است ، می پردازیم .
در حقوق رایج كشور هایی چون انگلستان و امریكا از شرایط اساسی هر معامله ، داشتن « عوض » است ، بدین معنی كه اگر فروشنده به تعهدات خود عمل نكرد ، خریدار می تواند ادعای خسارت كند و معامله ای كه عوض نداشته باشد ، اطل است .
در این سیستم این اشكال وارد شده كه قرا داد شرینك رپ از جهت خریدار و كاربر فاقد عوض است ، اما در حقوق ایران ، عوض از شرایط اساسی معامله نیست . شرایط اساسی معامله در ماده ۱۹۰ قانون مدنی آمده كه در آن از عوض سخنی آورده نشده و عقود مجانی مثل هبه كه در حقوق ما وجود دارند ، همه فاقد عوض هستند .
در ایراد دیگری گفته شده كه قرارداد شرینك رپ نافذ نیست چون در هر قرارداد ، قبول ایجاب باید به اطلاع موجب برسد اما همان طور كه برخی اساتید اشاره كرده اند در حقوق ایران ( با توجه به ظاهر مواد ۱۸۳ و ۳۳۹ قانون مدنی ) این شرط لازم نیست .
از سوی دیگر ، اشكالی در مورد اصل نسبت قرارداد ها به شرینك رپ وارد می شود . اصل نسبت قرارداد ها به این معنا است كه قرارداد رابطه حقوقی بین دو طرف قرارداد است و كلیه حقوق ، تكالیف و آثار ناشی از آن تنها دامنگیر طرفین قرارداد می شود لذا تنها طرف قرارداد می تواند بر مبنای آن اقامه دعوی كند . در صورت كه در قرارداد شرینك رپ ۳ نفر وجود دارند :
خریدار ( كاربر نهایی ) نرم افزار ، توزیع كننده ( فروشنده ) و الك نرم افزار . از یك طرف بین خریدار و توزیع كننده یك قرارداد فروش وجود دارد و از سوی دیگر ، خریدار پس از خرید نرم افزار متوجه قرارداد شرینك رپ می شود كه در آن صراحتاً قید شده است قرارداد شرینك رپ بین مالك نرم افزار ( تولید كننده ) و كاربر نهایی ( خریدار ) منعقد می شود .
حال این سوال پیش می آید كه آیا دو قرارداد بسته می شود ( یك قرارداد فروش بین توزیع كننده و خریدار و یك قرارداد حق امتیاز بین خریدار و مالك نرم افزار ) با تنها یك قرار داد بسته می شود ؟ در انگلستان یك قاضی طی بررسی پرونده ای اعلام كرد تنها یك قرارداد وجود دارد كه یك طرف آن خریدار است و طرف دیگر توزیع كننده و مالك نرم افزار .
اشكال وارده دیگر ، اشكالی موسوم به نفوذ قرارداد است . در این قرارداد ، قبول از نظر مالك نرم افزار كه ایجاب كننده است با باز كردن بسته بندی نرم افزار فروخته شده ، به عمل می آید . از نظر حقوقی ، این روش مشكلی ایجاد نمی كند زیرا این حق مسلم ایجاب كننده است مه نحوه قبول را مشخص كند ؛ اما در قرارداد شرینك رپ ، خریدار ابتدا قبول خود را ( با باز كردن بسته بندی ( اعلام می كند سپس با رویت مفاد قرار داد ( در داخل بسته بندی ) می فهمد چه مفادی را قبول كرده است .
پس این دو سوال مطرح می شود :
الف ) زمان تشكیل قرارداد چه زمانی است ؟
ب ) آیا شروط قرارداد حق امتیاز ، در قرارداد فروش هم نفوذ می كنند؟
بر همین اساس برخی دادگاه ها رای داده اند كه اگر قرارداد فروش قبل از اعلام شروط قرارداد رینك رپ منعقد شود ، نافذ نیست . دادگاه ها در این خصوص دو رویه را در پیش گرفته اند : رویه قدیم آنها ، بطلان این قرارداد بود .
اما رویه جدید مبتنی بر نافذ بودن این قرارداد است و تنها در صورتی این قرارداد نافذ نخواهد بود كه مخالف شرایط قانونی ( مثلا مخالف قانون آمره ) باشد .
در اثر همین سردرگمی ، در امریكا قانون UClTA درماده ۲۰۹ با وضع محدودیت هایی ، اعتبار قرارداد شرینك رپ را پذیرفت با این بیان كه اگر خریدار امكان رویت مفاد قرار داد را قبل از اعلام قبول ندشاته باشد ، می تواند بعد از رویت آن را مسترد كند .
●● چند توصیه :
۱. عبارت « خرید نرم افزار مشروط به قرارداد حق امتیاز است » را روی نرم افزار زیر نایلون به نحوی قید كنید كه كاملا قابل رویت باشد ؛
۲. خلاصه شروط اساسی قرا داد را هم به همین شكل قابل رویت سازید ؛
۳. اگر فروش به صورت سفارش تلفن انجام می شود ، دو مطلب مذكور در بندهای قبل را به تماس گیرنده اعلام كنید ؛
۴. عمل قبول كاربر را به صورت الكترونیكی ثبت كنید تا بعداً بتوانید به عنوان سند از آن استفاده كنید .

منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم