فیلترینگ رو به افزایش در جهان

«فعالیت های ناسازگار پایگاه های اینترنتی می تواند ننگ بزرگی را در کشور به همراه داشته باشد و به همین خاطر ما هرگز با مسوولان این سایت ها موافقت نخواهیم کرد، من نمی توانم متوجه شوم که چگونه مسوولان شما شب ها با آسودگی در خواب می روند، در حالی که پایگاه های اینترنتی این گونه با سیاست های کشورها مقابله می کنند.»
اینها سخنان یکی از مقامات بلند پایه چین، پیش از آغاز همایش کمیته بین المللی ارتباطات است، از مقامات کشوری که رتبه اول فیلترینگ و محدودیت کاربران را دارد و از جدی ترین دشمنان اینترنت به شمار می رود و هنوز هم به خاطر محکوم کردن «تام شی تائو»ی روزنامه نگار به ۱۰ سال حبس، به دلیل ارسال یک نامه الکترونیک که اطلاعاتی را در مورد حادثه یی در سال ۹۴ در چین به آنها داده، زیر سوال است. حتی پس از آن واقعه مقامات چین اعلام کردند که مسوولان «یاهو» که برای ارسال پیام به این مرد کمک کرده اند، باید از کارشان خجالت بکشند،امروزه رشد و گسترش شبکه جهانی وب، دسترس پذیری به همه اشکال مختلف اطلاعاتی، اعم از متن و فایل های صوتی و تصویری و گرافیکی متنوع را برای همه کاربران به راحتی میسر کرده است.
در این میان انتشار برخی اطلاعات با محتوای هرزه نگاری، ترویج خشونت و ترور، افشای اطلاعات خصوصی افراد حقیقی و حقوقی، تجارت مواد مخدر و موارد مشابه که دسترسی به آنها در شبکه اینترنت به آسانی صورت می گیرد، دولت ها و مقامات مسوول را بر آن داشته تا کنترل و نظارت بیشتری، حتی تا حد مسدود کردن دسترسی به پایگاه های مورد نظرشان و برخورد قضایی و قانونی با گردانندگان آنها اعمال کنند که در اصطلاح رایانه یی به آن فیلترینگ گفته می شود. این موضوع با توجه به نگرش های خاص فرهنگی و اجتماعی حاکم بر فرهنگ جوامع متفاوت است. تمرکز اولیه فیلترینگ در سطح فردی بود، به این معنی که به والدین امکان می داد که دسترسی کودکان را به مطالب نامناسب محدود سازد. اما امروزه با پیشرفت و دسترسی بدون مرز به تکنولوژی اطلاعات، امر فیلتر کردن بیشتر شیوه یی سیاسی به خود گرفته و تبدیل به حربه یی برای مقابله و عدم دسترسی به اطلاعات مورد نظر بین سیاستمداران و مخالفان آنها و راهی برای جلوگیری از دسترسی به آگاهی ها شده است.
● ‌فیلترینگ در ایران
هرچند بیش از یک دهه از عمر اینترنت در ایران می گذرد، اما اولین بار در سال های پایانی دهه ۷۰ مساله فیلترینگ در ایران مطرح شد. در سال ۱۳۷۸ قوه قضائیه و نیروی انتظامی به مطالعه تهدیدات موجود در فضای اینترنت پرداختند و قانونی به نام جرایم رایانه یی را تدوین کردند که در مجلس شورای اسلامی هم شور اول آن تصویب شد و اما مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در آبان ۱۳۸۰، اولین اقدام رسمی در ایران برای قانونمند کردن فیلترینگ بود، پس از این مصوبه فیلترینگ به صورت پراکنده انجام می شد اما تا یک سال بعد به طور خاص مورد توجه قرار نگرفت، تا اینکه در دی ماه سال ۸۱ و همزمان با تغییر نسبی شرایط سیاسی، فیلترینگ بار دیگر در کانون توجه مسوولان قرار گرفت. همین مساله باعث شد تا شورای عالی انقلاب فرهنگی، ظرف چند هفته کمیته یی سه نفره به منظور بررسی وضعیت اینترنت و شناسایی سایت های اینترنتی غیرمجاز تشکیل دهد. این کمیته متشکل از نمایندگان وزارت اطلاعات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صدا و سیما بود که در جلسات بعدی شورا، نمایندگان دبیر خانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان دو عضو جدید کمیته تعیین مصادیق پایگاه های اطلا ع رسانی اینترنتی غیر مجاز انتخاب شدند. کمیته تعیین مصادیق که البته هنوز هم در برخی جاها با عنوان کمیته سه نفره از آن یاد می شود، برای شروع، یک سی دی شامل ۱۱۱ هزار آدرس اینترنتی سایت های ممنوعه را از طرف امور مشترکان مخابرات به ISPها داده و اعلام کرد که این موارد باید فیلتر شوند.در این میان هیات وزیران در تاریخ ۲۹/۵/۸۵ با توجه به مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، برای جلوگیری از برخوردهای سلیقه یی، در کمیته تعیین مصادیق، آیین نامه ساماندهی فعالیت های اینترنتی در ایران را تصویب کرد که تخلفات سایت ها منجر به فیلتر شدن و برخورد با آنها می شود. به این صورت عنوان شد؛ «ماده ۷ انتشار و نگهداری هر نوع داده، اعم از متن، صدا، عکس، تصویر، کارتون، پویانمایی، فیگور، کاریکاتور و... که حاوی مضامین زیر و موارد موضوع بند های «ت» و «ث» ماده ۱ این آیین نامه باشد، در پایگاه اطلاع رسانی ممنوع است.
الف) مطالب الحادی و نفی یا تضعیف اصول و ارزش های اسلامی یا توهین به اسلام و مقدسات آن و اهانت به امام (ره) یا رهبری
ب) توهین به ادیان آسمانی و کتب مقدس و انبیا و معصومین و مقدسان
پ) تحریک و تشویق به ارتکاب اعمال علیه امنیت، حیثیت و منافع جمهوری اسلامی ایران
ت) تحریف مطالب امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی) تحریف انقلاب اسلامی ملت ایران و توهین به ارزش های آن
ث) هر گونه اقدام علیه قانون اساسی یا تفرقه افکنی و خدشه در وحدت و وفاق ملی و استقلال و تمامیت ارضی و یا القای بدبینی و ناامیدی در مردم نسبت به مشروعیت و کارآمدی نظام
ج) توهین به اقوام و اقلیت های مذهبی
چ) افشاگری اسرار و اسناد طبقه بندی شده از قبیل نظامی، امنیتی، سیاسی، دولتی و خصوصی
ح) اشاعه منکرات و ترویج فحشا و مطالب مغایر با عفت و اخلاق عمومی
خ) توهین به اشخاص حقیقی و حقوقی
د) انتشار اطلاعات خصوصی و شخصی افراد بدون اخذ اجازه کتبی از آنان
ذ) انجام فعالیت های اقتصادی غیرقانونی از قبیل پولشویی، تجارت هرمی و...
ر) تبلیغ یا آموزش پایگاه های اطلاع رسانی غیرمجاز
ز) آموزش و ارائه هر نوع روش مقابله با مسدودسازی پایگاه های اطلاع رسانی غیرمجاز
ژ) نشر اکاذیب
س) برقراری هر نوع پیوند که مبلغ و مروج پایگاه های اطلاع رسانی حاوی مضامین جزء های فوق الذکر باشد.
ش) هر نوع اقدام خلاف شرع یا قانونی دیگر یا مخالف ضوابط و مقررات.»
البته این بندها و مصوبات باز هم بسیار تفسیرپذیر هستند و می توان با بازخوانی های متفاوت، راه هایی را برای اعمال سلیقه و نظر باز کرد . مباحث فنی فیلترینگ هم طولانی است. تاکنون در ایران، فیلترینگ با استفاده از مجموعه های نرم افزاری و سخت افزاری داخل کشور و روی پایگاه داده خارجی که اغلب امریکایی هستند، اعمال می شود که عدم تطابق این پایگاه ها (دیتابیس) با شرایط داخلی و بومی و خروج سالانه مقدار زیادی ارز از کشور، شرکت فناوری اطلاعات را به فکر هماهنگی فیلترینگ در سطح کشور توسط پایگاه داده داخلی انداخت که مناقصه آن هم برگزار شد و طبق قرارهای قبلی باید اوایل سال ۸۶ به بهره برداری می رسید که تاکنون این مساله عملی نشده است و متاسفانه به رغم تماس های ما با مسوولان شرکت مخابرات و فناوری اطلاعات، حاضر به هیچ گونه پاسخگویی در این باره نشدند.
در حال حاضر فقط چند شرکت مجوز فروش سیستم فیلترینگ را دارند که آنها هم از دادن اطلاعات خودداری می کردند و تنها نکاتی که اشاره می کردند این بود که فیلترینگ برای تمام کاربران (وزارتخانه ها، مدارس، سازمان ها و...) همسان است و این سازمان یا وزارتخانه یا ISP است که می تواند نحوه استفاده و کنترل را تعیین و کم و زیاد کند.مدیرکل مدیریت و پشتیبانی شبکه شرکت فناوری اطلاعات در نیمه دوم سال ۸۵ در یک مصاحبه رسمی از فیلترینگ بیش از ۱۰ میلیون سایت اینترنتی خبر داد. اسماعیل رادکانی همچنین گفته بود که به طور متوسط ماهیانه تعداد هزار سایت از طریق مراجع ذی صلاح اعلام، پالایش و فیلتر می شوند، ضمن آنکه بانک اطلاعاتی نرم افزار پالایش به صورت روزانه و اتوماتیک از سایت شرکت سازنده به روز رسانی می شود و نیز مبادرت به فیلترینگ روزانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ سایت غیراخلاقی و فیلترشکن می کند. البته هر چند پس از انتشار این مطالب نقدهایی از سوی مسوولان مربوطه صورت گرفت، اما هیچ گاه آمار دیگری به این استناد و اعتبار منتشر نشد.
● فیلترینگ، نه
سیاستگذاری و اجرای پر اشکال فیلترینگ در سال های گذشته علاوه بر اینکه مشکلات زیادی برای کاربران به وجود آورده، باعث شکل گیری نوعی بدبینی نسبت به فیلترینگ در جامعه شده است. نتیجه یک پژوهش علمی که در سطح نخبگان (دانشگاهیان) کشور انجام شد، نشان می دهد که کمتر از ۲۰ درصد از پاسخگویان با گزاره «فیلتر کردن اینترنت توسط حکومت، امری ضروری است» موافق بوده اند، ۲۰ درصد بی نظر و ۶۱ درصد مخالف یا کاملاً مخالف بوده اند.
● فیلترینگ سفید
وجود همه این پیچیدگی ها و متولیان بی شمار در حالی است که در بسیاری از کشورها این هزینه های چندمیلیاردی صرف نمی شود و اختیار فیلترینگ در دست خود کاربران است و کاربران خانگی و سازمان ها از فیلترینگ سفید استفاده می کنند. یعنی بنا به درخواست و شرایط شان فقط یکسری سایت های خاص را فیلتر می کنند و این گونه مشکل هم برای محققان و کاربرانی که استفاده های تحقیقاتی و علمی می کنند، پیش نمی آید. البته طبیعی است این مساله هم نیاز به فرهنگ سازی دارد. متاسفانه چون اینترنت در ایران پدیده یی جوان است، در بیشتر خانواده ها، کودکان و نوجوانان نسبت به والدین آشنایی بیشتری با کاربری اینترنت دارند و قادر به رد کردن این محدودیت ها هستند و همین مساله نقش دولت در ورود به فیلترینگ را پررنگ تر کرده است.
● فیلترینگ یا مونیتورینگ
قبلاً هشدارهایی داده شده بود که احتمال می رود سیستم جدید قابلیت مونیتورینگ کاربران را هم داشته باشد. یعنی از روی آی پی، آدرس کاربر شناسایی شده و تمام مراجعات آن به سایت ها و حتی صفحه های شخصی قابل دسترسی می شود،گویا قضیه کاملاً جدی است، تا جایی که یکی از شرکت های اصلی ارائه دهنده سیستم های فیلترینگ در کاتالوگ و بروشور تبلیغاتی خود با آوردن جملاتی چون «اگر می خواهید بدانید که کاربران شما وقت خود را چگونه در مرور اینترنت صرف می کنند» یا «امکان ارسال ای میل به مدیر سیستم جهت گزارش وقایع و گزارش مصرف»، «قابلیت Logگیری و گزارش گیری از فعالیت کاربران روی شبکه» و «امکان مشاهده گزارش های مختلف براساس نام کاربر» علناً وجود سیستم مونیتورینگ را اعلام و تبلیغ می کند. یکی از کارکنان بخش فنی یکی از شرکت های ارائه دهنده فیلترینگ می گوید؛«وجود قابلیت Logگیری یا همان ارائه «گزارش» بسیار مهم است و داشتن این امکان، ظرفیت جذب مشتری را بالاتر می برد.»

سلیمان محمدی

منبع : روزنامه اعتماد