رگ های زمین کند می زند

موضوع آلودگی محیط زیست اهمیت بسیار دارد، زیرا منابعی که انسان از آن استفاده می کند، در اثر آلودگی محیط زیست آسیب می بینند. اگر منشاء آلودگی خود انسان و فعالیت های او باشد، بشر باید بتواند به روشی آن را مهار کند. مهار آلودگی با صرف هزینه های بسیار قابل انجام است. به هر حال سود و فایده منابع ممکن است از هزینه مهار آلودگی بسیار بیشتر و مهم تر باشد. آلودگی در بسیاری از نقاط جهان در حال افزایش است و دلیل آن هم افزایش روزافزون جمعیت انسان و کاهش فضای مناسب برای هر انسان و نیز افزایش تقاضای مصرف در جامعه انسانی است. انسان با بهره برداری افراطی و غیرضروری از منابع موجود، سبب از بین رفتن سریع منابع می شود. انسان به سبب ایجاد این آلودگی مجبور می شود هزینه مقابله با اثرات ناشی از آن را پرداخت کند. همچنین انسان متحمل پرداخت هزینه های سنگین دیگری نیز خواهد بود از جمله کاهش باردهی نظام های حیاتی، از دست رفتن تنوع زیستی و زشتی مناظر. اینها از جمله صدماتی است که انسان در هر حال باید بهای گزاف آنها را بپردازد.
□□□
رودخانه ها همانند رگ های حیاتی خشکی ها هستند و همواره برای انسان اهمیت بسیار زیادی داشته اند. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی رودخانه ها غالباً تحت تاثیر خاک، زمین شناسی، مقدار و توزیع بارندگی، شیمی جو، رویش های گیاهی اطراف، هیدرولوژی و نحوه استفاده از زمین در حوضه آبریز قرار دارد. رودخانه ها بیشتر مناطق جهان را زهکشی می کنند. وقتی باران می بارد، بخشی از آن به صورت سطحی یا زیرزمینی جریان می یابد و سرانجام رودخانه ها را می سازد. منطقه ای از یک خشکی که توسط یک شبـــــکه زهکشی آبگیری می شود، حوضه آبخیز نام دارد. کیفیت حوضه آبخیز بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب رودخانه تاثیر دارد. تغییر در هر یک از این عامل ها می تواند سبب تغییر در خصوصیت های فیزیکی و شیمیایی آب شود که وابسته به مکان است. می توان گفت در اثر ورود انشعاب ها به رودخانه اصلی، تغییر در نحوه استفاده از زمین در حوضه آبخیز یا ویژگی های خاک، تغییرات مکانی و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب شکل می گیرد. نوسان ها و تغییرات زمانی در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب در اثر تغییرات فصلی در فعالیت بیولوژیکی در حوضه آبخیز پدید می آید که خود این تغییر از تغییر در وضعیت آب و هوا و تغییرات ایجاد شده در چرخه آب و نیز تغییر در کیفیت آب زهاب های رسیده به رودخانه به وجود می آید.
در کشورهای توسعه یافته صنعتی، رودخانه های بزرگ به شدت تحت تاثیر آلودگــی آب و تغییر جریان آب هستند. بیشتر تغییرات طولی در این رودخانه ها در اثر تاثیرات محلی توسط انسان یا آلودگی آب است که سبب عدم پیوستگی یا تغییر الگوی معمول اکولوژی رودخانه می شود. از ویژگی های منابع آب موجود در طبیعت، می توان به وجود مواد خارجی (به صورت محلول یا معلق) در آب نام برد. مواد خارجی موجود در آب منشاء خارجی دارند، یا توسط باران و منابع آب های زیرزمینی در حوضه آبریز به آب افزوده می شوند، یا موجودات زنده آنها را تولید می کنند. یکی از منابع تامین کننده این مواد، آلودگی ناشی از فعالیت های صنعتی و انسانی است. میزان و ماهیت مواد خارجی موجود در منابع آب از یک طرف به تشکیلات زمین شناسی، خاک، پوشش گیاهی، شیب و پستی و بلندی حوضه آبریز و از طرف دیگر به جمعیت و نوع فعالیت های صنعتی جوامع بشری ساکن در این منابع بستگی دارد. علاوه بر این قابلیت حل شدن مواد، درجه حرارت و زمان نیز از عوامل موثر بر میزان و نوع مواد خارجی موجود در آب است.
در آب های سطحی بین فعالیت های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک پیوندهای استواری وجود دارد. لذا به دنبال افزایش مواد خارجی در آب، در صورت مساعد بودن شرایط فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیک و نیز محیطی مناسب، واکنش های زیستی نیز آغاز می شود. در صورتی که میزان مواد شیمیایی محلول کافی بوده و شرایط فیزیکی هم در حد مطلوبی قرار داشته باشد، فعالیت های بیولوژیک می تواند بر ترکیب های شیمیایی آب تاثیر بگذارد. حال چنانچه فرصت کافی وجود داشته باشد (همانطور که در آب های راکد در دریاچه ها و رودخانه های عمیق دیده می شود) نه تنها کنترل زیستی محیط شیمیایی برقرار می شود، بلکه تعادل پایداری از فعالیت های زیست زمین شیمیایی پدیدار می شود که ضامن بقا و تامین کننده تنوع زیستی درون و پیرامون آب خواهد بود.
پساب های صنعتی محتوی مواد سمی نیز بلافاصله پس از ورود به آب اثر های منفی بسیار بر جای گذاشته و می تواند فعالیت های زیستی را با مشکلات بسیار روبه رو سازد. قبل از پدیدار شدن هرگونه تغییر اساسی در ساختمان و عمل اکوسیستم آبی تحت تاثیر فاضلاب های صنعتی یا خانگی، تغییراتی هرچند تدریجی در خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک آب پدیدار می شود. تاکنون بیش از ۱۵۰۰ نوع ماده به عنوان آلاینده در اکوسیستم های آب شیرین شناخته شده اند. از این آلاینده ها می توان به اسیدها و بازها، آنیون هایی مانند سولفیدها و سیانیدها، شوینده ها، فاضلاب های خانگی، کودهای کشاورزی، پساب های صنایع غذایی، گازهایی نظیر آمونیاک و کلرین، حرارت، فلزاتی مانند کادمیوم و روی، نفت و فرآورده های نفتی، پساب های آلی سمی مانند فرمالدئیدها و فنل ها، پاتوژن ها (عوامل بیماری زا)، آفت کش ها و علف کش ها، بی فنیل های پلی کلرینه (PCBs) و مواد هسته ای پرتوزا اشاره کرد.
برخی از مواد شیمیایی معدنی توسط هوازدگی و فرسایش سطح خشکی ها وارد روان آب ها و از آنجا رودخانه ها و دریاچه ها می شوند. بسیاری از ترکیب های فلزی مانند سرب، نیکل، کادمیوم و جیوه به شدت سمی هستند. بسیاری از نمک های غیرفلزی مانند کلریدسدیم در غلظت های کم سمی نیستند، اما در غلظت های زیاد بر جانوران و گیاهان اثر های سمی دارند. اسیدها و بازهای تولید شده در فرآیند های مختلف صنعتی نیز از دیگر آلاینده ها هستند. به عنوان نمونه ترکیب های سولفور در اثر ترکیب با اکسیژن، اسید سولفوریک تولید می کنند که موجب اسیدی شدن آب می شود. در صنایع شیمیایی از هزاران ترکیب آلی مختلف طبیعی یا مصنوعی، برای تولید آفت کش ، پلاستیک، دارو، رنگ و دیگر محصولات مورد نیاز زندگی روزمره استفاده می شود. از آنجایی که بسیاری از این ترکیب ها در محیط از بین نمی روند یا با سرعت بسیار کنـد از بین می روند، می توانند در مقادیر بالا در جانداران تراکم یابند. به عنوان نمونه تراکم زیستی آفت کش د.د.ت. در اکوسیستم های آبی و تجمع آن در سطوح مختلف زنجیره های غذایی، یکی از مشکلات جدی زیست محیطی است.
یک ترکیب آلاینده خواه ناخواه بر موجودات زنده یا جامعه اثر خواهد گذاشت، که این نیز به غلظت آن ترکیب و مدت زمان در معرض بودن آن بستگی دارد. اثر یک ماده آلاینده بر یک موجود هدف، ممکن است حاد یا مزمن باشد. اثرات حاد آلاینده ها بسیار سریع رخ می دهند، اغلب کشنده و به ندرت قابل برگشت هستند. در مورد اثرات مزمن آنها نیز باید گفت که پس از قرار گرفتن موجود زنده در معرض دوزهای پایین این آلاینده ها، اثرات ناشی از آنها در طولانی مدت گسترش یافته و در نهایت ممکن است سبب مرگ موجود شوند. دوزهای پایین تر از حد مرگ نیز موجب آسیب و تخریب فرآیند ها و مراحل فیزیولوژیکی یا رفتاری موجود زنده می شود (مانند کندی رشد یا مشکلات تولیدمثلی) و روی هم رفته سلامتی موجود را با خطر مواجه می کند. آلودگی در سطح جامعه یا اکوسیستم نیز اثراتی دارد که از مهم ترین آنها می توان به نابود شدن برخی گونه ها، کاهش تنوع (اما نه ضرورتاً در تعداد گونه های منفرد)، تغییر در تعادل فرآیند هایی نظیر شکار، رقابت و چرخه مواد اشاره کرد.

مترجم : زینب همتی
www.abc.net.au/science

منبع : روزنامه شرق