زندگی دینی پیش از ظهور

۱) انتظار مکتب تعهد و تکلیف
نزد همگان جاودانگی شریعت و احکام آن اصلی بی تردید است و در تمامی عصرها پیروی از دستورها و تعالیم دینی و پیاده کردن آنها در متن زندگی واجب است . بر پایه این اصل پذیرفته و مسلم دینداران برای همیشه به حضور در صحنه و به انجام همه تکلیفهای فردی و اجتماعی وظیفه دارند. انجام تکلیفهای دینی تعطیل بردار نیست .
آیا غیبت امام و چشم به ظهور او داشتن می تواند مجوز برداشتن تکلیف در بخشی از احکام دینی باشد
در این صورت جاودانگی شریعت اسلام به عنوان یک دستگاه فکری و حقوقی و ارزشی به هم پیوسته چگونه تفسیر خواهد شد.
مثلا در روایتهای بسیاری از گسترش ظلم و فساد و انحراف در عصر غیبت سخن رفته است که اکنون شاهد آن هستیم آیا انسان دیندار که در این روزگار می زید در برابر اینها رها و بی تکلیف است یا تکلیف مبارزه با ظلمها و فسادهای فردی و اجتماعی و اصلاح جامعه و جهاد در راه دفاع از مکتب و امت همچنان باقی و جاوید است.
هیچ کدام از فقیهان و دین شناسان به رها شدن بخشی از احکام دین فتوا نداده اند آن هم احکامی که نگهداشت دین به عمل کردن به آنها وابسته است . برای اجرای حکم امر به معروف و نهی از منکر شرایطی از جمله : شناخت معروف و منکر و نتیجه بخش بودن آن بیان کرده اند اما این به معنای برداشتن تکلیف نیست .
آیا می توان گفت : در عصر غیبت به سبب حاضر نبودن امام (ع ) با وجود این همه ظلم و فساد شرایط امر به معروف و نهی از منکر تحقق نمی یابد و یا هجومی صورت نمی گیرد اگر چنین است پس چرا فقیهان در مباحث فقهی خود در طول دوران غیبت برای این موضوع کتابی اختصاص داده و در چگونگی آن به تفصیل سخن گفته اند. آیا بیهوده بحث کرده اند !
جای تاسف است که شاهد باشیم گروهی نا آشنا به مسائل دین انتظار را به گونه ای تفسیر کنند که اصل جاودانگی تکلیف و تعهد دینی انسان دیندار در این بخش از دستور دینی نادیده انگاشته شود.
به راستی آیا بسامان آوردن نابسامانیهای دینی در اجتماع و دست یازیدن به حرکتهای اصلاحی و احیاگری در عصر انتظار با فرهنگ انتظار ناسازگار است و زنده نگاهداشتن سنت دعوت دینی حرام و ناروا
امام سجاد(ع ) می فرماید :
ان اهل زمان غیبه القائلین بامامته و المنتظرین لظهوره ... الدعاه الی دین الله عزوجل سرا و جهرا.
معتقدان به مهدی (ع ) و منتظران ظهور او در عصر غیبت ... در پنهان و آشکار مردمان را به دین خدا فرا می خوانند.
همان گونه می نگرید امام (ع ) منتظران معتقد و راستین را در روزگار غیبت دعوت کنندگان به دین خدا معرفی کند. اگر انتظار را به معنی برداشته شدن تکلیفهای اجتماعی و نبودن مسو ولیتهای اصلاحی در جامعه بدانیم پس دعوت به دین در این سخن امام معصوم (ع ) چگونه تفسیر می شود
آیا مبارزه با فسادهای اجتماعی با ظلم و بی عدالتی و با حرکتهای ضد انسانی و ضد دینی مستبدان و مستکبران که بقای آنها محور دین و باورهای دینی را در پی دارد دعوت به دین خدا نیست
آیا تحقق و استقرار حاکمیت دین و احیای نماز و حج و ولایت و امامت در جامعه و برقراری عدالت اسلامی به قدر توان دعوت به دین نیست تلاش در راه اصلاح بنیادهای مادی و معنوی اجتماع و برآوردن سلامت دینداری دعوت به دین نیست
پس انتظار باوری نیست که با آن تعهد اجتماعی انسان منتظر نفی شود یا سکوت و سازش با ستم بارگان و ظالمان توجیه گردد.
با چه تفسیری از دین می توان از دست رفتن عزت دینی و تحمل انواع ذلتها و مشاهده فسادها و ظلمها و هیچ نگفتن و انزوا گزیدن را دینداری دانست.
سرنوشت میلیونها انسان دیندار را در دست فاسدان و جنایت پیشگان و ظالمان دید و از میان رفتن ارکان و ارزشها و اصالتهای دین و دینداران را به دست این شیطان صفتان شاهد بود و در برابر خود را دینداری بی تکلیف دانست راستی امام زمان (ع ) از این دینداری راضی است این گونه تفسیر از انتظار با کدام اصل دینی سازگار است .
البته دست زدن به مبارزه و مقاومت منفی که در برخی روایتها به آن اشاره شده پذیرفته است ; زیرا در پاره ای شرایط زمانها این موضعی است پسندیده و خرد ورزانه ولی باید مقتضای زمانی و اجتماعی جامعه را شناخت و تاثیر این موضوع را در موفقیت دعوت دینی ارزیابی کرد و سنجیده و هوشمندانه عمل کرد. پس به هر روی تکلیف و تعهد دینی باقی و جاوید است .
۲) نگهداشت ایمان دینی
در روایتهای بسیاری از امتحان دینداران در دوره غیبت سخن گفته شده است . ایمان و دینداری در بوته آزمایش گذاشته می شود و مردمان به اصالت ایمان و استواری در نگهداشتن دین خود سنجیده می شوند. آزمایشهای دینی برای همه ایمان آورندگان در همه زمانها قانون الهی است :
احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا امنا و هم لا یفتنون .
اما این قانون در روزگار غیبت به دو جهت مورد تاکید است :
آن که امام (ع ) از نظرها پنهان است و منتظران منتظر اویند و چون این امر به درازا می کشد افکار و دعوتهای باطل در میان مسلمانان پدید می آید و گروهی گمراه می شوند :
امام صادق (ع ) می فرماید :
ان لصاحب هذا الامر غیبتین احدیهما تطول حتی یقول بعضهم : مات و بعضهم یقول : قتل و بعضهم یقول : ذهب فلایبقی علی امره من اصحابه الا نفر یسیر.
به راستی مهدی (ع ) دو غیبت دارد. دوم آن به اندازه ای به درازا می کشد که گروهی می پندارند : وی مرده است و گروهی می پندارند : کشته شده و گروهی می پندارند : (ظهور او) گذشته است . پس بر پیروی از او کسی باقی نماند مگر مردمانی اندک :
علی (ع ) می فرماید :
یکون له حیره و غیبه تضل فیها اقوام و یهتدی فیها اخرون .
به سبب غیبت مهدی (ع ) سردرگمی به وجود می آید می آید که گروهی گمراه می شوند و گروهی دیگر بر هدایت مانند :
در این دوران شرایطی به وجود می آید و اوضاعی بر جوامع دینی حاکم می شود که نگاهداشتن دین بسیار دشوار می شود. بیشترین مردمان به انگیزه های گوناگون ایمان دینی خویش را در زندگی از دست می دهند و دینداری را کنار می نهند :
امام صادق (ع ) می فرماید :
و رایت الناس قد استووا فی ترک الامر بالمعروف والنهی عن المنکر و ترک التدین به .
مردمان را می نگری که در کنار نهادن امر به معروف و نهی از منکر همراه می شوند و نسبت به آن ناباورند.
مهم ترین انگیزه ای که سبب می گردد در این دوران دینداران به آزمایشهای اعتقادی و عملی بسیار رو به رو گردند عبارتند از :
گسترش زمینه های ناباوری : از یک سو آشکار شدن اختلافها و فتنه های فکری و پیدایش آرا و مسلکهای گوناگون در حوزه اندیشه و باورهای دینی تردیدها و یاسها را می آفریند و سستی در گرایشها و باورها را پدید می آورد :
امام باقر(ع ) می فرماید :
و اختلاف شدید بین الناس و تشتت فی دینهم .
و اختلاف شدید میان مردمان رخ دهد و در دین خود پراکنده می شوند.
از سوی دیگر رواج مرامها و مسلکهای ناروا و فساد انگیز در میان مردمان روح دینداری را در جامعه از بین می برد و پیروی از تعالیم شریعت ناچیز می شود.
امام صادق (ع ) می فرماید :
و رایت الناس ینظربعضهم الی بعض و یقتدون باهل الشرور و رایت مسلک الخیر و طریقه خالیا لا یسلکه احد.)) مردمان را می نگری که به پیروی از مرام یکدیگر می پردازند و به بدکرداران اقتدا می کنند و باور حق و راه آن رانگری که بی رهروست .
افزایش انگیزه های انحراف و گریز از دین : دینداری به سبب گذر از تاریخی طولانی به تیرگیها و پیرایه ها و خرافه ها و سنتهای بشری می آمیزد و بسیاری فهمها و عملکردها و جهتگیریهای نادرست و نابخردانه و ارتجاعی و انحرافی و آفت زده به حساب دین گذاشته می شود و در نتیجه چهره روشن و فطری دین .
زیر این لایه های تیره پنهان می گردد و بدین روی ارزش و اصالت واقعی رویکرد به دین و دیانت از میان می رود و مردمان از آن می رمند :
علی (ع ) می فرماید :
ایها الناس سیاتی علیکم زمان یکفا فیه الاسلام کما یکفا الانا بمافیه .
ای مردم ! به زودی بر شما روزگاری خواهد آمد که اسلام را از حقیقت آن بپردازد همچون ظرفی که واژگونش کنند و آن از آنچه درون دارد تهی سازند.
یا می فرماید :
و لبس الاسلام لبس الفرو مقلوبا.
و اسلام پوستین باژگونه پوشد.
ستیزه جوییها با دینداری : خودپرستان و خودکامگان و پیروان باطل که هماره به دنبال هدفهای دنیا پرستانه اند چون فرهنگ اصیل دینداری را مانعی بزرگ برای رسیدن به هدفهای خود می بینند به استفاده از تمامی امکانات و به کار گیری همه راهها و شیوه های ممکن به ستیز با دین و دینداران می پردازند و ایشان را در تنگنا و سختی می گذارند :
و رایت اهل الباطل قد استعلوا علی اهل الحق و رایت الشر ظاهرا لا ینهی عنه و یعذر اصحابه ... و رایت الفاسق فیما لا یحب الله قویا محمودا و رایت اصحاب الآیات یحقرون و یحتقر من یحبهم .
اهل باطل را می نگری که بر اهل حق چیره شده و بدیها آشکار گشته از آن نهی نمی شود و پیروان آن در امانند... و فاسق را می نگری که به کردار ناپسندش توانا و مورد تحسین است و مردان حق و پیروان آنان را می نگری که کوچک و ذلیل شمرده می شوند.
وجود این عوامل در محیط دینی دوران غیبت بویژه فزونی و شدت یافتن آنها در روزگار نزدیک به ظهور دینداری را بسیار سخت و مشکل می کند تا آن جا که :
پیامبر(ص ) می فرماید :
لاحدهم اشد بقیه علی دینه من خرط القتاد فی اللیله الظلما او کالقابض علی جمر الغضا.
هر یک از آنان اعتقاد و دین خویش را با هر سختی نگاه می دارد چنان که گویی درخت خار مغیلان را در شب تاریک با دست پوست می کند یا آتش پر دوام را در دست نگاه می دارد.
از همین روی آنان که برای نگهداشتن ایمان دینی خود در برابر این رخدادها استقامت نورزند و با اراده قوی سختیها و تنگناها را تحمل نکنند و یا از دیانت خویش بینش و شعور درستی نداشته باشند از زمره دینداران و منتظران واقعی خارج خواهند شد :
امام صادق (ع ) می فرماید :
لابد للناس من ان یمحصوا و یمیزوا و یغربلوا و یخرج فی الغربال خلق کثیر.
ناگزیر مردمان امتحان می شوند و از هم تمییز می یابند و غربال می شوند و بسیاری از غربال بیرون می روند (در امتحان موفق نمی شوند.
در آن روزگار انسان دیندار باید هوشیارانه و ژرف بینانه اصول خالص دیانت را بیابد و وسوسه های ناهنجار و انگیزه های دور ساز ایمان را از خود دور سازد و این گوهر را در طول زندگی از آسیب و انحراف نگاه دارد :
امام صادق (ع ) از رواج بسیاری نارواییهای دینی در میان مردمان سخن می گوید و در پایان سفارش می فرماید :
فکن علی حذر واطلب من الله عزوجل النجاه ... فکن مترقبا! واجتهد لیراک الله عزوجل فی خلاف ما هم علیه .
خود بر حذر دار و از خدا رهایی بخواه ... هوشیار باش و بکوش تا خدا تو را در راهی غیر از گمراهیهایی که مردمان در آنند ببیند.
برای انسان دینداری که در برابر حوادث و پیشامدهای زندگی بجد تصمیم می گیرد و متناسب با اندیشه ها و باورهای خود موضع مثبت یا منفی بر می گزیند بروز حوادث دگرگون ساز در شکفته شدن استعدادهای وجود او اثری سازنده دارد.
چنین شخصی وقتی در زندگی دینی با حادثه ای رو به رو می شود که با دینداری اش پیوند دارد ناگزیر است درباره آن بیندیشد و از میان آنچه به نظرش می آید بر پایه اندیشه ای قانع کننده موضعی جدید برگزیند. هر چه از این گونه حوادث تکرار شود اندیشه و موضع جدید نیز پی در پی جریان می یابد. در این روند است که شخصیت و هویت مستقل فردی و اجتماعی شخص شکل می گیرد و دارای موضع فکری و عملی ویژه ای می شود که همواره خود را در حفظ و دفاع از آن متعهد و مسوول می بیند.
در عصر غیبت آزمایشها درست همین نقش را برای شکل گیری شخصیت و آشکار شدن موضع دینی متدینان ایفا می کنند. انسان دیندار به هر اندازه که بتواند موضع زندگی دینی خود را در ظرف حوادث و رویدادها با آموزشها و تعالیم اصیل دینی هماهنگ کند به همان میزان در آزمایش دینی خود پیروز شده است و آمادگی شرکت در تحقیق عدالت جهانی و برقراری حکومت مهدی (ع ) را پیدا خواهد کرد.
بنابراین قانون آزمایش غربال شدن مو منان در ظرف زمانی غیبت که گمراهیها و ستمها هجوم می آورند در شکوفا شدن حق جویی و خلوص دینی دینداران و شایستگی برای حضور در جهادی فراگیر سخت در رکاب مهدی (ع ) نقشی اساسی و زیربنایی دارد.
به فرموده پیامبر (ص ) :
انتظار الفرج بالصبر عباده
چشم به راه فرج داشتن همراه با صبر و استقامت عبادت است .
زیرا در مکتب انتظار و امتحان و تمرین مقاومت انسانهایی ساخته می شوند که حاملان اصلی ترین اعتقاد و دارندگان راستین ترین و استوارترین موضع حق هستند.
امام صادق (ع ) در وصف آنان می فرماید :
رجال کان قلوبهم زبر الحدید لایشوبها شک فی ذات الله اشد من الحجر لو حملوا علی الجبال لازالوها.
یاران مهدی (ع ) مردانی هستند پولاد دل و همه وجودشان یقین به خدا مردانی سخت تر از صخره ها. اگر به کوهها روی آرند آنها را از جای بر کنند.
امام صادق (ع ) : یاران مهدی (عج ) مردانی هستند پولاددل و همه وجودشان یقین به خدا مردانی سخت تر از صخره ها که اگر به کوهها روی آورند آنها را از جای برکنند
نزد همگان جاودانگی شریعت و احکام آن اصلی بی تردید است و در تمامی عصرها پیروی از دستورها و تعالیم دینی و پیاده کردن آنها در متن زندگی واجب است

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی