جغرافیای طبیعی و اقلیم استان ، استان مازندران

موقعیت و وضعیت طبیعی استان مازندران نشانگر دو ناحیه‌ عمده جلگه‌های ساحلی و كوهستانی البرز است. امتداد و جهت رشته‌كوه‌های البرز به صورت دیواری مرتفع و طولانی، نوار ساحلی و جلگه‌های كناره‌ای دریای مازندران را محصور كرده است. در سراسر استان مازندران، شیب و ارتفاع زمین از ارتفاعات به سوی جلگه و به سمت دریای خزر كاهش می‌یابد. در محل تلاقی جلگه و كوهپایه‌های شمالی البرز، به علت شدت فرسایش و تراكم آبرفت، قسمتی از ناهمواری‌های قدیمی با رسوبات جدیدتر پوشیده شده و در بعضی نقاط به صورت تپه در‌آمده است. تحت تأثیر نسیم دریا و بادهای محلی، در جلگه‌های سواحل جنوبی و شرقی دریای خزر، تپه‌های ماسه‌ای ساحلی تشكیل شده و سدی طبیعی و كم ارتفاع بین دریا و جلگه پدید آورده‌‌اند. همچنین در قسمت شرقی جلگه مازندران رسوباتی ضخیم به صورت تپه‌ماهورهای نسبتاً مرتفع وجود دارد كه حداكثر گسترش غربی آنها تا شهرهای بهشهر و نكا محدود می‌شود.
طبیعت استان مازندران تحت تأثیر عرض جغرافیایی،‌ ارتفاعات البرز، ارتفاع از سطح دریا، دوری و نزدیكی به دریا، وزش بادهای محلی و ناحیه‌‌ای، جابه‌جایی توده‌های هوای شمالی و غربی و حتی پوشش متراكم جنگلی قرار دارد. به همین جهت و با وجود وسعت اندك، (و برخلاف تصور عموم كه آب و هوای آن را یكسره معتدل می‌دانند)، این ناحیه از تنوع آب و هوایی ویژه‌ای برخوردار است. دو جریان بزرگ نقش تعیین‌كننده‌ای در آب و هوای استان ایفا می‌‌كند :
یكی جریان هوایی شمال و شمال شرقی كه از سیبری و قطب شمال به سوی جنوب و جنوب غربی پیش‌روی می‌كند و موجب سردی هوا، یخ‌بندان و ریزش برف و باران می‌شود. این توده‌ هوا در تابستان به سوی شمال رانده می‌شود و تأثیر چندانی در آب و هوای مازندران ندارد. دیگری جریان وزش بادهای غربی است كه در زمستان از اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه و دریای سیاه عبور می‌كند و پس از ورود به ایران،‌ بارندگی‌های شدید و مداوم را باعث می‌شود. در ماه‌های تابستان قدرت باران‌زایی این بادها كاهش می‌یابد و فقط رطوبت و هوای شرجی را افزاش می‌دهد و شرایط زیستی نامناسبی را پدید می‌آورد. علاوه بر باد و جابه‌جایی توده‌های اصلی هوا، بادهای محلی دیگری نیز مانند باد سورترك (شاخه‌ای از سیبری در زمستان)،‌ باد خوش آباد دره‌ نور، باد اورزروا (باد سرد زمستان از شرق به غرب)،‌ باد گیل‌وا (از مازندران به گیلان) و باد سام (بادی در بهار و تابستان از جنوب به شمال) وجود دارد كه به طور محلی و فصلی در شرایط آب و هوایی استان مازندران مؤثر واقع می‌شوند. آب و هوای استان مازندران با توجه به دما و بارش، به چند نوع تقسیم می‌شوند كه عبارتند از :
آب و هوای معتدل خزری : جلگه‌های غربی و مركزی استان تا كوه‌پایه‌های شمالی البرز و امتداد آن در نوار باریكی به سوی شرق، كه از شمال به مسیر اصلی گرگان‌رود محدود می‌شود، آب و هوای معتدل خزری دارد. این نواحی به علت نزدیكی به دریای خزر از یك طرف و دیواره‌ كوهستانی البرز و فاصله‌ اندك كوه و دریا از طرف دیگر، دمای معتدلی دارد كه دامنه‌ گرمای آن محدود است. تابستان‌های گرم و مرطوب و زمستان‌های معتدل و مرطوب از ویژگی‌های عمده این نوع آب و هواست و لذا آب و هوای بخش‌هایی از این ناحیه، مشابه آب و هوای معتدل مدیترانه است.
آب و هوای معتدل كوهستانی : با افزایش تدریجی ارتفاع اراضی جلگه‌ای به سوی ارتفاعات البرز و دوری از دریای خزر، در نواری به ارتفاع تقریباً 1500 تا 3000 متر، شرایط آب و هوای معتدل كوهستانی شكل می‌گیرد. به طوری كه زمستان‌های سرد، طولانی و یخ‌بندان دارد و تابستان‌‌های آن معتدل و كوتاه است. از ویژگی‌ اصلی این محدوده، كاهش میزان بارندگی سالانه و دمای هوا و افزایش ریزش برف است، كه در نتیجه قسمتی از ریزش‌های جوی این نواحی به صورت برف تا اوایل دوره گرم در سطح زمین انباشته می‌شود.
آب و هوای سرد كوهستانی‌ : در قلل كوهستان‌های مرتفع دامنه شمالی البرز و در ارتفاع بالای 3000 متر، دمای هوا به شدت پایین می‌آید و یخ‌بندان‌های طولانی ایجاد می‌شود و لذا این نواحی زمستان‌هایی سرد و طولانی و تابستان‌‌هایی كوتاه و خنك دارد. ریزش‌های جوی این نواحی غالباً به صورت برف است كه در دوره‌ سرما روی هم انباشته می‌شود و تا اواسط دوره‌ گرما نیز دوام می‌آورد، به همین دلیل در قلل مرتفع منفرد مانند علم كوه، تخت سلیمان،‌ دماوند، شاوار و پیر گردكوه شرایط تشكیل یخچال‌ها و انباشت دائمی برف فراهم است، به طوری كه حتی در گرم‌ترین ماه‌های تابستان نیز ذخایر برف و یخ این نقاط باقی می‌ماند.