آرامگاه حکیم عمر خیام نیشابوری ، نیشابور

یكی از دیدنی‌ترین باغ‌های ایرانی، باغی است كه بنای آرامگاه حكیم عمر‌خیام، در میان آن قرار گرفته است. این باغ به خود وی تعلق داشته است.
حكیم ابوالفتح عمربن ابراهیم، مشهور به خیام نیشابوری، فیلسوف، ریاضی‌دان، منجم و شاعر ایرانی، در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هـ.ق می‌زیسته است، و گویا بین سال‌های 530-506 هـ.ق وفات یافته است. آرامگاه این فیلسوف، در شرق آرامگاه امام‌زاده محمد محروق و ابراهیم قرار دارد. این محل، سالیان متمادی، از یادها رفته بود و شاید اگر آرامگاه امام‌زاده محروق نبود، قبر خیام نیز به طور كلی محو و نابود می‌شد. در سال 1341 هـ.ش انجمن آثار ملی، در فاصله 100 متری شمال آرامگاه مزبور، بنای یادبود این حكیم بزرگ را ساخت. این بنای عظیم و استوار، از آهن و سنگ و به صورت گنبدی رفیع با ده پایه ساخته شده است و پایه‌های آن با اشكال هندسی و لوزی‌های بزرگ و كوچك به یكدیگر متصل گردید‌ه‌اند. سبك این بنا،‌ تركیبی از سبك معماری شرقی و غربی است و سازندگان در ساخت آن، از اندیشه خیام الهام گرفته‌اند. بر اطراف پایه‌‌های گنبد، هرم‌هایی از سنگ‌های بزرگ و آب‌نماهایی سنگی ساخته‌اند كه داخل آن‌ها كاشی‌كاری شده است. در قسمت غرب آرامگاه، مجموعه‌ای از كتابخانه و موزه و مهمانخانه وجود دارد.
تندیس زیبای خیام، در پیشخوان باغ نصب شده و در بدنه زیرین آن این جمله نقش بسته است :

حكیم عمر خیام نیشابوری
517-439 هجری قمری
ریاضی‌دان و ستاره‌شناس و سراینده رباعیات

در زیر چند رباعیِ حكیمانه خیام را باهم می‌خوانیم :

ایـــن قافلـــه عمـــر عجـــب می‌گـــذرد
دریـاب دمــی كــه بــا طــرب می‌گـــذرد
ساقــی غــم فردای حریفان چه خــوری
پیــش آر پیالــه را كــه شــب می‌گـــذرد

با باده نشین كه ملك محمود این است
وز چنگ شنو كـه لحـن داوود ایـن اسـت
از نامـده و رفتـــه دگـــر یـــاد مكــــن
حالی خوش باش زانكه مقصود این است

خیــام اگــر ز باده مستی خوش بــاش
بــا مـاه‌رخی اگر نشستی خــوش بـــاش
چـون عاقبـت كـار جهـان نیستی است
انگـار كـه نیستـی چو هستی خوش باش