خط قرمز های فراموش شده

ساعت از ۱۰ شب گذشته است. صدای زنگ کوتاهی به گوش می رسد.دکمه show در تلفن همراه را می فشارد و شروع به خواندن پیام می کند.پیام دریافتی مربوط به افتتاح شعبه جدید فلان بانک است.خواندن پیام را نیمه کاره رها می کند و با حالتی کلافه گوشی همراه خود را به گوشه یی می اندازد.
مشخص نبودن مرزهای حریم خصوصی در کشور ما موضوع جدید و ناآشنایی نیست. اما این بار موضوع کمی تفاوت پیدا کرده است. این بار پیام ها از طریق شخصی ترین ابزار حریم خصوصی ما را نشانه گرفته و به آن راه یافته اند و ما بدون آنکه حضورشان را دریابیم، ناآگاهانه آنها را می پذیریم و با آنها ارتباط برقرار می کنیم. پیام های ناخواسته یی که به تدریج به جزیی از زندگی ما مبدل می شوند. اگر امروز طرح حمایت از حریم خصوصی در فضای مجازی پیگیری می شود و بر اجرای قانون کپی رایت برای حمایت از ناشرین تاکید می شود و اگر مباحثی چون دسترسی آزاد به اطلاعات و جلوگیری از فیلترینگ به منظور حفظ حریم خصوصی از سوی کارشناسان مطرح می شود پس جا دارد چاره یی نیز برای اس ام اس های تبلیغاتی اندیشید. اس ام اس هایی که از طریق شخصی ترین رسانه بر زندگی ما مسلط می شوند و گاهی ما را در تشخیص مرز پیامک های تبلیغاتی و غیر از آن دچار تردید می کنند و اینجاست که قانون تبلیغات نیز زیر سوال می رود.
● از دیروز تا امروز
فناوری ارسال پیامک در سال ۱۹۹۰ در اروپا راه اندازی شد و در سال ۱۹۹۸ گسترش یافت.
پیامک را می توان نقطه اوج پیام رسانی متنی دانست و اگر چه برای تلفن همراه و سرویس پیامک آن می توان کارکردهای متعدد و متفاوتی را قائل شد اما آنچه که در سال های اخیر در بسیاری از کشور های دنیا رواج یافته تجارت، بازاریابی و تبلیغات از طریق تلفن همراه است.
● تجارت با تلفن همراه (m-commerce) به عنوان نوع خاصی از تجارت الکترونیکی
(e-commerce)مطرح شده که کاربردهایی مانند پرداخت از طریق تلفن همراه، مانیتورینگ سیستم ها، تبلیغات و...را شامل می شود و امروزه بسیاری از شرکت های خصوصی و صاحبان سرمایه فناوری اس ام اس را به مثابه ابزاری جهت تبلیغات و تسریع در امور بازاریابی می دانند. تحقیقات انجام شده در کشور ایرلند حاکی از آن است که از هر ۱۰ ایرلندی، ۷ نفر مشترک تلفن همراه هستند و به طور متوسط هر ایرلندی هفته یی ۳۱ اس ام اس ارسال می کند. براساس آمار ارائه شده ۵۰ در صد از ایرلندی ها از سرویس smsتadvertising استفاده می کنند و تمایل به انجام امور بازرگانی و مالی از طریق این سیستم دارند.
دیکینگر (Dickinger) در کتاب «مدل ادراکی از بازاریابی از طریق اس ام اس» می گوید؛ تا سال ۲۰۰۸ یک بیلیون و ۶۷ میلیارد نفر از سیستم تجارت با تلفن همراه استفاده خواهند کرد.
همچنین بر اساس تحقیقات ژوپیتر (Jupiter) در سال ۲۰۰۴ با عنوان «پیش بینی بازار بدون سیم» در آمد حاصل از تجارت با تلفن همراه تا سال ۲۰۰۹ حدود ۸۸ میلیون دلار رشد خواهد داشت.
به طور کلی انجام امور بازرگانی و تجارت از طریق تلفن همراه را در دو حالت کلی می توان بررسی کرد. در حالت اول مشتری از طریق سرویس اس ام اس براساس در خواست خود و توافق با بنگاه مالی اقدام به مبادله و معامله مالی می کند و حالت دوم زمانی است که سازمان یا بنگاه اقتصادی برای انجام امور بازاریابی (e-marketing) سرویس اس ام اس را بر می گزیند و اقدام به ارسال پیام تبلیغاتی و آگهی می کند.
● طفل ۵ ساله
و اما در ایران فناوری پیامک، کودکی ۵ ساله است که اگر چه هنوز به دنیای m-commerce گام ننهاده اما با دنیای تبلیغات بیگانه نیست. فناوری ارسال اس ام اس در سال ۸۱ وارد ایران شد در سال ۸۱ تعداد مشترکین اس ام اس به ۲۶۸ هزار نفر رسید و در همان سال حدود ۸ میلیارد پیامک میان ایرانی ها مبادله شد.
به گفته مدیر روابط عمومی شرکت مخابرات ایران در ۷ ماه نخست سال گذشته بیش از ۴ میلیارد پیامک ارسال شد و بیش از ۱۰ میلیون نفر مشترک این سیستم بودند. پیامک برای ارسال پیام های تبلیغاتی نیز مورد استفاده قرار گرفته و بدین منظور ۳ شبکه در بخش خصوصی هر ماه ۹ تا ۲۰ میلیون پیامک ارسال کرده اند.
همچنین رئیس هیات مدیره شرکت مخابرات ایران اخیراً اعلام کرده شرکت ارتباطات سیار از محل ارسال پیامک در هر دوره دو ماهه حدود ۳۹ میلیارد و ۵۰۰ تومان درآمد کسب می کند و متوسط ارسال پیامک در هر دوره دوماهه ۱۷۷ پیام است.
پیش از این نیز شرکت مخابرات اعلام کرده بود روزانه ۲۸ میلیون اس ام اس میان مشترکین تلفن همراه مبادله می شود.
● تهدید چیست؟
بر اساس آمار مذکور تعداد مشترکین تلفن همراه و سیستم پیامک روز به روز در حال افزایش است و در کنار آن ورود آگهی های تبلیغاتی از طریق این ابزار رو به فزونی است. در ایران اگر چه mobile banking و انجام امور مالی و تراکنش ها از این طریق رواج نیافته است با وجود این شاهد رواج بازاریابی از طریق تلفن همراه و پیامک های تبلیغاتی بانک ها، سازمان ها و...هستیم که بی اجازه وارد حریم خصوصی ما می شوند. مهدی محسنیان راد، استاد ارتباطات و عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق می گوید؛ «در حال حاضر اس ام اس های تبلیغاتی ناخواسته وارد زندگی ما می شوند و حریم خصوصی ما را بر هم می زنند و ما مجبوریم برای خواندن پیامی انرژی و زمان صرف کنیم که بدون اجازه و در خواست ما ارسال شده است. در حقیقت نگاه سودجویانه شرکت مخابرات به اس ام اس های انبوه تبلیغاتی موجب آسیب حریم خصوصی مشترکین تلفن همراه شده است.»
اگر در دیگر کشور ها مشترکین تلفن همراه بنا بر خواست و نیاز خود درخواست پذیرش اس ام اس های تبلیغاتی را می دهند و با دریافت این سرویس از خدمات مضاعفی نیز بهره مند می شوند، در کشور ما عکس این مساله رخ می دهد. در اینجا اس ام اس های تبلیغاتی بر ما هجوم می آورند مگر آنکه ما نسبت به توقف آن اقدام کنیم. طاهره خیرخواه، کارشناس ارتباطات موضوع پایان نامه خود را تحت عنوان تاثیر تلفن همراه بر ارتباطات میان فردی برگزیده و می گوید؛ «اس ام اس واسط ارتباط میان فردی است و اس ام اس های تبلیغاتی مرز ارتباط میان فردی را از بین می برند و آن را تبدیل به ارتباط جمعی می کنند. زمانی که ما در شخصی ترین ساعات شبانه روز و در حال برقراری ارتباط میان فردی هستیم اس ام اس تبلیغاتی وارد دایره ارتباط شخصی ما می شود و ارتباط میان فردی ما را قطع می کند یا زمانی که منتظر دریافت یک پیام شخصی هستیم پیامی تبلیغاتی دریافت می کنیم. در اینجاست که دیگر نمی توان مرزی میان ارتباط فردی و جمعی قائل شد.»
او در ادامه می گوید؛ «ورود پیامک های تبلیغاتی به زندگی ما را می توان به فیلم «نمایش ترومن» تعبیر کرد همانگونه که در این فیلم سراسر زندگی ترومن در معرض دید دوربین های رسانه های جمعی است و هیچ زندگی شخصی و خصوصی را نمی توان برای این فرد متصور بود اس ام اس های تبلیغاتی نیز مرزهای زندگی شخصی ما را در نوردیده است.»
همچنین او در خصوص تاثیر اس ام اس های تبلیغاتی می گوید؛ «اگر چه خواندن متن یک پیام تبلیغاتی ناخواسته و در شرایط نامناسب موجب آزردگی و منجر به مقاومت ما می شود اما چون این پیام به طور مشخص و از طریق شخصی ترین رسانه برای ما ارسال شده در ذهن نقش می بندد و از قدرت اثر گذاری بالایی برخوردار خواهد شد.»
امروزه و در ایران فراگیری موج پیامک های تبلیغاتی بیشتر از سوی بانک ها و سازمان های دولتی هدایت می شود ولی به تدریج شرکت ها ی تجاری نیز با پرداخت هزینه هایی به مخابرات بیش از پیش به خلوت ما راه باز می کنند. در این حالت ما مدام در معرض پیام هایی قرار خواهیم گرفت که ناخواسته عنان تصمیم گیری مان را به آنها خواهیم سپرد.

محیا برکت

منبع : روزنامه اعتماد