پرورش ماهی در سیستم های باز

منظور از قفس یا كیج بخشی از آب دریا, سراب ,آب پشت سد و… است كه از اطراف و كف توسط ابزارهای مختلفی مثل توری با چشمه های مختلف محصور گردد ودر آن محیط محصور ماهی پرورش داده شود.
اولین بار ماهیگران از قفس برای نگهداری موقت ماهی (تا زمان آماده شدن برای فروش) استفاده می كردند.پرورش در قفس , پدیده ای است نو كه در سالهای اخیر در نواحی ساحلی انجام می شود.
تنوع زیادی در اندازه ها وطرح های قفس دیده می شود. قفس ها با شرایط مختلف محیطی تطابق پذیری زیادی دارند واز آنها به طرق مختلف استفاده می شود.
۱) انواع قفس:
قفس ها در مقایسه با انواع اولیه آن توسعه زیادی یافته وامروزه انواع وطرح های متنوعی از آنها وجود دارد.
چهار نوع قفس وجود دارد: ثابت , شناور, قابل غوطه وری وغوطه ور واستفاده از ۲ مدل ثابت وشناور رایج تر است.
▪ قفس های ثابت :
از یك كیسه توری تشكیل شده اند كه بوسیله تیرك هایی در كف دریاچه یا رودخانه در آب نگهداری می شود. این قفس ها نسبتاً ارزان وساختن آنها آسان است , ولی از لحاظ اندازه وشكل محدودیت دارند وفقط در محل های كم عمق با بستر مناسب مستقر می شود.
▪ قفس های شناور:
كیسه قفس های شناور توسط یك حلقه یا چارچوب شناور نگهداری می شود. كاربرد این قفس نسبت به سایر انواع قفس بیشتر است ومی توان آنها را در اشكال واندازه های مختلف طراحی كرد.
▪ قفس های قابل غوطه وری:
كیسه توری یا شبكه های توری قفس قابل غوطه وری , متكی به یك چارچوب یا دكل است ومی تواند در عمق های مختلف آب قرار گیرد. این مزیت باعث می شود كه در شرایط آب وهوایی بد از صدمات در امان باشد. این مدل قفس در زمان آرامش آب , در سطح آب نگهداشته می شود وهنگام بدی آب وهوا درون آب غوطه ور می گردد.
▪ قفس های غوطه ور:
قفس های غوطه ور ساده , معمولاً, از تعدادی جعبه های چوبی ساخته می شوند كه در میان آنها شكاف هایی وجود دارد و آب از درون آنها عبور می كند. این قفس ها توسط سنگ یا پایك به بستر آب محكم می شوند.
۲) معیارهای انتخاب محل استقرار قفس:
سه دسته معیار برای انتخاب محل قفس وجود دارد كه باید رعایت شوند:
▪ بررسی مقدماتی شرایط فیزیكوشیمیایی محیط كه تعیین می كند آیا یك گونه می تواند در آن محیط به لحاظ دما , شوری , اكسیژن , جریان ها و… پرورش یابد یا خیر.
▪ عواملی هستند كه با موفقیت یك سیستم قفس ارتباط دارند (آب وهوا, محفوظ بودن , عمق وبستر
▪ بررسی مسائل مربوط به احداث وسوددهی مجتمع پرورشی همانند جنبه های حقوقی , دسترسی , تاسیسات محلی ,امنیت وبحث های اقتصادی _ اجتماعی.
▪ كیفیت آب محل استقرار قفس :
دما , شوری , اكسیژن , , گل آلودگی و آلودگی آب پارامترهایی هستند كه قبل از نصب قفس در محل مورد نظر , باید مورد توجه قرار گیرند.هر گونه ماهی در رنج معینی از دما, شوری , اكسیژن و ...بهتر رشد می كند.
میزان گل آلودگی كمتر از ۱۰۰ میلی گرم در لیتر برای بیشتر گونه ها قابل تحمل است.البته , مدت در معرض قرار گرفتن نیز مهم است.پرورش دهندگان باید از محل هایی كه میزان گل آلودگی بالایی دارند پرهیز كنند.اصولاً رودخانه ها احتمال گل آلودگی بالایی دارند ومقدار مواد جامد معلق آن ها ممكن است به چندین هزار میلی گرم در لیتر برسد.
از نقطه نظر پرورش ماهی در قفس ، یك آلوده كننده چیزی است كه به ساختمان قفس صدمه بزند, اثرات منفی روی ماهی های درون قفس یا غذای مصرفی بگذارد یا در بدن ماهی به مقداری جمع شود كه دیگر قابل مصرف نباشد. در نتیجه محل استقرار قفس باید تا حد امكان دور از صنایع ونقاط پر جمعیت باشد تا خطر این آلودگی ها كاهش یابد.
۳) شرایط محل استقرار قفس:
▪ عمق:
قفس های ثابت در مناطق كم عمق دریاچه ها ومخازن یا رودخانه ها ودر عمق های كمتراز ۸ متر مستقر می شوند. زیرا پیدا كردن تیرك های بلندتر كه بتواند قدرت كافی برای نگهداشتن قفس ها را در عمق بیشتر را داشته باشد مشكل است.
عمق آب برای قفس های شناور چندان مهم نیست اما با افزایش عمق , هزینه ها ومشكلات مهار كردن بالا می رود. برای اكثر انواع پرورش در قفس , قفس ها باید در عمق كافی مستقر شوند تا تبادل آب حداثر باشد, ودر عین حال كف قفس به اندازه كافی با بستر فاصله داشته باشد.
در اثر رسوب مواد زاید در زیر قفس وكیفیت آب اطراف قفس نامساعد می شود, بنابراین بهتر است ماهی های درون قفس را ۴ الی ۵ متر بالاتر از رسوبات نگهداری كرد.
عمق مناسب را می توان با ابزارهایی ساده مثل نخ وشاقول یا پیچیده مثل اكوساندردبه سرعت تعیین كرد.
قفس های شناور این مزیت را دارند كه می توان آنها را به آب های عمیق تر منتقل كرد.
▪ بستر:
وضعیت بستر, روی انتخاب طرح قفس تاثیر می گذارد. درآب های شیرین فرو كردن پایه های قفس ثابت مشكل است واز قفس های شناور استفاده می شود.
اهمیت دریا با بستر صخره ای وجود جریان لایروبی كننده مناسب وكمترین احتمال ایجاد مولد زائد می باشد.
ولیكن مهاركردن قفس در این محل ها مشكل است.
▪ جریان آب:
تبادل خوب آب هم از لحاظ تامین اكسیژن وهم از لحاظ برطرف كردن مواد زائد حاصل از سوخت و ساز, اهمیت دارد.
سرعت آب بین ۱/۰ تا ۵/۰ متر در ثانیه مناسب است وسرعت های متوسط بین ۲/۰ تا ۳/۰ نیز نتایج رضایت بخشی نشان داده اند. با افزایش سرعت جریان آب هزینه های مهار وساختمان قفس افزایش می یابد.
۴) مواد مناسب ساخت قفس:
مواد مناسب برای ساخت كیسه قفس باید دارای شرایط ذیل باشند:
▪ قوی
▪ سبك
▪ مقاوم در برابر پوسیدگی , ساییدگی وهوازدگی
▪ مقاوم در برابر مواد چسبیده به تور
▪ راحتی كار وقابل تعمیر بودن
▪ خاصیت كشیدگی زیاد
▪ بافت صاف وغیر خشن برای ماهی
▪ ارزان
یك ماده تمام كیفیت های ذكر شده را ندارد اما بی شك بعضی مواد برای برخی گونه ها محل ها و هدف ها مناسبترند. عموماً كیسه قفس را از توری های قابل انعطاف كتابی یا نایلونی می دوزند بعلاوه از شبكه های توری غیر قابل انعطاف , از مواد مختلف وبه اشكال مختلف برای مكان وهدف های مختلف استفاده می شود.
تور مناسب قفس باید مقداری سنگین تر از آب باشد تا به راحتی از حلقه شناور آویزان شود وبه قدركافی محكم باشد وتوانایی تحمل وزن مقداری ماهی را در هنگام بالا كشیدن تور در زمان صید داشته باشد.
۵) جنبه های پرورش در قفس:
از قفس می توان در پرورش متراكم , نیمه متراكم وگسترده استفاده كرد. در پرورش گسترده , ماهی ها متكی به غذاهای طبیعی و قابل دسترس آبی هستند ولی در روش های متراكم ونیمه متراكم غذای دستی كاربرد دارد.
در پرورش گسترده ونیمه متراكم در قفس , از گونه ماهی های علفخوار و همه چیزخوار ودر پرورش متراكم از گونه های گوشتخوار استفاده می شود. بیش از ۱۳۰ گونه ماهی و۱۲ گونه میگو , خرچنگ دریایی وخرچنگ معمولی در قفس پرورش داده می شوند.
گونه انتخابی پرورش تجاری در ایران ماهی قزل آلا رنگین كمان است.
ماهی قزل آلا براحتی به غذای دستی عادت كرده وارزش اقتصادی بالایی دارد وهمچنین تهیه بچه ماهی به مقدار مورد نیاز براحتی امكان پذیر است.
▪ طول دوره پرورش:
در كشور ما با توجه به دمای آب , پرورش دهندگان ماهی در قفس بین ۴-۸ ماه فرصت دارند تا ماهیان مزارع خود را به وزن بازار برسانند.
۱) حمل ونقل ورهاسازی ماهی در قفس :
۲۴-۴۸ ساعت قبل از حمل ونقل بچه ماهی ها , غذادهی قطع می شود وبوسیله مناسبی بچه ماهی ها به محل استقرار قفس منتقل می شوند. پس از رسیدن وسیله حمل ونقل ماهی به منبع آبی , یا قفس را به كنار ساحل نزدیك كرده وماهی ها را توسط لوله های پلاستیكی یا برزنتی به داخل قفس تخلیه می كنند یا اینكه ماهی ها را توسط قایق به محل مورد نظر می برند.
پیش از رهاسازی باید دمای آب ماهی با دمای محیط جدید تقریباً برابر باشد.بلافاصله پس از انتقال ماهی در قفس , نباید به آن ها غذا داد.
بر مبنای تولید نهایی هر قفس ومحاسبه تعداد تلفات , ماهی ها را در قفس رهاسازی می كنند.
۲) غذادهی در قفس:
از غذادهی در هنگام سرما یا گرمای شدید وهنگام طوفان خودداری شود, زیرا ماهی ها در این مواقع اشتهای مناسبی ندارند. ماهی های قفس را بایستی به زمان های مشخص غذادهی عادت داد. متوسط طولی ووزنی هر ماهی غذا با سایزمشخصی استفاده می شود. از دادن غذا در مواقع تاریكی یا كدورت آب باید خوددداری شود.
۳) صید ماهیان در قفس:
صید ماهی های قفس, براساس چرخه تولید, یا به صورت یك جا یا به صورت مرحله ای انجام می شود. اگر ماهی ها در زمان رهاسازی یك وزن باشند، یكجا برداشت وبه بازار ارسال می شوند اما اگر ماهی ها درهنگام رهاسازی اختلاف وزن داشته باشند یا در دوره های مختلف رهاسازی شده باشند ودر دوره های مختلف به وزن بازاری برسند , مرحله ای صید می شوند.۲۴ ساعت قبل از صید غذادهی قطع می شود.
برای صید ماهی از قفس ، تور را بالا می كشند، تا حدی كه ماهی ها در یك حجم كوچك از آب جمع شوند سپس با یك ساچوك ماهی ها را از داخل تور خارج می كنند. در قفس های بزرگ ، از چرثقیل بای بالا كشیدن تور استفاده می شود.
عملیات بعدی ، جایگزاری قطعات خرد شده یخ لابلای ماهیها وفرستادن آنها به بازار مصرف است.
● رعایت چند نكته مدیریتی در طول دوره پرورش در قفس:
▪ بررسی كیفیت آب:
آگاهی از كیفیت آب در طول دوره پرورش بخصوص برای مزارع قفس كه به صورت متراكم در آن ماهی پرورش داده می شود اهمیت زیاد دارد.
مهمترین پارامترهای آب اكسیژن محلول ودماست . دما باید به طور روزانه در اول صبح وسط روز واوایل شب , اندازه گیری ودر جدول مشخصی ثبت شود. اندازه گیری سایر پارامترها از قبیل عمق شفافیت , PH ,نیتروژن نیز الزامی است.
▪ بیومتری ماهی ها:
به منظور آگاهی از میزان رشد ماهی های قفس , بایستی در فواصل منظم از ماهی ها نمونه گیری ووزن وطول آنها تعین شود.
▪ بهداشت ودرمان ماهی ها:
آگاهی از سلامتی ماهیان پرورشی در طول دوره قابل اهمیت است. هر گونه تغییر در ظاهر , پوست , چشم , باله ها ودم مهم و می تواند علامت بیماری باشد . جمع آوری ماهی های مرده در قفس می تواند در جلویری از سرایت بیماری كمك كند.
جهت جلوگیری از شیوع بیماریهای مسری پرورش دهندگان باید نكات بهداشتی را رعایت نموده وباكارشناسان بهداشت مشاوره نمایند.
● تعمیر ونگهداری قفس:
قفس در اثر طوفان ,جانوران شكارچی , اشیای شناور روی آب , كشتیرانی ودزدان فرسوده وخراب شده وبرای استفاده مجدد در فصول بعدی پرورش نیاز به تعمیر دارد.
پارگی های كوچك توری قفس را می توان با نخ های ابریشمی , در محل ترمیم كرد, اما اگر صدمه دیدگی زیاد باشد باید كیسه تور تعویض شود یا در ساحل تعمیر گردد.
برای جلوگیری از گرفتگی چشمه ها وتعویض سریعتر آب در قفس , بهتر است همراه با افزایش وزن ماهی ها , بویژه در محیط های دریایی كیسه های توری رابا توری چشمه بزرگتر تعویض كرد.

منبع : سایت آموزشی - اطلاع رسانی هرس