آئین نامه ساماندهی کودکان خیابانی

● فصل اول – كلیات
▪ ماده ۱
اصطلاحات زیر در آیین ‌نامه در معانی مشروح مربوط به كار می‌روند:
۱) كودك خیابانی :
فرد كمتر از ۱۸ سال تمام كه به صورت محدود یا نا محدود در خیابان به سر می‌برد ، اعم از كودكی كه هنوز با خانواده خود تماس دارد و از سرپناه برخوردار است و یا كودكی كه خیابان را خانه خود می‌داند و رابطه او با خانواده به حدقل رسیده و یا اساساً چنین ارتباطی وجود ندارد.
۲) ساماندهی :
مجموعه فعالیتهایی كه توسط نهادها، سازمانها و دستگاههای اجرایی دولتی و غیر دولتی تعریف شده در این آیین‌نامه ، از شناسایی ، جذب و پذیرش كودكان خیابانی آغاز و تا رسیدن وی به فرجام قابل اطمینان ادامه می‌یابد .
۳) شناسایی :
ارتباطی كه توسط مددكار اجتماعی با كودك خیابانی شكل می‌گیرد و به تشخیص وضع موجود وی می‌انجامد.
۴) جذب :
ارتباط تقویت مددكار اجتماعی با كودك خیابانی كه جلب اعتماد و پذیرش ارتباط از سوی كودك خیابانی را به همراه دارد. این فعالیت با هدف آگاه نمودن كودك خیابانی از منابع و خدماتی كه می‌تواند در اختیار او قرار گیرد انجام پذیرد.
۵) اقامت:
حضور كوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت كودك خیابانی درمركز اقامت كه شامل سه سطح زیر می‌شود:
الف ) اقامت كوتاه مدت:
حضور كودك خیابانی در مركز اقامت حداكثر به مدت ۲۱ روز.
ب) اقامت میان مدت :
حضور كودك خیابانی در مركز اقامت بیشتر از ۲۱ روز تا یك سال.
ج) اقامت دراز مدت:
حضور كودك خیابانی بی‌سرپرست یا بدسرپرست در مراكز شبانه‌روزی تا پایان ۱۸ سالگی مطابق با ایین‌نامه مراكز شبانه‌روزی سازمان بهزیستی كشور.
ـ تبصره
در موارد استثنایی و در صورت ضرورت با نظر تیم تخصصی مدت اقامت موضوع بند «الف» حداكثر یك دوره قابل تمدید می‌باشد.
۶) مراكز كودكان خیابانی:
مراكزی كه در آنها خدمات تخصصی به كودكان خیابانی ارایه می‌شود. این مراكز در چهار سطح زیر می‌باشند:
الف ) مراكز و پایگاه‌های سطح یك ( سرپایی):
مراكز و پایگاههای ثابت و سیاری كه بدون اقامت كودك نسبت به ارایه خدمات سرپایی به وی و خانواده‌اش اقدام می‌نمایند.
ب) مراكز سطح دو ( اقامت كوتاه مدت): مراكزی كه امكان اقامت كودك حداكثر تا ۲۱ روز فراهم می‌كنند( موضوع جزء « الف » بند (۵) ماده( ۱) این آیین‌نامه)
ج) مراكز سطح سه (اقامت میان مدت) :
مراكزی كه امكان اقامت كودك را حداكثر تا یك سطح مهیا می‌كند. ۰ موضوع جزء «ب» بند (۵ ) ماده (۱) این آیین‌نامه )
د) مراكز سطح چهار ( اقامت دراز مدت) :
مراكزی كه امكان اقامت كودكان بی‌سرپرست یا بدسرپرست را تا پایان ۱۸ سالگی تأمین می‌كند.(موضوع جزء «ج» بند (۵) ماده (۱) این آیین‌نامه)
۷) پذیرش :
برقراری رابطه پایدار حرفه‌ای كه زمینه را برای اجرای فرآیند مشكل گشایی در سطح مختلف فراهم می‌كند. پذیرش در سه سطح زیر انجام می‌پذیرد:
الف ) پذیرش سطح یك :
برقراری ارتباط فعال مددكار با كودك خیابانی برای فراهم نمودن حمایتهای لازم ، بدون نگهداری كودك در مر كز اقامت . این نوع پذیرش در مركز كودكان خیابانی سطح یك صورت می‌پذیرد.
ب) پذیرش سطح دو :
اقامت كوتاه مدت كودك خیابانی در مركز سطح دو برای دریافت خدمات تخصصی بیشتر . ( پذیرش سطح (۲) از طریق از سطح (۱) یا به طور مستقیم انجام می‌شود).
ج) پذیرش سطح :
اقامت میان مدت كودك خیابانی در مركز سه برای دریافت خدمات تخصصی و حمایتهای بیشتر .( پذیرش سطح (۳) از طریق ارجاع از سطوح (۱) و (۲) انجام می شود).
د) مراكز سطح چهار ( اقامت بلند مدت):
این مراكز مستقیماً و یا با اعطای مجوز رسمی سازمان بهزیستی كشور به اشخاص حقیقی و حقوقی تأسیس و اداره می‌شوند.
ـ تبصره
اقامت بلند مدت و میان مدت كودكان خیابانی كه در مراكز سطح (۳۹ و (۴) انجام می‌گیرد می‌تواند به اشخاص حقیقی و حقوقی و سازمانها و مؤسسات غیر دولتی علاقمند و واجد صلاحیت واگذار شود . ضوابط و شاخصهای تشكیل ( فضای فیزیكی، نیروی انسانی و غیر ) نحوه اداره و كنترل كیفیت این مراكز بر اساس آیین‌نامه ضوابط تاسیس و انحلال مراكز نگهداری كودكان خیابانی، موضوع بند (۲) ماده (۲۶) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت – مصوب ۱۳۸۰ – توسط سازمان بهزیستی كشور تهیه و ابلاغ خواهد شد.
۸) ترخیص :
پایان اقدامات تیم تخصصی مراكز و دستیابی به اهداف تعیین شده كه منجر به پاسخگوی به نیازهای كودك در كوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت می‌گردد. بازگشت كودك به كانون خانواده اولویت اقدامات ترخیص مراكز خواهد بود.
۹) پیگیری :
سلسله اقداماتی كه به منظور پیشگیری از بروز مجدد مشكل برای كودك پس از ترخیص از طریق تماس با خانواد و بازدید از شرایط خانوادگی یا دعوت والدین یا خانواده كودك یا سرپرستان وی جهت بررسی و مشاوره‌های مددكاری انجام می‌پذیرد.
۱۰) توانمندسازی :
فرآیندی است كه طی آن مجموعه اقدامات و خدماتی با هدف تحقق زندگی عادی باحداقل وابستگی به منابع حمایتی و ارتقاء تواناییها و مهارتهای آموزشی ، اجتماعی و حرفه‌آموزی به كودك و یا خانواده وی ارایه می‌شود.
۱۱) تیم تخصصی :
شامل گروهی از متخصصین و كارشناسان از جمله سرپرست مركز، روانشناس ، مددكار اجتماعی، روانپزشك، پزشك ، پرستار ، كارشناس حقوقی ، مربی و غیره است كه به صورت سیار یا ثابت به ارایه خدمات تخصصی به كودك خیابانی و خانواده وی می‌پردازند.
۱۲) نهادهای حامی:
كلیه نهادها و سازمانهایی كه به استناد اساسنامه یا وظایف سازمانی‌، نسبت به ارایه تمام یا بخشی از خدمات موضوع این آیین نامه به كودكان خیابانی اقدام می‌نمایند.
● فصل دوم – روند اجرایی
▪ ماده ۲
سازمان بهزیستی كشور موظف است با همكاری و مشاركت شهرداری ، انجمنهای خیریه، تشكلهای غیر دولتی و نیروی انتظامی و با استفاده از مددكار اجتماعی ( در قالب تیم تخصصی سیار یا مستقر در مراكز كه با همكاری شهرداریها سازماندهی خواهد شد) . نسبت به شناسایی ، جذب ،پذپرش و توانمند سازی كودكان خیابانی در كلیه مراكز استانها و در صورت صلاحدید كار گروه اجتماعی استان در شهرهای بالای دویست هزار نفر اقدام نماید.
ـ تبصره۱)
نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران موظف است در مواردی كه سلامت جسمانی و روانی كودك در معرض خطر جدی قرار می‌گیرد در امر جذب سازمان بهزیستی كشور همكاری نماید.
▪ ماده ۳
در هر مرحله مسئولیت پیگیری پس از ترخیص كودك به عهده مركز ترخیص كننده است به جز مركز سطح یك موضوع این آیین نامه و این امر تا رسیدن وی به فرجام قابل اطمینان ادامه می‌یابد.
▪ ماده ۴
در صورت تحویل كودك خیابانی به خانواده ، بهزیستی استانها و سایر نهادهای حامی موظفند در زمینه حمایت مادی و معنوی خانواده اقدامات لازم را به عمل آورند و هر شش ماه یك بار گزارش اقدامات خود را به سازمان بهزیستی كشور و كارگروه اجتماعی استان اعلام نمایند.
▪ ماده ۵
اداره كل بهزیستی استانها به منظور تأمین هماهنگی بین بخشی و استفاده از همكاری سایر سازمانها و ادارات كل ذی‌ربط موظفند مسایل مربوط به ساماندهی كودكان خیابانی را به طور مستمر در كارگروه اجتماعی استان مطرح و نسبت به جلب همكاری و مشاركت سازمانها و نهادهای ذی‌ربط اقدام نمایند.
● فصل سوم ـ وظایف سازمانها و نهادهای همكار در سازماندهی كودكان خیابانی
▪ ماده ۶
سازمانها و نهادهای همكار در فرآیند ساماندهی كودكان خیابانی در زمینه‌های تعیین شده زیر همكاری خواهند نمود:
۱) نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران:
الف ) برقراری امنیت در كلیه مراحل اجرایی( امنیت مراكز و تیمهای سیار).
ب) اقدامات لازم برای اجرای تبصره (۲ ) ماده (۲) این آیین‌نامه .
ج) تعیین تكلیف كودكان خیابانی بزهكار.
۲) وزارت دادگستری :
الف ) صدور مجوز‌ها و احكام قضایی لازم درمراحل مختلف ساماندهی .
ب) ارایه مشاوره حقوقی لازم جهت تسهیل ساماندهی كودكانی خیابانی.
۳) شهرداری :
الف ) تخصیص و تجهیز فضای فیزكی مناسب جهت اجرای مراحل ساماندهی به استناد ماده (۶) قانون شهرداریها.
ب) تأمین امكانات مورد نیاز ساماندهی یا اجرای تصمیمات كارگروه اجتماعی استان .
۴) وزارت كار و امور اجتماعی :
الف ) ارایه تسهیلات اعتباری اشتغالزا به خانواده‌های جویای كار كودكان خیابانی و كودكانی بالای پانزده سال ( با اولویت ).
ب) آموزش رایگان مهارتهای شغلی به خانواده كودكان خیابانی و كودكان بالای پانزده سال توسط سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای .
۱) وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی :
الف ) تأمین نیازهای بهداشتی و درمانی كودكان خیابانی و خانواده در جه اول آنان و تأمین پزشك و پرستار مورد نیاز مراكز ساماندهی كودكان خیابانی.
ب) ارایه خدمات بهداشت و درمان در مراكز سطح (۲) و (۳) و
۲) سازمان بیمه و خدمات درمانی:
تأمین و صدور بیمه نامه خدمات درمانی برای كودك و خانواده درجه اول وی حسب اعلام بهزیستی استانها.
۳) سازمان تأمین اجتماعی :
پوشش درمانی و خدمانی مورد نیاز كودك و خانواده درجه اول وی در مراكز درمان و بیمارستانهای تابعه بدون دریافت وجه.
۴) سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران :
الف) انجام اقدامات فرهنگی و تبلیغی لازم .
ب) تهیه برنامه‌ها و تیزرهای لازم برای آگاه سازی اقشار مختلف جامعه
ج) همكاری رسانه‌ای با سازمانهای مسئول در جهت انجام وظایف محوله به آنان.۵) جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران:
تأمین خدمات حمایتی و انسان دوستانه جهت كودك و خانواده وی در حد مقدور حسب درخواست بهزیستی استانها.
۱) وزارت آموزش و پرورش :
الف ) هشدار و آگاه سازی اولیا دانش‌آموزان از طریق طرح مسئله توسط انجمنهای اولیا و مربیان .
ب) شناسایی و راهنمایی دانش‌آموزانی كه در معرض آسیب هستند از طریق اولیا و مربیان.
پ) شناسایی و راهنمایی دانش آموزانی كه در معرض آسیب هستند از طریق مشاور مدرسه با همكاری مددكاران سازمان بهزیستی .
ج) ارایه آموزشهای لازم و آگاه سازی دانش‌آموزان توسط مربیان و معلمان در خصوص خطرات فرار از خانه و گروههای آسیب رسان و دامهای اجتماعی .
۱۱) كمیته امداد امام (ره) :
اعمال حمایتهای لازم از خانواده‌های تحت پوشش حمایتی كه دارای كودكان خیابانی بوده‌آند.
● فصل چهارم – هماهنگی و نظارت
▪ ماده ۷
هماهنگیهای لازم و نظارت بر حسن اجرای مفاد این آیین نامه در استانها توسط كارگروه اجتماعی استان اعمال خواهد شد.
ـ تبصره
چنانچه كار‌گروه اجتماعی استان ضروری بداند ، كارگروهی با تركیب و وظایف مشابه در سطح شهرستان نیز قابل تشكیل خواهد بود.
▪ ماده ۸
اداره كل بهزیستی استانها موظفند محورهای زیر را در كارگروه اجتماعی استان مطرح و نسبت به تحقق موارد زیر پیگری نمایند:
۱) بررسی فرآیند و عملكرد هر یك از دستگاهها و نهادهای مجری در هر یك از مراحل اجرای طرح ساماندهی .
۲) بررسی و رسیدگی به شكایات و تخلفات و بررسی گزارشهای ادارات بهزیستی یا كار گروه اجتماعی شهرستان.
۳) فراهم نمودن تمهیدات لازم برای تسهیل اجرای برنامه‌هٔای عملیاتی ساماندهی كودكانی خیابانی در سطح استان.
۴) ایجاد تعهد و حمایت سیاسی از اجرای برنامه‌های عملیاتی ساماندهی كودكان خیابانی در سطح استان .
۵) برقراری هماهنگی بین بخشی در سطح سازمانها و نهادهای اجرایی دولتی و غیر دولتی در راستای تحقق اهداف برنامه.
۶) ارزیابی عملكرد و پایش مستمر شاخصهای تعیین شده در سطح استان.
۷) تحلیل وضع موجود در استان بر اساس گزارشهای دریافت شده از شهرستانها.
۸) ترسیم وضعیت مطلوب استان بر اساس شاخصهای كشور و داده‌های شهرستانها.
۹) تهیه چارچوب آموزش، برقراری ارتباط و اطلاع رسانی عمومی و ایجاد هماهنگی در زمینه‌های زیر:
الف ) برقراری ارتباط با انجمنهای خیریه و اطلاع رسانی در این زمینه .
ب) برقراری ارتباط با مسئولان سیاسی ، اجتماعی و مذهبی استان و جلب حمایت آنان.
ج) آگاه سازی مردم از آرمانها و هدفهای برنامه با استفاده از وسایل ارتباط جمعی استان.
۱۰) جمع‌آوری و تحلیل مستندات و گزارشهای ادواری و موردی شهرستانها.
۱۱) ایجاد بستر لازم جهت توانمندسازی فرد و خانواده وی .
ـ تبصره
در صورت تشخیص كارگروه اجتماعی استان، سایر سازمانها و نهادها علاوه بر سازمانها و نهادهای موضوع ماده (۶) این آیین نامه با سازمان بهزیستی كشور در فرآیند ساماندهی كودكان خیابانی همكاری خواهند نمود.
● فصل پنجم : مقررات عمومی
▪ ماده ۹
سازمان بهزیستی كشور موظف است با مشاركت و همكاری سازمانها و نهادهای ذی‌ربط نسبت به راه‌اندازی مراكز سطوح چهارگانه موضوع این آیین نامه در كلیه مراكز استانهایی كه با مشكل كودكان خیابانی مواجه می‌باشند اقدام نماید.
▪ ماده ۱۰
سازمان بهزیستی كشور مجاز است از محل اعتبارات سازماندهی كودكان خیابانی نسبت به جذب نیروی متخصص مورد نیاز به صورت قراردادی با هماهنگی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور اقدام نمایدند.
▪ ماده ۱۱
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور موظف است اعتبارات مورد نیاز جهت اجرای این آیین نامه را تأمین و در اختیار وزارت رفاه و تأمین اجتماعی قرار دهد.
▪ ماده ۱۲
وزارت رفاه و تأمین اجتماعی هماهنگی اجرای این آیین نامه را بر عهده داردو این امر را توسط شورایی متشكل از دستگاه‌های ذی‌ربط در ماده (۶) به انجام می‌رساند و هر شش ماه یك بار گزارش اقدامات انجام یافته را تحلیل و جمع‌بندی و به شورای عالی رفاه و تأمین اجتماعی ارایه خواهد نمود.

معاون اول رئیس جمهور – محمدرضا عارف

منبع : نشریه الکترونیک حقوق