۲۳ تیر در سال ۱۳۳۰ ـ تظاهرات صد هزار نفری تهران و اعتصاب کارگران نفت در خوزستان - چرا استالین می خواست انگلستان را بمباران اتمی کند؟

بعد از ظهر ۲۳ تیر در سال ۱۳۳۰خورشیدی مصادف با ۱۴ ژوئیه۱۹۵۱ شهر تهران شاهد یک تظاهرات وسیع بود که به دعوت حزب توده برگزار شده بود. این تظاهرات در اصل به منظور اعتراض به ورود آورل هریمن – دیپلمات آمریکایی – به تهران صورت گرفت که قبلا در روزنامه ها نوشته بودند می خواهد از سوی ترومن رئیس جمهوری وقت امریکا، بین ایران و انگلستان میانجیگری کند. چپگرایان با مداخله آمریکا در مساله نفت و بسط نفوذ این دولت در ایران مخالف بودند و در روزنامه هایشان نوشته بودند که امریکا پسر انگلستان است و دست هر دو دولت در یک کاسه است. چپگرایان تهران همچنین مدعی بودند که آمریکا می خواهد جای انگلستان را در ایران و خاور میانه بگیرد و اگر چنین شود، این منطقه خط اول آتش میان دو ابر قدرت شرق و غرب قرار خواهد گرفت (در آن زمان دو قدرت رقیب در جهان وجود داشت که قدرت شرق در سال ۱۹۹۱ فروپاشید).
گزارش استقبال گرم و چشمگیراز هریمن در فرودگاه مهرآباد توسط چند عضو کابینه که در رسانه ها منعکس شده بود خشم چپگرایان ایران نسبت به ماموریت او را افزایش داده بود. چپگرایان می گفتند که طبق روال نزاکت های دیپلماتیک، سابقه نداشته که وزیران از دیپلمات (سفیر) استقبال کنند! و کار وزیران کابینه در استقبال از هریمن، یک تملق آشگار بوده است.
در آن روز مردم که در میدان فردوسی اجتماع کرده بودند، نخست در برابر سفارت انگلستان دست به تظاهرات زدند و تنی چند از میان آنان بر ضد انگلستان و استعمار این دولت و مداخلاتی که در طول زمان در امور ایران کرده بود سخنرانی کردند. سپس جمعیت که از یکصد هزار تن تجاوز می کرد از طریق میدان توپخانه و خیابان اکباتان خود را به میدان بهارستان رسانید تا قطعنامه صادر کند و به مجلس شورای ملی بدهد. در اکباتان و دو ـ سه نقطه دیگر هواداران دکتر مظفر بقایی و اعضای حزب او به تظاهر کنندگان حمله بردند و میان طرفین درگیری فیزیکی روی داد که ناگهان و به طور غیر منتظره واحدهای ارتش با تانک وارد میدان بهارستان و خیابان شاه آباد شدند و معترضان را به گلوله بستند که تلفات سنگینی به بار آمد. متعاقب این زد و خورد، حکومت نظامی اعلام و شاه سرتیپ افشار پور را به سمت فرماندار نظامی تعیین کرد.
مقامهای ارتش بعدا برای توجیه عمل خود اعلام کردند که چون تظاهر کنندگان به پلیس حمله می کردند، ارتش بناچار وارد عمل شد!. حال آن که در تیراندازی سربازان، یک پاسبان نیز کشته شده بود و دهها پاسبان دیگر زخم برداشتنه بودند.
دولت چند روز بعد اعلام کرد که در تظاهرات ۱۴ ژوئیه تهران ۲۰ نفر کشته و صدها تن زخمی شده بودند. همچنین گزارش داده شده بود؛ سرلشکر حسن بقائی که چهار روز پیش از انجام تظاهرات، از ریاست دادرسی ارتش به ریاست شهربانی کل منصوب شده بود! برای تیراندازی به سوی تظاهرکنندگان مستقیما از شاه کسب اجازه کرده بود و به همین دلیل دکتر مصدق نخست وزیر فورا وی را از ریاست شهربانی عزل کرد و برای مجازات تحویل مقامات قضایی داد. سرلشکر زاهدی هم که چنین دید از سمت دولتی خود کناره گیری کرد و شاه بلافاصله او را سناتور انتصابی کرد.
مداخله ارتش در تظاهرات ۲۳ تیر ۱۳۳۰ ورق برنده ای به دست دکتر مصدق داد تا بعدا کنترل وزارت جنگ را از دست شاه خارج سازد و آن را به وزارت دفاع ملی تغییر نام دهد. همین قتل و جرح گروهی از معترضین سبب شد که هریمن در ماموریت خود موفق نشود. او هنگام ورود به تهران گفته بود تا زمانی که لازم باشد در ایران خواهد ماند و چون دکتر مصدق پیشنهاد انگلستان را که او آورده بود رد کرد، اقامت هریمن در تهران طولی نکشید.
همزمان با تظاهرات تهران، کارگران نفت در سراسر خوزستان دست به یک اعتصاب عمومی زدند. در اینجا هم حزب توده به عنوان محرک معرفی شد. در جریان این اعتصاب نیز زد و خوردهایی روی داد که ضمن آن ۱۷ تن کشته و ۱۵۱ نفر مجروح شدند و در خوزستان حکومت نظامی برقرار شد و جمعی از وزیران و مقامات ارشد دولتی برای پایان دادن به اعتصاب عازم خوزستان شدند و … .
برخی از اصحاب نظر در اروپا درباره این وقایع تهران گفته بودند که انگلستان به آمریکا به چشم رقیب و درعین حال متحد می نگرد. همه تلاش انگلستان بر این است که منافع حیاتی خود را در خاورمیانه حفظ کند، ولی به آمریکا در دفاع از جزایر انگلستان نیاز مبرم دارد زیرا که اطلاع یافته استالین می خواهد ۲۵ بمب اتمی بر انگلستان فرو افکند که اگر چنین شود چیزی جز خاکستر از این سرزمین باقی نخواهد ماند و تنها آمریکاست که می تواند با نیروی هوایی خود مانع چنین حمله ای شود. استالین معتقد بود که تا قدرتی به نام انگلستان وجود داشته باشد، بحران، توطئه و در نتیجه دشواری هم در جهان وجود خواهد داشت.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز