مواجهه والدین با کم‌رویی دانش‌آموزان

كم‌رویی می‌تواند ناشی از عوامل اجتماعی، خانوادگی، مذهبی، روان‌شناختی، فرهنگی و... باشد.ارائه یك تعریف مشخص از كم‌رویی تقریباً غیرممكن است. زیرا علائم و نشانه‌های آن از دانش‌آموزی به دانش‌آموز دیگر متفاوت است. كم‌رویی می‌تواند ناشی از عوامل اجتماعی، خانوادگی، مذهبی، روان‌شناختی، فرهنگی و... باشد.
به‌طور كلی كم‌رویی در دانش‌آموزان به یك عدم تطابق موقتی و یا دائمی در مواجه شدن با معلمین، مسئولین مدارس و سایر دانش‌آموزان مرتبط است. اولین نشانه این مسئله از همان دوران «آمادگی» رفتن كودكان شروع می‌شود. كودك هرگز نمی‌تواند جدایی از خانواده را تحمل كند كه درصورت نیافتن راه حل مناسب، ممكن است تا دوره دبستان، دبیرستان و حتی دانشگاه نیز ادامه پیدا كند.
● كم‌رویی بحرانی برای دانش‌آموزان
شكل‌های دیگر كم‌رویی به تدریج ظاهر می‌شوند: كودك یا نوجوان قبل از رفتن به مدرسه، احساس ناراحتی می‌كند كه با تظاهرات جسمی همراه می‌شود. دل‌درد و دل‌پیچه شایع‌ترین این نشانه‌هاست و والدین نیز با نگه‌داشتن دانش‌آموز در خانواده و مراقبت از او تصور می‌كنند كه واقعاً بیمار است و همین سبب تشدید بحران می‌شود، زیرا دانش‌آموز مدرسه‌گریز می‌فهمد كه با این روش می‌تواند از رفتن به مدرسه شانه خالی كند.
از سوی دیگر خوشحالی درونی او چندان پایدار نیست زیرا با احساسات متضاد همراه می‌شود. این فكر كه دیگران را فریب داده و ازدرس‌هایش عقب مانده تنها احساس شرم و حقارت او را بیشتر می‌كند.
همین موضوع باعث می‌شود كه باز هم بیشتر بخواهد از نگاه دیگران مخفی شود و حتی به فرار و دور شدن از خانواده فكر كند. اما امتناع از مدرسه رفتن ممكن است به شكل دیگری نیز ظاهر شود. او به دلیل ترس از بعضی از افراد (مبصر، معلم ریاضی، ناظم و...) در مدرسه احساس نگرانی و ناراحتی می‌كند و می‌خواهد هر چه سریع‌تر به پناهگاه امن خانواده بازگردد. این موضوع بیشتر در خانواده‌هایی كه مادر یا پدر بیش از حد مراقب و محافظ فرزندانشان هستند به وجود می‌آید.
بچه‌هایی كه هرگز با دوستانشان به گردش یا اردوی تفریحی نمی‌روند و در مسابقه‌ها و رقابت‌های گروهی شركت نمی‌كنند، ممكن است همین مشكل را داشته باشند. یك موضوع بسیار كوچك در مدرسه مثلاً تذكر معلم، در این گونه دانش‌آموزان آن‌قدر جدی و وحشتناك قلمداد می‌شود كه می‌تواند بهانه خوبی برای نرفتن به مدرسه شود. این بچه‌ها تحمل بسیار كمی در برابر انتقاد و سرزنش دیگران دارند. نمونه‌های توسل به ناراحتی‌های جسمی برای فرار از مدرسه، بسیار شایع است.
اگر والدین بدون درنظر گرفتن مشكل واقعی به او اجازه دهند كه به این طریق بارها و بارها از رفتن به مدرسه امتناع كند، نه تنها به رفع مشكل كمك نكرده‌اند بلكه مستقیماً سبب تشدید آن شده‌اند. این گونه مواقع لازم است كه با روان‌شناس مشورت شود.
والدین و نیز مربیان و معلمان با آگاهی می‌توانند مانع از ایجاد و گسترش ناهنجاری‌هایی همانند كم‌رویی، عدم اعتماد به نفس،‌ رفتارهای تهاجمی و... شوند. حالات مختلف كم‌رویی نشان می‌دهد كه به تعداد افراد كم‌رو عارضه كم‌رویی وجود دارد كه هر كدام تا حدی با دیگری متفاوت است. متأسفانه اغلب رفتارهای افراد كم‌رو مانند بی‌آزار بودن، بی‌سر و صدا بودن و مظلوم بودن از نگاه دیگران «حسن» تلقی می‌شود اما این مسئله در واقع به یك مشكل جدی شخصیتی مربوط می‌شود كه می‌تواند به هدر رفتن تمام زندگی شخص كم‌رو منجر شود.
حالا هر موردی كه علت كم‌رویی فرزند شما باشد، تفاوت نمی‌كند. از صحبت كردن با كسی كه به آن اعتقاد دارید دریغ نكنید، به سخنان فرزند خود گوش دهید و پیام او را دریافت كنید. به خوبی می‌توان از همین صحبت‌ها ریشه‌های نگرانی، هراس و اضطراب‌های بی‌مورد را پیدا كرد.
مخصوصاً او را مطمئن كنید كه به هیچ وجه صحبت‌ها و حرف‌های او مورد تمسخر قرار نخواهد گرفت و آن را با كسی نیز در میان نخواهید گذاشت و سعی دارید تا او را درك كنید. او را مطمئن كنید كه مشكل او غیرعادی نیست و بسیاری با این مسائل روبه‌رو هستند.
اینكه شما در كنار او هستید و از هر گونه تلاش و همراهی برای او كوتاهی نخواهید كرد، دلگرمی ارزشمندی برای اوست. به او بفهمانید كه قبل از هر چیز خوشبختی و شادی او مهم است و او با همان استعدادهایی كه دارد و مختص به اوست، می‌تواند به خوشبختی، شادی و موفقیت تحصیلی برسد.
والدین نباید فراموش كنند كه نوجوانی دوره‌ای كوتاه اما پربار است كه دانش‌آموزان تنها با كمك آنها می‌توانند به خوبی از آن استفاده كنند. آیا فكر می‌كنید اگر او به عشق و اعتقاد از جانب شما اطمینان نداشته باشد، می‌تواند خودش را دوست بدارد و به راحتی روی پای خودش بایستد و یا تكالیفش را انجام دهد؟ پس او را همان‌طور كه هست دوست بدارید و تأییدش كنید. از این رو آشنایی با انواع كم‌رویی و جلوگیری از پیشگیری آن بسیار حائز اهمیت است.
● نشانه‌های یك دانش‌آموز خجالتی
فرزند شما دانش‌آموزی كم‌رو در خانه و محیط مدرسه است. اگر با وجود آرام بودن و جدی بودن در تكالیف مدرسه و ساكت بودن هیچ‌گاه داوطلب صحبت كردن و پاسخ دادن به پرسش‌ها در سر كلاس درس نمی‌شود، در واقع او در دروس شفاهی هیچ فعالیتی نمی‌كند. هنگامی هم كه از او درس پرسیده می‌شود، كاملاً دستپاچه شده به لكنت می‌افتد و دست و پایش را گم می‌كند.
او دانش‌آموزی تنهاست كه به ندرت می‌توان او را در حال بازی با دیگر بچه‌ها دید. او دوستان كمی دارد و هنگامی كه این موضوع با او در میان گذاشته می‌شود، می‌گوید كه بازی‌های همسن و سالانش را دوست ندارد و ترجیح می‌دهد در خلوت آرام اتاقش بماند و كتاب بخواند.
چنین دانش‌آموزی هرگز نمی‌تواند در كنار دوستان و همكلاسی‌هایش احساس راحتی كند. هنگامی كه یكی از آنان با او شروع به صحبت می‌كند، این دانش‌آموز دست و پایش را گم می‌كند، به لكنت می‌افتد، كلمات از ذهنش محو می‌شوند و اولین جملات و كلمات بی‌ربطی كه به ذهنش می‌رسد، به زبان می‌آورد و آنگاه سایر دانش‌آموزان شروع به خنده و دست انداختن او می‌كنند. تكرار این تجربه‌های تلخ، سبب می‌شود تا او بیشتر در خود فرو برود و از دیگران كناره‌گیری كند.
فرزند شما دانش‌آموزی كم‌رو در خانه و محیط مدرسه است اگر راه خانه تا مدرسه را به تنهایی و بدون دوستانش طی می‌كند و به سرعت به خانه می‌آید. خودش در این باره می‌گوید كه ترجیح می‌دهد هر چه زودتر به خانه برسد و مشغول به انجام كار مورد علاقه خود شود تا با بازی‌های پوچ و سخنان بیهوده دوستان یا همكلاسی‌هایش سرگرم شود.
چنین دانش‌آموزی هنگامی كه مشغول به انجام كار مورد علاقه خود نیست چنان غرق مطالعه و خواندن درس‌هایش می‌شود كه به سختی می‌توان او را از آن حال بیرون آورد. كافی است به ترس و كابوس چنین دانش‌آموزی به هنگام میهمانی دادن یا میهمانی رفتن توجه كرد، كابوسی كه هر لحظه احتمال دارد بار دیگر برای او تكرار شوند.
در چنین مواقعی به محض قرار گرفتن در جمع و یا در میان همسن و سال‌هایش دستانش آنقدر می‌لرزد كه حتی نمی‌تواند ساده‌ترین كارها را انجام دهد، نتیجه سرازیر شدن اشك، بغض، سرافكندگی و فرار به اتاق خود و... است.
فرزند شما دانش‌آموزی كم‌رو در خانه و محیط مدرسه است اگر همیشه در همه چیز نفر آخر كلاس است و از این موضوع هم هرگز احساس ناراحتی نمی‌كند. او مدت‌هاست به این وضعیت عادت كرده و «تقصیر او نیست كه استعداد یاد گرفتن ندارد».
او بی‌استعداد و كم‌هوش است، این جمله‌ای است كه سالها در حضور او تكرار شده و به این ترتیب هرگونه انگیزه موفقیت و تلاش در او فروكش كرده است. هیچ‌كس توانایی هر چند اندك این دانش‌آموز را باور ندارد، پس چرا باید خودش آن‌را باور كند. او سمبل رفوزگی مدرسه است.
تاكنون هیچ‌كس او را خندان و حتی گریان ندیده است. او با كسی حرف نمی‌زند و مدت‌هاست كه برای برقراری ارتباط تلاش نكرده است. اطرافیان مدام او را تحقیر كرده‌اند، او نیز به نوبه خود همین‌كار را می‌كند.
او خودباوری‌اش را از دست داده و خود را در دنیای بزرگتر‌ها كوچك و كم شده می‌یابد. در نقاشی‌های عجیب او مادر و پدر مانند دو غول حضور دارند اما فرزند آنها بسیار كوچك و در گوشه‌ای تاریك پنهان شده است. بزرگترها همیشه با رنگ‌های تیره و خطوط برجسته دیده می‌شوند كه نمی‌توان آنها را به خوبی دید.
چنین دانش‌آموزی دوست دارد با همه چیز موافق باشد و مدام سر خود را به نشانه تأیید تكان می‌دهد. از هر بهانه‌ای برای مخفی كردن خود استفاده می‌كند. هیچ‌گاه دلیلی برای كارهایش نمی آورد و در واقع هیچ‌گاه از خود دفاع نمی‌كند و هر آنچه دیگران می‌گویند سریعاً می‌پذیرد.
اگر رفتارهای دانش‌آموزان خجالتی را به طور دقیق در نظر بگیرید متوجه می‌شوید كه بسیاری از آنها از آزار رساندن به حیوانات بی‌آزار و كوچك لذت می‌برند زیرا به این وسیله احساس حقارت و ناتوانی خود را ناآگاهانه جبران می‌كنند.
عدم توجه به درمان اصولی كم‌رویی در دانش‌آموزان می‌تواند عواقب تلخ و نتایج زیانباری برای آنها در پی داشته باشد كه رفوزگی و افت تحصیلی تنها اولین نشانه‌های آن است. كم‌رویی مشكلی بسیار جدی است زیرا در اولین فرصت احتمال دارد سبب باز شدن عقده‌های درونی شده و در دوران نوجوانی سبب پرخاشگری، خشونت و غیرقابل كنترل شدن شود.

محمد صادق امینی

منبع : روزنامه همشهری