وقتی کودک صدا زد مامان

«بابا»، «مامان»، «آب»، کودک شما با کدامیک شروع کرده؟ زبان باز‌کردنش را می‌گوییم.
شاید بگویید «با هیچ‌کدام، با یک کلمه عجیب و غریب». ولی چه فرقی می‌کند. مهم این است که آن لحظات یکی از شیرین‌ترین لحظات زندگی شما بوده است. بعد از آن همه سر و کله زدن، کلمات را هزاران بار تکرارکردن، قصه‌گفتن، بازی‌کردن، بالاخره از میان آن همه صدا و آوای بدون معنی، کلمات شکل گرفتند و حالا فرزند شما مثل بلبل حرف می‌‌زند، جالب نیست؟حرف‌زدن یکی از شگفت‌انگیز‌ترین وقایعی است که در طول زندگی هر انسانی رخ می‌دهد. فکرش را بکنید، البته خیلی دشوار است، چون هیچ‌کدام از آن لحظات را به یاد نداریم؛ نگاه‌کردن به دهان‌هایی که معنای حرکت‌هایشان را درک نمی‌کردیم و شنیدن صداهایی که معنایی نداشتند ولی هر کودکی با شنیدن صدای والدین و اطرافیانش کم‌کم یاد می‌گیرد که چگونه صحبت کند.
ولی به تازگی محققان دانشگاه واشنگتن مطالعه جالبی‌ را برای درک آنچه حقیقتاً در مغز کودک در حین یادگیری زبان رخ می‌دهد، انجام داده‌اند. در این مطالعه پدران و مادرانی به‌صورت داوطلبانه به همراه نوزادان خود حضور داشتند. برای این نوزادان، کلاه‌های مخصوصی تهیه شد که درون آن الکترودهایی کار گذاشته شده بودند. به این ترتیب محققان می‌توانستند، سیگنال‌های مغزی این کودکان را در حین یادگیری زبان ثبت کنند.
این کلا‌ه‌ها بدون اینکه برای نوزادان درد و ناراحتی ایجاد کنند، روی سر آنها قرار می‌گرفت و پدر و مادر این نوزادان، او را در آغوش می‌گرفتند، سپس یکی از محققان تلاش می‌کرد با حرکات، این کودکان را شاد کند و به خنده درآورد. این محققان تلاش می‌کردند، آواهای ساده‌ای مانند «با» یا «دَ» را تکرار کنند و از کودک بخواهند این آواها را تکرار کند و در صورتی که کودک موفق به تکرار این صداها می‌شد، دستگاه‌ها، سیگنال‌های مغزی این کودکان راثبت می‌کردند. این محققان به این نتیجه رسیدند که در ابتدا که کودک به حرف‌های اطرافیانش گوش می‌دهد، میلیون‌ها ارتباط بین سلول‌های عصبی‌ در بخشی از مغز که مسوول شناخت صداها و آواها است، شکل می‌گیرد. این بخش از مغز «wernicke’s» نامیده می‌شود. در چند ماه بعد از آن، سلول‌های عصبی ‌در بخشی دیگر از مغز که «Broca’s» نام دارد و مسوول کنترل صحبت‌کردن است، فعال می‌شوند. بخشی از مغز که صحبت‌کردن را کنترل می‌کند، مسوول تمام آن چیزی است که به وسیله زبان و لب‌های ما شکل می‌گیرد.
این محققان همچنین به این نکته پی بردندکه این مراکز در مغز کودکان مختلف، در زمان‌های بسیار متفاوتی نسبت به یکدیگر فعال می‌شوند و شاید به همین علت باشد که برخی کودکان دیرتر زبان باز می‌کنند و بعضی خیلی زود.
به‌نظر می‌رسد نتایج حاصل از این مطالعه در پیشگیری از اوتیسم و اختلال در خواندن و بسیاری از مشکلات در ارتباط با آموختن زبان کودکان، مفید باشد.
ولی آنچه همواره بر آن تاکید می‌شود این است که تا می‌توانید با کودکتان بیشتر صحبت کنید و برایش کتاب بخوانید، چون با انجام این کارها، این مراکز در مغز کودک خیلی زودتر و سریع‌تر فعال خواهند شد.
● وقتی برای زبان بازکردن...
شاید نتوان هیچ ۲ کودکی را پیدا کرد که دقیقاً تمام مهارتشان مانند یکدیگر رشد کند. بعضی از کودکان دیرتر از بقیه شروع به صحبت کردن و یادگیری لغات می‌کنند. پسرها اغلب دیرتر از دخترها این مهارت‌ها را کسب می‌کنند. در سن یک‌سالگی، بیشتر کودکان می‌توانند چند اصطلاح را درک کنند و چند کلمه منفرد را نیز بگویند. در ۲ سالگی، دستورات ساده‌ای مانند «ماشین رو بده مامان» را درک می‌‌کنند و در ۳ سالگی اکثر کودکان می‌توانند جملات ساده‌‌ای را به‌کار ببرند و دامنه لغات نسبتا قابل قبولی دارند. در این سن گرچه ممکن است کودک شما در تلفظ بعضی لغات مشکل داشته باشد ولی معمولاً غریبه‌ها نیز می‌توانند منظور کودک را درک کنند ولی توجه داشته باشید ممکن است تلفظ صحیح بعضی لغات و صداها تا ۷ سالگی طول بکشد. میزان یادگیری تکلم در کودکان به عواملی از قبیل طبیعت و رشد جسمی قسمت‌هایی از بدن که در امر تکلم دخالت دارند و نیز توانایی هوشی و یا وجود انگیزه از سوی محیط بستگی دارد. به‌‌عنوان مثال کودکی که در محیطی بزرگ می‌شود که به‌دلیل مشغله، والدین کمتر با او صحبت می‌کنند،انگیزه کافی برای صحبت‌کردن نخواهد داشت و ممکن است دیرتر از سایر همسالانش لب به سخن‌گفتن باز کند. گرچه برخی محققان اعتقاد دارند پیشرفت‌های اولیه در آموختن زبان، ارتباطی به توانایی هوشی در کودک ندارد. نوزادان صدای انسان‌ها را به هر صدای دیگری ترجیح می‌دهند و صحبت‌کردن با آنها نقش مهمی در رشد قدرت تکلم آنها دارد. در هنگام صحبت‌کردن با کودک تلاش کنید به او نگاه کنید تا حس کند کاملاً به او توجه دارید، این کار به او کمک خواهد کرد حالت‌‌های صورت را نیز بیاموزد و با گفتار همراه سازد.
● «الفبای حرف‌زدن»
حرف‌زدن با کودک اصلا کار دشواری نیست. فقط کافی است درباره کاری که برایش انجام می‌دهید، تعریف کنید. مثلاً اگر مشغول غذادادن به کودکتان هستید، درباره غذاخوردن برایش حرف بزنید و پرسش‌هایی را مطرح کنید حتی اگر مجبور باشید خودتان به این پرسش‌ها پاسخ دهید.
وقتی که با اتومبیل از خیابان‌ها عبور می‌کنید، اشیا و محیط اطراف را به او نشان بدهید و برایش تعریف کنید که هرکدام به چه کاری می‌آیند.فراموش نکنید بچه‌ها نیاز دارند تا همراه با صداها و کلمات منفرد الگوهای صحبت کردن را نیز بیاموزند، بنابراین اگر کودک شروع به صحبت‌کردن کرد در وسط کلامش شما حرف بزنید و سپس به او اجازه دهید کلامش را ادامه دهد به این ترتیب او می‌آموزد مردم در بین صحبت‌کردن مکث می‌کنند و به دیگران اجازه سخن گفتن می‌دهند.
▪ آینه
بچه‌ها خیلی دوست دارند در مقابل آینه حرف بزنند، بنابراین شما می‌توانید یک آینه در اختیار کودکتان قرار دهید تا او بتواند حرکات لب و دهان خود را حین صحبت‌کردن در آن مشاهده کند.
▪ شعرها و آوازها
تکرار شعرها و آوازهای کودکان به او کمک خواهند کرد صداهای خاصی را بشناسند و بسیار مناسب است این شعرها همراه حرکات بدن، تکرار شوند. (خوانده شوند)
▪ کتاب‌های داستان
تماشای عکس کتاب‌های قصه برای کودکان بسیار ارزشمند است. به‌خصوص اگر یک واژه خاص مثل «توپ» و «عروسک» همراه با یک عکس ساده و رنگین در مقابل چشمان کودک قرار گیرد. وقتی شما یک کتاب داستان را برای فرزندتان بارها و بارها بخوانید او قصه را از بر می‌شود و در ساعاتی از روز با ورق‌زدن کتاب، قصه را برای خود بازگو خواهد کرد. این راهی است برای تمرین صحبت کردن.
▪ بازی‌ها و اسباب‌بازی
بازی‌کردن با اسباب‌بازی‌های خاصی کودک را به صحبت‌کردن تشویق می‌کند، مثلا اگر شما یک تلفن اسباب‌بازی در اختیار کودک قرار دهید، او به تقلید از والدین حرف‌زدن با دیگران را تمرین خواهد کرد.
شما همچنین می‌توانید یک بازی دو نفره با کودکتان ترتیب دهید و نقش شخصیت مورد علاقه او در قصه یا کارتون را بازی کنید و از کودک بخواهید نقش مقابل شما را بازی کند و در این گفت‌وگوی دو نفره، صحبت‌کردن را تمرین کند.
● زنگ خطر
با این حال برخی از کودکان دیر لب به سخن‌گفتن باز می‌کنند و ممکن است مشکلات زیادی در حرف‌زدن داشته باشند. بنابراین اگر کودک شما در این گروه از کودکان قرار دارد باید به علائم هشداردهنده توجه کنید، بین ۱۲ تا ۲۴ ماهگی علائم خاصی وجود دارد که شما می‌توانید آنها را در کودکتان ردیابی‌کنید مثلا اگر کودک شما ترجیح می‌دهد از حرکات سر و دست به جای تولید صدا و آوا برای برقراری ارتباط استفاده کند، در تقلید صدا حدود ۱۸ ماهگی مشکل دارد، و یا اگر کودک بالای ۲ سال، از دستورات ساده نمی‌تواند پیروی کند، تن صدای غیرمعمول دارد، فقط می‌تواند گفتار یا اعمال را تکرار کند و به‌طور همزمان کلمات یا عبارت‌هایی تولید نمی‌کند. در این موارد بهتر است فرزندتان را برای کمک‌های تخصصی نزد پزشک ببرید.
دلایل زیادی برای تاخیر در رشد گفتار و زبان کودک وجود دارد. از اختلالات دهانی مانند مشکلاتی در زبان یا سقف دهان گرفته تا مشکلات شنوایی.
● توصیه‌ها
۱) بچه‌ها اغلب کلماتی را اختراع می‌کنند، آنها را تصحیح نکنید و یا وانمود نکنید که نمی‌فهمید چرا که او گیج و ناامید می‌شود. بعدا این لغات جای خود را به لغات صحیح خواهند داد.
۲) به فرزندتان کمک کنید تا هر وقت لغتی را یاد می‌گیرد به کار ببرد و شما نیز آن کلمه را در صحبت‌هایتان به‌کار ببرید.
۳) برای کودک کتاب بخوانید. ازنوزادی شروع کنید. یک کتاب را نباید کامل بخوانید، اما دنبال کتاب‌های تصویری نرم و بزرگ مناسب باشید که کودک را تشویق می‌کند. در حالی که شما تصویر را نام می‌برید به آن نگاه کنید. یا کتاب‌های برجسته که کودک آن را لمس کند، تهیه کنید.

دکتر گلرخ ثریا

منبع : روزنامه تهران امروز