اقسام ضرر در تعاریف کنوانسیون

همین تقسیم بندی انجام شده در مورد حقوق ایران و انگلستان از حیث سبب ورود خسارت در كنوانسیون بیع بین المللی كالا( CISG ) نیز متصور می باشد. با این تفاوت عمده كه كنوانسیون صرفاً اختصاص به خسارات ناشی از نقض تعهدات قرارداد فروشنده و خریدار در بیع بین المللی كالا دارد نه مسئوولیت مدنی.
علاوه بر محدودیت مذكور در ماده ۱و۲ كنوانسیون كه مربوط به قلمرو اجرای آن می شود،‌ محدودیت های دیگر نیز در ماده ۵ كنوانسیون در خصوص مرگ یا صدمات بدنی وارده به اشخاص( اعم از متعاملین یا ثالث) كه به سبب استفاده از كالا اتفاق افتاده است، وجود دارد. این موارد كلاً از قلمرو شمول كنوانسیون مستثنی گردیده است. كنوانسیون نه تنها شامل ضمان قهری یا غیرقراردادی نمی شود بلكه برخی از آثار نقض قرارداد مربوط به نفس و سلامتی انسان را در بر نمی گیرد. لذا مسئوولیت قهری و جبران خسارت ناشی از آن بر طبق قوانین صالح داخلی كشورهای متبوع طرفین حل و فصل خواهد گردید.
در كنوانسیون نیز همانند حقوق انگلیس هر گونه عدم اجرای تعهد قراردادی اعم از عدم انجام تعهد، تاخیر در انجام تعهد یا اجرای ناقص ومعیوب تعهد به طرف مقابل حق مطالبه خسارت را میدهد، مگر هنگامی كه عدم اجرای تعهد معذور باشد.[۱] لذا از این حیث تمایزی صحیح میان این موارد صورت نپذیرفته است.
حق مطالبه خسارت به صرف تحقق عدم اجرای تعهد قرارداد حاصل می شود و صرف عدم اجرای قرارداد كافی است و لازم نیست كه این امر ناشی از كوتاهی یا تقصیر طرف مقابل باشد.[۲] معهذا بنظر می رسد كه برخلاف حقوق انگلیس امكان دعوی و مطالبه خسارت منوط به ورود زیان و اثبات آن می باشد. چرا كه در متن ماده تصریح شده است، مطالبه خسارت منوط به ورود زیان و اثبات آن می باشد.( ... مطالبه خسارات ناشی از نقض قرارداد مشتمل بر زیان و از جمع عدم النفع می باشد كه…. ) لذا از این جهت نیز در كنوانسیون همانند حقوق ایران بوده و چیزی تحت عنوان خسارات اسمی به این مضمون در آن دیده نمی شود. بنابراین اگر خریداری كه به دلیل نقض قرارداد فروشنده قادر به تحویل گرفتن كالای خود نمی باشد،‌ اقدام به فسخ قرارداد نموده و همان كالا رابا قیمتی كمتر از جای دیگر خریداری نماید،‌ عملاً زیانی ندیده است تا دعوی مطالبه خسارت او پذیرفته شود و حكم صادر شود چه بسا كه نقض قرارداد و نهایتاً فسخ آن بنفع او نیز تمام شده باشد. بعبارت دیگر هدف از جبران خسارت این است كه متعهدله ( خواهان) درموقعیت اجرای قرارداد قرار بگیرد.[۳] اودر واقع زیانی متحمل نشده تا بخواهد جبران شود.
خسارات ناشی از نقض قرارداد ممكن است بواسطه عدم انجام تعهد باشد. مثلاً خریدار از قبض كالا و پرداخت ثمن امتناع می ورزد. در اینجا فروشنده ناگزیر از فسخ معامله و فروش مجددآن به دیگری می شود. اما نه به همان قیمت، بلكه به قیمت نازلتر و برای انجام این امر هزینه ومخارج دیگری را نیز صرف می نماید. از قبیل هزینه های استرداد و ارسال مجدد كالا،‌ حمل ونقل،‌ انبارداری و … كه جمع این موارد كه بیانگر زیان وارده به شخص می باشدرا در این مورد می تواند مطالبه نماید و جبران خسارات با پرداخت مبلغی بعمل می آید.
در مواردی تاخیر در تسلیم كالا یا پرداخت ثمن (مانند تحویل دیر هنگام مواد اولیه یا ماشین آلات كارخانه موجب تاخیر راه اندازی آن كارخانه و ورود خسارت عدم النفع می شود[۴]. تسلیم كالاهای نامرغوب و ماشین آلات معیوب یا ناقص باعث توقف فعالیت كارخانه می شود و چنانچه خریدار آنرا به مشتریان خود فروخته باشد،‌ موجب طرح دعوی آنان علیه خریدار شده باشد و خسارت پرداختی به مشتریان را می تواند از فروشنده مطالبه نماید.) موجب ورود خسارت می شود.
در كنوانسیون نیز همانند حقوق انگلستان پرداخت خسارت مهمترین ضمانت اجرایی می باشد كه با سایر طرق جبران خسارت از قبیل فسخ قرارداد،‌ الزام به اجرای عین تعهد یا فرصت و تعمیركالا وغیره ندارد.( ماده ۴۵، بند ۲و ۶۱ بند۲)
محدودیت های مطالبه خسارت به اختصار عبارتند از قوه قاهره ( ماده ۷۹)، قابلیت پیش بینی خسارت( ماده ۷۴) و كلاً عواملی كه رابطه سببیت یا انتساب فعل را شخص از میان برمی دارد.
در خصوص مطالبه خسارت، فرقی نمی كند كه نقض نسبت به تعهدات اصلی صورت پذیرفته باشد یا تعهدات فرعی و ثانوی[۵]. به طور مثال به موجب بند ۳ از ماده ۳۲ عدم ارایه اطلاعات لازم به مشتری درخصوص بیمه نمودن كالاهای ارسالی. در خصوص مسئوولیت پیش قراردادی ، كنوانسیون ساكت است. اما با توجه به اصول كلی كه كنوانسیون بر آن مبتنی است،‌ بنظر می رسد كه تعمیم مطالب خسارت نسبت به مسئوولیت قراردادی نیز بلامانع است.[۶]

[۱] - اصول قراردادهای تجاری بین المللی ، موسسه بین المللی یكنواخت كردن حقوق خصوصی (UNIDROIT) ترجمه و تحقیق از فرهاد امام،‌ موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی، ‌تهران،‌۱۳۷۹
[۲] - Fritz Enderline , Dietrich Maskow , international sales law , UN Convention on Contracts for the International Sale of Goods. Oceana Publication. ۱۹۹۲ . p ۲۹۸. همان منبع قیلی: Damages can be claimed no matter whether the breach of contract has been culpably committed intentionally or nagligently or in any other way . The mere fact of a breack of contract is sufficient.
[۳] - John o. Hannold , unirform law for international sales under the ۱۹۸۰ united Nations Convention .P۵۰۳
[۴] -John o. Hannold , unirform law for international sales under the ۱۹۸۰ United Nations Convention….ibid .
[۵] - Fritz Enderline, Dietrich Maskow, international sales law, UN Convention on Contracts for the International Sale of Goods. Oceana Publication. ۱۹۹۲
[۶] - برای مطالعه بیشتر رك: اصول قراردادها تجاری بین المللی، ص ۶۷ به بعد

منبع : مؤسسه تحقیقاتی ایران زمین پارسیان