چه کنم؟ چه نکنم؟ تا سالم باشم

رفتارهایی كه بر سلامت‌شما تاثیر می‌گذارند شامل فعالیت منظم ورزشی، خوردن غذای مغذی و متعادل، مراقب علایم بیماری بودن و برداشتن گام‌های لازم برای غلبه بر بیماری و حفظ و نگهداری تندرستی است.
اگر رفتار موثر بر سلامتی دارید كه بخواهید آن را بهبود بخشید، باید بدانید كه تغییر آن، آسان نیست. بین ۴۰ تا ۸۰ درصد كسانی كه سعی دارند تا عادات بد بهداشتی را از خود دور كنند، ظرف شش هفته دوباره به عادت بد خود بر می گردند. شما باید برای حفظ تغییرات مفید، سه عنصر اساسی كه موجب شكل‌گیری رفتار می‌شود را بشناسید: عوامل مستعد‌كننده، قادركننده و تقویت‌كننده.
● عوامل مستعدكننده
عوامل مستعدكننده شامل دانش، نگرش‌ها، باورها، ارزش‌ها و ادراكات است. متاسفانه دانش، دلیل كافی برای تغییر رفتار شما نیست؛ مثلا ممكن است شما به‌طور كامل از نتایج منفی سیگار آگاه باشید اما كماكان سیگار بكشید؛ نگرش‌ها هم (یك نفر دوست دارد یا متنفر است) برای تغییر رفتار، كافی نیست؛ شما ممكن است از بو و طعم سیگار متنفر باشید اما كماكان و بی‌اعتنا به این امر، سیگار بكشید.
● باورها، قوی‌تر از دانش و نگرش‌ها بوده و محققین گزارش می‌دهند كه مردم اگر سه باور را داشته باشند، رفتار خود را تغییر می‌دهند:
۱) استعداد (آمادگی:) در این حالت، ا‌فراد باور دارند كه به‌خاطر نتایج منفی رفتار خود، در معرض خطر هستند.
۲) شدت: در این حالت ا‌فراد باور دارند كه ممكن است اگر تغییری در وضع خود ایجاد نكنند، بهای بسیار سنگینی را خواهند پرداخت.
۳) منافع: در این حالت ا‌فراد باور دارند كه تغییر مورد نظر برای سلامت‌شان، مزیت خواهد داشت. با این وجود، شكاف بین باورهای واقعی و بیان شده می‌تواند وجود داشته باشد. نوجوانان ممكن است بگویند كه به خطرات معمول بی‌مبالاتی در رفتارهای غلط جنسی واقف‌اند اما به‌جای توجه به آن، ممكن است بدون اراده و اندیشه به رفتارهای پرخطر جنسی ادامه دهند. چرا كه آنها در هر كجا و هر زمان، احساس می‌كنند كه آسیب‌پذیر نیستند، یا هیچ اتفاق بدی برای آنها اتفاق نمی‌افتد و یا اینكه اگر خطر واقعی وجود داشته باشد، آنها به نحوی از آن مطلع می‌شوند.
ضمنا ارزش یا اهمیتی كه ما برای سلامت قائل می‌شویم، نقش مهمی در تغییر رفتار بازی می‌كند. بسیاری از مردم فقط برای این كه سالم باشند، به دنبال سلامت‌شان نیستند و معمولا آنها می‌خواهند تا به‌نظر بهتر رسیده و احساس خوبی داشته باشند و یا بیشتر مولد بوده یا به‌طور مستقل رفتار كنند. اگر مردم بتوانند بینند كه منافع سلامت موجب تقویت سایر جنبه‌های مهم زندگی‌شان می‌شود، در این صورت به‌دنبال تغییر و استمرار آن خواهند بود.
ادراكات، نحوه دیدن چیزها از منظر واحد ماست؛ آنها با توجه به سن ما، بسیار متفاوت هستند. شما ممكن است به‌عنوان یك دانش‌آموز فكر كنید كه چند ساعت عمر بیشتر هدف مهمی نیست اما با پیر‌شدن، ممكن است هر ثانیه برایتان ارزشمند باشد.
● عوامل تواناساز
عوامل تواناساز شامل مهارت‌ها، منابع، تسهیلات در دسترس و ظرفیت‌های جسمی و روانی است. قبل از شروع تغییر، چیزهای معمولی و ظاهرا بی‌اهمیت كه بر سر راه دسترسی به هدف‌تان قرار دارد را ارزیابی كنید. با هر میزان انگیزه، اگر با مشكلات مواجه شدید، خسته و دلزده می‌شوید. به همین دلیل است كه یك وظیفه یا هدف را باید به راهكارهای مرحله به مرحله كه در تغییر رفتار مهم است، تقسیم كرد.
● عوامل تقویت‌كننده
عوامل تقویت‌كننده ممكن است تقدیر از سوی خانواده و دوستان، پاداش از سوی معلمین یا همكاران و یا تشویق و احترام برای رسیدن به یك هدف باشد. اگرچه این موارد در كوتاه‌مدت، بسیار كمك‌ می‌كند اما پایدار‌بودن تغییر نه فقط به پاداش‌های داخلی بلكه به تعهد درونی و حس دستیابی به هدف نیز بستگی دارد.
تصمیم به تغییر یك رفتار مرتبط با سلامت باید از یك هدف دایمی و مشخص، ریشه گیرد و نه از یك هوس یا تمایل یا خواست فرد دیگر. اگر به‌خاطر دوستان و همكاران‌تان، وزن خود را كم نموده‌اید، مطمئن باشید كه مجددا به وزن قبلی‌ می‌رسید اما اگر می‌خواهید وزن‌تان را برای داشتن احساس بهتری از خود و یا تناسب اندام كم كنید، در این صورت احتمال موفقیت شما بسیار زیاد خواهد بود.
● راهكارهایی برای تغییر رفتار
▪ تعیین اهداف مبتنی بر واقعیت: هدف یا منظورتان را تعیین كنید. آن را در قالب كلمات و بر روی كاغذ تعریف كنید. سپس تعریف‌تان را براساس سیستم ارزشی‌ خودتان امتحان كنید. آیا می‌توانید به هدف‌تان دست یابید و هنوز هم فردی باشید كه می‌خواهید باشید؟ به تكامل تدریجی فكر كنید و نه به انقلاب تغییرات انقلابی فقط بر ضد خودشان عمل می‌كند. اگر می‌خواهید شیوه غذا خوردن‌تان را تغییر دهید فقط با تغییر یك وعده غذا در هفته شروع كنید.
▪ منابع‌تان را مشخص سازید: آیا دانش، مهارت‌ها، پول، زمان و یا هر چیز دیگری را دارید؟ از بقیه كه می‌دانند، كمك بگیرید. مطمئن شوید كه آماده مرحله بعد هستید. موانع را به‌طور سیستمیك تحلیل كنید. ببینید چگونه منابع از دست رفته، كسب می‌شوند. طرح‌های جایگزین را انتخاب و مشخص سازید. راه‌حل‌های هر مشكل را كه پیش‌بینی می‌كنید، لیست نمایید. نقشه‌ای انتخاب كنید. آن را مرور كرده و مرحله به مرحله سعی نمایید تا چیزهایی كه ممكن است مشكل ایجاد كند و دلیل آن را پیش‌بینی كنید.
▪ تصمیم‌گرفتن: شما هر روز تصمیماتی می‌گیرید كه تا‡ثیرات فوری و طولانی بر سلامت‌تان می‌گذارد. شما تصمیم می‌گیرید كه چه بخورید، سیگار بكشید یا نه، چه ورزشی كنید و چگونه خود را با یك بحران وفق دهید. شما در ورای این موضوعات روزانه تصمیم می‌گیرید كه چه موقع و به كدام دكتر مراجعه كنید و با چه احساس فوریتی. شما تصمیم می‌گیرید كه به دكترتان چه بگویید و آیا توصیه‌های او را انجام دهید یا واكسیناسیون را كامل نموده یا این كه نسخه‌تان را با دستورات پزشكی، بپذیرید و یا دنبال كمك بیشتر و یا انتخب بعدی باشید. كل فرآیند حفظ یا نگهداری سلامت، بستگی به تصمیمات شما دارد و بدون آنها نمی‌تواند شروع شده یا ادامه یابد.
● تصمیمات كوچك‌تر در زندگی هر روز (چه بخوریم، كجا برویم، چه موقع مطالعه كنیم)، انتخاب‌های صریح و روشنی هستند. تصمیمات بزرگ‌تر (چه رشته‌‌ای را انتخاب كنیم، با یك ارتباط به آخر رسیده چه كنیم، چگونه با یك موقعیت كاری سخت، كنار بیاییم)، چالش برانگیزتر هستند. با این وجود اگر به تصمیم‌گیری به‌عنوان یك فرآیند فكر می‌كنید، می‌توانید حتی سخت‌ترین انتخاب‌ها را به مراحل قابل اداره‌نمودن، خرد كنید:
▪ اولویت‌ها را تعیین كنید. به جای پرداختن به جزئیات، به عقب برگردید و به عكس بزرگ بنگرید. چه موضوعی بیشتر در نظرتان است؟ در هفته، ماه یا سال آتی مایل هستید كه چه كاری انجام دهید؟ به تصمیم‌هایی كه در قالب ارزش‌ها و اهداف‌تان می‌خواهید بگیرید، نگاه كنید.
▪ خودتان را مطلع سازید. هرچه بیشتر بدانید (درباره یك فرد، یك وضعیت، یك مكان، یك پروژه)، بهتر قادر به ارزشیابی آن خواهید بود. جمع‌آوری اطلاعات ممكن است دربرگیرنده تحقیق رسمی همچون تحقیق كتابخانه‌ای یا اینترنتی برای داده‌های مرتبط با مكالمات غیررسمی با معلمین، مشاورین، اعضای خانواده یا دوستان باشد.
▪ به تمام انتخاب‌هایتان توجه كنید. اكثر تصمیم‌های پیچیده به سادگی با انتخاب <این> یا <آن> صورت نمی‌گیرد. تا جایی كه می‌توانید انتخاب‌های متعدد و نیز مزایا و یا معایب هر یك از آنها را لیست كنید.
▪ به احساسات درونی‌تان برگردید. پس از بررسی و تحلیل واقعیت‌ها، به حس آن گوش دهید. "حس ششم" شما با توجه به این كه مصون از خطا نیست، می‌تواند باز خوراند با ارزشی را ارائه دهد. اگر چیزی فقط، حس درستی را انتقال نمی‌دهد سعی كنید تا علت آن را بفهمید. آیا هیچ‌گونه ترسی وجود دارد كه به آن توجه نكرده باشید؟ آیا شك و تردیدی در رابطه با اخذ یك راه خاص دارید؟
▪ به سناریویی كه ارزش خاصی داشته باشد، توجه كنید. موقعی كه كاملا به تصمیم نهایی رسیدید، تصور كنید كه اگر اوضاع خراب شود (بار كاری سخت و شدید شده، همكارتان به اطمینانتان خدشه وارد ‌كند، توقع‌تان به‌نظر غیر واقعی رسد)، چه اتفاقی خواهد افتاد. اگر می‌توانید با بدترین نتایج یك تصمیم زندگی كنید، در این صورت احتمالا انتخاب صحیح را انجام داده‌اید.

‌ سعید پارسی‌نیا
كارشناس ارشد آموزش بهداشت از امریكا

منبع : روزنامه سلامت