تغییرات روانی در دوران بلوغ

بلوغ پدیده‌ای گسترده و همه جانبه شامل تغییرات جسمی ‌و روانی است که در مرحله انتقال از کودکی به بزرگسالی (یعنی دوره نوجوانی) رخ می‌دهد.
بلوغ حدوداً ۷ سال طول می‌کشد (۱۲ـ۱۱ سالگی تا ۱۹ـ۱۸ سالگی). دخترها به طور کلی بلوغ را راحت‌تر و بهتـر از پسرها طـی می‌کنند.
همه ما گرچه این دوره را سپری کرده‌ایم، ولی وقتی با نوجوانی روبرو می‌شویم، به خصوص که این نوجوان فرزندمان باشد، قوی‌ترین احساس ما احساس ترس و خطر است.
ترس از اعتیاد، ارتباط با دوستان نامناسب و تأثیرپذیری از آنها، ارتباط با جنس مخالف، رانندگی بی‌محابا و کلاً رفتارهای پرخطر دیگر. در این مطلب سعی شده به شما کمک شود تا به احساسات خود بیشتر واقف شوید و از این راه کنترلی بر رفتار و ارتباط متقابل خود با نوجوانتان داشته باشید تا آنها بلوغ را راحت‌تر طی کنند.
بدیهی است اولین قدم آگاهی یافتن از اتفاقات و تغییرات دوره بلوغ است. در این مطلب تغییرات روانی بلوغ، مد نظر ماست که در زیر می‌آید.
●‏ اجتماعی شدن‏
در این دوره برای نوجوان دنیای بیرون به محیط خانه و خانواده ارجحیت دارد. از خانه و افراد آن فاصله می‌گیرد. دوست دارد بیشتر اوقات خود را با دوستان در محیط بیرون از منزل بگذراند و تمایل به شرکت در فعالیت‌های گروهی دارد. اگر این رفیق طلبی از سوی والدین بد تعبیر شود، منجر به ایجاد محدودیت و در نتیجه مقاومت و واکنش نوجوان می‌شود.
اگر نوجوان ۱۷ ساله‌ای داریم که هنوز محیط خانه برای او محیط اول است و در تمام فعالیت‌هایش وابسته به والدین است، باید به سلامت روانی او دقت کنیم.
● تمایل به استقلال
در دوره بلوغ، نوجوان فاصله عاطفی‌اش را با والدین زیاد می‌کند. صدایی از درونش می‌گوید: باید دور شوم، باید این بند که مرا به والدین می‌چسباند، اندکی سست شود، تا بتوانم به تنهایی و به طور مستقل در امور زندگیم تصمیم بگیرم.
البته این ندای درونی صدای سالمی ‌است ولی اکثراً توسط والدین بد تعبیر می‌شود و معنای بی‌مهری، دوست نداشتن و فاصله انداختن از آن استنباط می‌شود. باید به فرزندان خود اجازه استقلال و ناوابستگی را بدهیم. دخالت در امور آنها به صورت گسترده، با مقاومت آنها به شکل پرخاشگری، فحاشی و بی‌احترامی‌ همراه می‌شود.‏
●‏ منفی‌گرایی‏
«نه، من می‌توانم به تنهایی عمل کنم. به من نگویید چه بکنم، چگونه لباس بپوشم، آرایش موهایم چگونه باشد.»
در واقع این منفی‌گرایی تلاشی است تا نوجوان به والدین و اطرافیانش بگوید که تفکر و راه خاص خودش را دارد و می‌خواهد ناوابستگی‌اش را نشان دهد.‏
● تقاضای حریم و خصوصی بودن
نوجوان نمی‌خواهد کسی به حریم خصوصی‌اش وارد شود. در اتاقش را قفل می‌کند، پنهانی چیزهایـی می‌نویسد و نمی‌خـواهد کسی دفترچه خاطرات و نوشته‌هایش را بخواند، نمی‌خواهد کسی به کشوی میز و قفسه کمد او دست بزند و... پس بدون اجازه به دنیای خصوصی آنها وارد نشویم و به آنها اجازه راز و حریم بدهیم. ‏
● خود مداری ‏
در این دوره، نوجوان، خود را در مرکز هستی می‌بیند. فکر می‌کند فقط خودش هست و دنیا و تفکراتش. به همین دلیل نقطه نظرات شخص مقابل برایش قابل فهم نیست و این همان چیزی است که ما آن را تحت عنوان خودرأیـی و لجاجت تعبیر می‌کنیم.
● همانندسازی و الگوبرداری از دیگران
در دوره بلوغ نوجوان احتیاج به همراه و الگو دارد. اگر تنها بماند، اگر کسی نباشد الگوی مناسبی در اختیار وی بگذارد، خطر آغاز می‌شود. در این دوره است که فرد مرتب، چیزهایی را از دیگران قرض می‌گیرد و آنها را برای خود درونی می‌کند.
معمولاً برخلاف میل والدین، نوجوان الگوهای خود را بیشتر از محیط بیرون انتخاب می‌کند. از معلم و دوست وممکن است پدر از دید او الگوی مناسبی نباشد.
گرچه ما انتظار نداریم که کودکان ما صددرصد ارزش‌ها و اعتقادات ما را بپذیرند ولی باید کاری کنیم که ما را کاملاً هم رد نکنند. باید جامعه‌ای به وجود بیاوریم که الگوهای مناسبی را در اختیار نوجوانمان قرار دهد. تا نهایتاً او شخصیت واحد و هویت خود را بیابد.
● رشد اخلاقیــات ‏
در اواخر دوره بلوغ و اوایل جوانی شکل مشخصی از اخلاق در فرد به وجود می‌آید. اخلاق در واقع مشارکت در قوانین، وظایف و استانداردهای جامعه است.
وقتی نوجوان با پدیده‌های اجتماعی پذیرفته شده ولی متضاد و متفاوت روبرو می‌شود، بر اساس حس فردی خود از وجدان به قضاوت می‌نشیند. دوره نوجوانی دوره درونی شدن اصول اخلاقی و کنترل رفتارهاست. ‏
● رشد تفکر انتزاعی
اکثر نوجوانان در این دوره با سؤالات اصلی هستی روبـرو می‌شوند: از کجا آمده‌ام؟ به کجا می‌روم، چه باید بکنم، خدا کجاست و کیست؟ نوجوان بر اساس رشد شناختی و استعداد درونی خود به سمت ادبیــات، فلسفه، عرفان، ریاضیات، اخلاق، قانون و ورزش می‌رود.
● شکل‌گیری شخصیت و هویت
هرچه به آخر بلوغ نزدیک می‌شویم، نهایتاً نوجوان چیزهای قرض گرفته شده از الگوهایش را درونی می‌کند و شخصیت خاص خــود را می‌یابد، حال دیگر می‌داند کیست؟ از زندگی چه می‌خواهد؟ کجا می‌خواهد برود؟ علاقمندی‌هایش چیست؟ برنامه‌اش برای شغل، ادامه تحصیل و ازدواج چیست؟
بهتر است با درک احساسات نوجوان، آرام و انعطاف‌پذیر کردن محیط، اجازه رشد و پیدا کردن هویت را به او بدهیم

دکتر فریبا عربگل