رویکرد جدید کمک های بلاعوض آمریکا

جزیره ماداگاسکار تنها کشوری است که تاکنون موفق شده از حساب چالشی هزاره ایالات متحد آمریکا، موسوم به Millennium Challenge Account یا MCA ، کمک مالی دریافت کند. البته نام این حساب و مؤسسه اعطاکننده آن، کمی غیرمعمول به نظر می رسد. مؤسسه مذکور که در سال ۲۰۰۲ توسط جرج بوش تأسیس شده، در ۱۸ آوریل اولین کمک ۱۱۰ میلیون دلاری خود را به دولت ماداگاسکار اعطاء نمود. به طور کلی، این مؤسسه مأموریت دارد تا از حساب چالشی هزاره به دولت های قابل اطمینانی که به دنبال اجرای سیاست های اقتصادی کارآمد بومی هستند، کمک نقدی اعطاء کند. اما MCA در انجام مأموریت خود بسیار سختگیرانه عمل کرده و در انتخاب کشورهای موردنظر برای اعطای کمک مالی، وسواس زیادی به خرج می دهد. این در حالی است که سایر سازمان ها و نهادهای کمک کننده بین المللی نظیر بانک جهانی و بانک توسعه کشورهای آفریقایی در این زمینه حساسیت زیادی به خرج نمی دهند. شاید به همین دلیل است که این دو مؤسسه بین المللی تاکنون در حدود ۴۰ میلیارد دلار از ۳۰ کشور فقیر جهان که قادر به بازپرداخت بدهی های خود در موعد مقرر نبوده اند، طلبکارند. یک نکته قابل توجه در مورد حساب MCA این است که آمریکا در گذشته کمک های رسمی خود را روانه کشورهایی می کرد که نه به لحاظ مالی آنچنان در تنگنا قرار داشتند و نه اینکه واقعاً شایستگی دریافت این قبیل کمک های سخاوتمندانه را دارا بودند. به علاوه، آژانس توسعه بین المللی ایالات متحد آمریکا) ( AIDبه همراه وزارت امور خارجه این کشور، مسؤولیت شناسایی کشورهای مورد علاقه کاخ سفید برای اعطای کمک های مذکور را برعهده داشتند. این دو نهاد نیز کمک های بی حد و حساب آمریکا را صرفاً به متحدان سنتی این کشور نظیر اسراییل، مصر، اردن و پاکستان پرداخت می کردند که البته این کمک ها هم هرگز به صورت مؤثر و کارآمد مصرف نمی شدند. اما اکنون MCA رویکرد جدیدی برای اعطای کمک های سخاوتمندانه آمریکا در پیش گرفته است. ایده تشکیل این مؤسسه از یک گروه اقتصاددان شاغل در بانک جهانی به ویژه افرادی نظیر کریگ بورنساید و دیوید دلار نشأت گرفته که معتقد بودند کمک های مالی سخاوتمندانه تنها در کشورهایی که به دنبال اجرای سیاست های اقتصادی کارآمد هستند، مؤثر واقع می شود. یافته های آنها نشان می دهد که اگر یک کشور فقیر دارای موانع تجاری بسیار زیاد، نظام مبادلات ارزی ناکارآمد و غیرعملی، قیمت های ناپایدار و ساختارهای مالی ضعیف باشد، شایستگی دریافت این قبیل کمک های مالی را ندارد. اگرچه نتایج یافته های این دو اقتصاددان در این زمینه بسیار بحث برانگیز است، اما یافته های متعادل تر آنها در مورد کمک های سخاوتمندانه که تقریباً منجر به یک اجماع نظر کلی شده، نشان می دهد که کمک های مالی در هر دو مورد می تواند به نتایج مطلوبی منجر شود؛ هر چند این نوع کمک ها در کشورهایی که دارای دولت های قابل اطمینان بوده و پیگیر سیاست های اقتصادی کارآمد هستند، با نتایج مطلوب تری همراه خواهند بود.گفتنی است، MCA برای تشخیص کارآمدی و میزان قابل اعتماد بودن یک کشور از حدود ۱۶ شاخص مختلف شامل رتبه اعتباری، نحوه برخورد با آزادی های اجتماعی، میزان سرمایه گذاری بخش های آموزشی، مراقبت های بهداشتی، سرعت تشکیل یک کسب و کار و غیره استفاده می کند. بر این اساس، تا به حال ۷۰ کشور مختلف جهان موفق شده اند شاخص های مورد نظر MCA را تا حدودی کسب کنند. علیرغم اینکه در انتخاب کشورها از طریق شاخص های MCA هیچگونه اعمال سلیقه ای چه از طریق لابی کردن و چه از طریق کانال های سیاسی نمی تواند اعمال شود، اما کارشناسان و صاحبنظران آن را محال هم فرض نکرده اند. در همین رابطه استیون رادلت، از کارشناسان مرکز توسعه بین المللی واشنگتن، ادعا کرده است که تاکنون ۱۶ کشور بنا به توصیه دولت بوش که شخص رییس جمهور مایل به پشتیبانی از دولت های جدید آنها می باشد، برای دریافت کمک های مالی به مؤسسه معرفی شده اند. واضح است که سایر کشورهای مستعد دریافت این نوع کمک، از این پس با یکدیگر برای جلب نظر MCA به شدت رقابت خواهند کرد. در این بین و براساس تحقیقات صورت گرفته در مورد شاخص های MCA ، مشخص شده که به استثنای شاخص تورم، مابقی شاخص ها نسبی در نظر گرفته شده اند. برای مثال، هیچ کشوری نمی تواند متقاضی استفاده از این کمک ها باشد، مگر اینکه خود را در جدول مربوط به شاخص فساد که توسط دانیل کافمن و آرت کرای، از کارشناسان و اقتصاددانان بانک جهانی، که در مورد ۶۱ کشور فقیر جهان تهیه و تدوین شده است، به نیمه مثبت آن بکشاند. براساس گزارش سازمان دیده بان بین المللی بانک جهانی، کشورهای فقیر به دو دسته بینوایان بدون حامی و بینوایان محبوب تقسیم بندی شده اند. برخی از اقتصاددانان از آن واهمه دارند که مبادا معیار و ملاک جدی و سختگیرانه MCA مبنی بر احراز همه شرایط یا هیچ، این قطب بندی را وخیم تر کند. با این وجود، اتخاذ رویکرد گزینشی در انتخاب کشورهای فقیر برای اعطای کمک های مالی به آنها، دارای مزایای مختص به خود می باشد. البته کشوری که از این رویکرد برای اعطای کمک های سخاوتمندانه خود بهره می برد، نباید در مورد نحوه مصرف آن از کشورهای کمک گیرنده بازخواست نماید. این در حالی است که آمریکا در صورتی به دولت های متقاضی کمک خواهد کرد که پروژه های خانگی خود را با معیارهای MCA هماهنگ کنند.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران