ایرج جهانشاهی

زنده یاد ایرج جهانشاهی قاجار(۱۳۷۰-۱۳۰۵) معلم، نویسنده، مترجم و یکی از نامداران ویراستاری ادبیات کودک و نوجوان بود. جهانشاهی بنیان‌گذار و مدیر مسوول مجله‌های کمک آموزش پیک بود که در سال ۱۳۵۳ جایزه‌ی جهانی گسترش فرهنگی را به خود اختصاص دادند. او نخستین کتاب فارسی اول دبستان را به همکاری عباس سیاحی نوشت که تا چند سال پیش تدریس می‌شد. به علاوه، در زمینه آموزش بزرگسالان و انتشار کتاب‌های ویژه‌ی ‌نوسوادان، خدمات شایانی به آموزش و پروش ایران کرد.
ایرج جهانشاهی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهرهای ملایر و اهواز به پایان رساند و درجه‌ی لیسانس جغرافیا و تعلیم و تربیت را از دانشکده‌ی ادبیات و دانشسرای عالی دریافت کرد. در سال ۱۳۳۸ از موسسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران درجه‌ی فوق لیسانس گرفت و دوره‌ی یک‌ساله ای را نیز در رشته‌ی آموزش بزرگسالان در دانشگاه منچستر انگلستان گذراند. وی همچنین دوره‌‌های کوتاهی را در زمینه‌ی ادبیات کودکان در کشورهای آمریکا، پاکستان و تایلند به مطالعه پرداخت.
جهانشاهی از سال ۱۳۲۴ در وزارت آموزش و پرورش به کار مشغول شد. او در دبیرستان‌های اهواز و سپس تنها دبیرستان مسجد سلیمان، به نام دانش، ادبیات، تاریخ، جغرافیا، شیمی و گاهی ریاضی درس می‌داد. در آن زمان شرکت نفت هنوز ملی نشده بود و از نظر مالی به دبیرستان دانش کمک می‌کرد. جهانشاهی برای تجهیز آزمایشگاه شیمی مقداری ابزار آزمایشگاهی و مواد شیمییایی تقاضا کرده بود که طی تابستان۱۳۲۹ به دبیرستان فرستاده شده بودند. در جریان مرتب کردن آزمایشگاه و جابه‌جایی یکی از شیشه‌های مخصوص نگهداری محلول‌های شیمیایی، ناگهان انفجاری رخ داد و فضای آزمایشگاه از گار آمونیاک پر شد. در نتیجه، چشم‌های جهانشاهی به شدت آسیب دید و چشم چپ او، که عصب آن بر اثر سقوط از بلندی در کودکی آسیب دیده بود. آسیب دیگری را متحمل شد. این چشم تا پایان عمر او را رنج می‌داد.
از هجده سالگی همکاری با دو سه روزنامه با نام و بی نام را از راه خبرنگاری، نویسندگی، صفحه ‌ آرایی و غلط ‌ گیری چاپی، آغاز کرد . نخستین کتاب او به نام "گل های وحشی" در سال ۱ ۳۲۵ ، وقتی که نوزده ساله بود ، منتشر شد. آن کتاب شامل چند قطعه‌ی ادبی و یک داستان کوتاه بود. جهانشاهی از آن هنگام تا ۲۹ تیر ماه ۱۳۷۰ در یک عرصه اندیشید ، کار کرد و قلم زد : زبان فارسی و ادبیات کودکان و نوجوانان . بخشی از آثار او در این عرصه آفریده ذهن او، بخشی بازپرداخت و نوشته او و بخشی نیز به سرپرستی و ویراستاری او بوده است.
از سال ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۸ که جهانشاهی در فرهنگ خوزستان کار می ‌ کرد، فعالیت ‌ های پراکنده ‌ ای نیز در کار نوشتن داشت. انتشار "سالنامه فرهنگ خوزستان" و "سالنامه فرهنگ مسجد سلیمان" از کارهای این دوره اوست. پس از آن در تهران، هنگامی که معاون اداره کل آموزش بزرگسالان بود کتاب راهنمای خدمت درده را نوشت و از پایه گذاران تألیف نوشته هایی شد که بعد به صورت چهارده کتاب زیر عنوان بخوانیم و بنویسیم و بخوانیم و باسواد شویم برای پیکار با بی سوادی منتشرکرد.
جهانشاهی در سال ۱۳۴۶ کار مهم دیگری را سامان بخشید آن نوشتن کتاب فارسی اول دبستان با همکاری عباس سیاحی بود. او درباره خط زمینه نظراتی داشت که به طور کامل با شیوه ‌ی شادروان باغچه بان جور در نمی ‌ آمد. اما با حل اختلاف این دو صاحب ‌ نظر ، روشی در آموزش الفبای فارسی پدید آمد که تلفیقی از روش باغچه ‌ بان و جهانشاهی بود. این کتاب را برادرش، فریدون جهانشاهی که هنرمندی توانا و کارشناس چاپ است، به روشی تازه نوشت و تصویرسازی کرد. این کتاب تا چند سال پیش در دبستان‌‌ها تدریس می‌شد و در واقع ببش‌تر کسانی که خواندن و نوشتن را در دبستان آموخته‌اند، به خاندان جهانشاهی مدیون هستند.
در سال ۱۳۴۳ مرکز تهیه ‌ی خواندنی ‌ ها برای نوسوادان تأسیس شد. جهانشاهی از پایه ‌ گذاران این مؤسسه بود که چند سال بعد مرکز انتشارات آموزشی نام گرفت . از کارهای برجسته ‌ی آن مرکز ، که او مدیر و مسئول آن بود ، انشار مجله ‌ های پیک بود. نخست پیک دانش آموز به شکل آزمایشی در دی ماه ۱۳۴۳ منتشر شد. پس از آن که این مجله با اقبال خوانندگان خردسالش مواجه شد ، به ترتیب پیک های دیگر تولد یافتند: پیک نوآموز ، پیک کودک ، پیک معلم ، پیک نوجوانان ، پیک جوانان .
مجله های پیک تحول و بنیادی نو در آموزش کمک‌ درسی بود. هنر جهانشاهی این بود که مطالب آموزنده، علمی و تربیتی را به صورتی شاد و زنده در اختیار کودکان و نوجوانان می ‌ گذاشت. مطالب مجله ‌ ها با دقت و وسواس فراهم می شد. این دقت و وسواس نه تنها در مضمون نوشته که در بیان آن نیز بود. جهانشاهی در زمینه سادگی و مفهوم بودن مطالب عقیده خاصی داشت. جهانشاهی تلاش می‌کرد واژه ‌ های کتاب ‌ های درسی هر گروه سنی ، مبنای مقال ه‌ها‌ی مجله ‌ های پیک باشد. او توصیه کرده بود واژه ‌ ها و ساختارهای سخن مجله ‌ ها باید طوری باشد که همه کودکان ایرانی ، از کرد و بلوچ و آذربایجانی بتوانند راحت و آسان از آن سر در بیاورند و در نتیجه ‌ زبان فارسی را که زبان مشترک و ملی همه ایرانیان است با علاقه و آرامش بیاموزند . .
جهانشاهی از فوت و فن کار چاپ به خوبی آگاه بود. این آگاهی همراه با دقت نظر در مرکز انتشارات بر همه ‌ی همکاران ش معلوم بود. از نخستین مرحله ‌ی طرح مطالب تا آخری ن مرحله‌های آماده‌سازی و چاپ ، با دلسوزی بر کارها نظارت داشت. دقت نظر او سبب می شد که گاهی پس از چندین بار تصحیح مطالب وقتی که مجله برای امضای نهایی پیش او برده می شد با مروری دقیق یکی دو غلط چاپی بیابد که از زیر دست سردبیر در رفته بود . دوست و همکاری که خود را مردی ادیب و فرهنگ شناس است می گفت: من و معاونم با چهار چشم خود غلط ها را جا می انداختیم و جهانشاهی با نیم چشم خود آن ها را می گرفت !
جهانشاهی گذشته از آن که مدیر و مسئول همه مجله های پیک بود، سردبیری پیک نوآموز را هم بر عهده داشت. بیشتر مطالب این مجله را که برای دانش آموزان کلاس های دوم و سوم دبستان منتشر می ‌ شد ، خودش تهیه می کرد و می نوشت. تنوع نوشته ها، زبان ساده و بیان مهرآمیز مجله، برای بچه ‌ هایی که تازه خواندن و نوشتن را یاد گرفته بودند ، دلنشین و جاذب بود . این نکته کوتاه از حکایتی به نام نشانه های بهار و دوستی نمونه ای از نثر او در پیک نوآموز است : " من به اتاق پدربزرگ رفتم. پدربزرگ داشت نماز می ‌ خواند. من جلو در ایستادم. پدریزرگ مرا ندید. صورتش پیر و خسته بود. موهایش مثل برف سفید بود. آفتاب از پنجره به صورتش می تابید. نمی ‌ دانم در صورت او چه دیدم . ناگهان باز یاد مریم و عروسکش افتادم. دلم لرزید. حالی پیدا کردم که نمی ‌ توانم آن را برایتان شرح بدهم. گریه ام گرفت. "
پس از انقلاب دوره شکوفاتری در کارهای جهانشاهی آغاز شد . جهانشاهی در سال ۱۳۵۸ به درخواست خودش بازنشسته شد و رهایی از کارهای اداری به او فرصتی مغتنم داد تا با شور و آز ا دی بیشتر به تألیف و ترجمه و ویراستاری بپردازد. او در این زمینه چند کار اساسی کرد. تدوین فرهنگ‌نامه‌ای برای کودکان و نوجوانان ایرانی، آرزوی بزرگی بود که با پیوستن جهانشاهی به شورای کتاب کودک و پذیرش سرویراستاری این مجموعه و دعوت از بزرگانی چون شادروان محمود محمودی، زنده‌یاد هوشنگ شریف‌زاده و اسماعیل سعادت، از دوستان و همکاران قدیمی‌اش، به بار نشست. جهانشاهی، دفتری به نام " راهنمای نویسنده و ویراستار " نوشت که شورای کتاب کودک منتشر کرد. او با نگارش این اثر در واقع راهنمای عملی نگارش و ویرایش مقاله‌های فرهنگ‌نامه‌ی کودکان و نوجوانان را تنظیم کرد.
اما کار سودمند دیگر او سرپرستی و ویراستاری مجموعه ‌ی "نگاهی به تاریخ علم" برای نوجوانان است، که انتشارات فاطمی بارها آن را چاپ کرده است . دقت و کنجکاوی علمی او و همکارش شادروان هوشنگ شریف زاده در این مجموعه بارز و آشکار است. هرگز دیده نمی شد که جهانشاهی در کار ویراستاری از چیزی سرسری رد بشود. با حوصله تمام در کتاب ها و متون کاوش می ‌ کرد و تا به درستی مفهوم یا موضوعی یقین پیدا نمی ‌ کرد از جستجو دست بر نمی ‌ داشت.
عدد نام یکی از کتاب‌های مجموعه ‌ی "نگاهی به تاریخ علم" است که ترجمه و بازپرداخت خود جهانشاهی است. به این دلیل بازپرداخت گفته شده است که نویسنده آن آیزاک آسیموف کتاب را برای خوانندگان انگلیسی زبان نوشته است. ناگزیر جهانشاهی بعضی از نکته های آن را کنار گذاشته و بسیاری بر آن افزوده تا برای نوجوانان فارسی زبان مفهوم و سودمند باشد. کتاب عدد چنان سودمند است که بسیاری از بزرگتر ها هم که نمی دانند عدد چگونه پیدا شده از خواندنش بهره ‌ مند می ‌ شوند.
اما خلاقیت و هنرمندی جهانشاهی بیش از همه آثارش در ازوپ در کلاس درس و در قصه های من و بابام متجلی است. او افسانه های ازوپ را به صورت نمایشنامه ‌ هایی درآورده است که در کلاس درس بتوان آن را اجرا کرد. نمایش ‌ ها را نسبت به تعداد بازیگران به ترتیب از هم جدا ساخته و دستور صحنه ‌ آرایی داده است . جان کلام هر نمایشنامه را با نوشتن نکته ‌ ای در پایا ن نمایشنامه ذکر کرده است و از مثال ها و شعرهای فارسی در تکمیل و تایید نکته ‌ ها ‌ ، شاهد آورده است.
اثر برجسته دیگر او قصه های من و بابام، طنزی درخشان و آمیخته با مهر دارد و بیانی ساده با مفهوم وال. کتاب ها بر اساس نقاشی های اریش ازر نقاش آلمانی نوشته و بازپرداخت شده است. آن چه به این تصویرهای طنزآمیز زندگی کلامی بخشیده است از صفاتی مایه می ‌ گیرد که در خود جهانشاهی بود. او طنزگو و شوخ طبع بود . اما شوخ طبعی او ذره ای ریشخند نداشت و متوجه افراد نبود . بلکه متوجه موقعیت هایی بود که خودش و دیگر آدم ها در آن قرار می گرفتند . طنز و شوخ طبعی در قصه های من و بابام نیز به همین شکل است. موقعیت هاست که آدم را می خنداند ، نه خود آدم ها. قصه های من و بابام اثری فناناپذیر در ادبیات کودکان و نوجوانان است که از طرف شورای کتاب کودک نیز کتاب برگزیده سال ۱۳۶۱ عنوان یافت .
نکته جالب توجه دیگر در کار جهانشاهی پیشگفتارها و توضیحاتی است که برای آثارش نوشته است. او همین طور کتاب را پیش خواننده نمی اندازد. با او گفتگو و درد دل می ‌ کند و کودک و نوجوان را به حال و هوای آن چه قرار است بخواند وارد می کند. این پیشگفتارها و توضیح ‌ها برای قصه ‌ ها، افسانه ‌ ها، کتاب ‌ های علمی و حتی کتاب ‌ هایی مثل بازی های ورزشی و سرگرمی نوشته شده اند. برای مثال در کتاب ۴۲ بازی با ۲۴ چوب کبریت خواننده پیش از شروع می فهمد که آن چه می خواند تنها یک کتاب بازی و سرگرمی نیست؛ کتابی است برای اندیشیدن و یافتن راه درست رسیدن به هدف.
او در پیشگفتار کتاب قلم موی جادو، که در سال ۱۳۶۲ منتشر شد می نویسد: "چه بسا در سرزمین های دیگر نیز همین افسانه ها با همین پیام آمده باشد، ستمگر در همه جا هست و ستمدیده در همه جا. مهم نیست که قهرمان افسانه راما باشد یا لیانگ یا کودکی با نامی دیگر در سرزمینی دیگر. قلم موی جادو نشانه ای است از آرزوی مبارزه همه ‌ی ستمدیدگان با ستمگران. تو را با این کتاب تنها می ‌ گذارم تا آن را بخوانی و درباره پیام آن بیندیشی. فقط دلم می ‌ خواهد بدانم که اگر این قلم مو در دست تو بود با آن چه می ‌ کردی" . همین جمله آخر که " گر قلم در دست تو بود با آن چه می کردی" کنجکاوی خواننده خردسال را به پیام قصه برمی انگیزد .
آن چه گفته شد نگاهی گذرا به برجسته ترین کارها و تألیفات جهانشاهی بود. اما او ده ‌ ها کتاب دیگر در نوشته یا ویراستاری کرده است که بیش‌تر آن ‌ ها را انتشارات فاطمی چاپ کرده اس ت. او همه این کارها را با قلبی بیمار اما عاشقانه انجام داد. او مصداق آن چیزی است که خودش درباره اریش ازر پدید آورنده نقاشی ‌ های من و بابام نوشته است که: "به راستی مرگ او پایان زندگی اش نبود. نامش و یادش چون آثارش جاودانه است و همواره در دل کودکان با عشق و دوستی و شادی زنده باقی خواهد ماند. او کوتاه ترین را ه را برای رسیدن به زندگی جاودانی برگزیده بو : از قلب هنرمندی نویسنده به قلب کودکی پر احساس و ساده دل و مهربان". ایران گرگین.● فهرست آثار شادروان جهانشاهی
▪ تنظیم: شورای کتاب کودک
الف : آثار برای کودکان و نوجوانان
● کتاب
▪ ازوپ در کلاس درس : بازپرداختی از افسانه های ازوپ ؛ بازپرداخت و تدوین ایرج جهانشاهی .- تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۳.
▪ بازی و سرگرمی : تهران : مرکز تهیه خواندنی های نوسوادان با همکاری فرانکلین ، ۱۳۴۵ ( کتاب ‌ های پیک - خواندنی های آسان برای کودکان ).
▪ بازی های ورزشی برای رشد ماهیچه ها : ترجمه و نوشته ایرج جهانشاهی . - تهران : فاطمی، واژه ، ۱۳۶۲ .
▪ بدن من : تهران : مرکز تهیه خواندنی ‌ های نوسوادان با همکاری فرانکلین، ۱۳۴۵ ( کتاب ‌ های پیک – خواندنی ‌ های آسان برای کودکان ).
▪ چشم چشم دو ابرو : نوشته باب هاینتس ؛ بازپرداخت و نوشته ایرج جهانشاهی . - تهران: فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۲ .
▪ ۴۲ بازی با ۲۴ چوب کبریت : تدوین ایرج جهانشاهی . – تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۲ .
▪ خورشید : تهران : مرکز تهیه خواندنی های نوسوادان با همکاری فرانکلین ، ۱۳۴۵ . ( کتاب ‌ های پیک –خواندنی ‌ های آسان برای کودکان ) .
▪ روبهک : نویسنده ایرینا کورشونو . ترجمه شهین گل سرخی ؛ بازپرداخت ایرج جهانشاهی . – تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۹ .
▪ شاخ های ملوس : اقتباس از مجموعه بندرهای دور دست . نقاشی از محمد زمان زمانی و فریدون جهانشاهی . تهران : مرکز تهیه خواندنی های ▪ نوسوادان با همکاری فرانکلین ، ۱۳۴۵ ( کتاب ‌ های پیک - خواندنی ‌ های آسان برای کودکان ) .
▪ شاخ ‌ های ملوس : نوشته کاترین گاربوت ؛ بازپرداخت ایرج جهانشاهی . - نقاشی از فریدون جهانشاهی . تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۸ . ( متن تجدید نظر شده ) .
▪ عدد : نوشته آیزاک آسیموف ؛ ترجمه و بازپرداخت ایرج جهانشاهی . - تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۷ .
▪ قصه نخودی : تهران : مرکز تهیه خواندنی ‌ های نوسوادان با همکاری فرانکلین ، ۱۳۴۵ ( کتاب ‌ های پیک – خواندنی ‌ های آسان برای کودکان ).
▪ قصه های من و بابام : تصویر سازی از اریش ازر ؛ نوشته و بازپرداخت ایرج جهانشاهی . - تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۱. ۳ جلد .
▪ قلم موی جادو : بر اساس افسانه ای کهن از سرزمین چین ، بازپرداخت ایرج جهانشاهی ؛ نقاشی از دمی . - تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۲.
▪ کتاب فارسی برای کلاس اول دبستان : تألیف ایرج جهانشاهی و عباس سیاحی . - تهران : وزارت آموزش و پرورش ، سازمان تألیف کتاب های درسی ایران ، ۱۳۴۵ .
▪ کنراد ، پسرک ساخت کارخانه : نوشته کریستینه نوستلینگر ؛ ترجمه ایرج جهانشاهی . - تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۹ .
▪ گل های وحشی : نوشته ایرج جهانشاهی . تهران: ۱۳۲۵ .
▪ یک روز با ملانصرالدین : تهران : مرکز تهیه خواندنی های نوسوادان با همکاری فرانکلین ، ۱۳۴۵ ( کتاب ‌ های پیک – خواندنی ‌ های آسان برای کودکان ) .
● مقاله
▪از هر دری سخنی : پیک نوجوانان ، ۴ ( ۱۰ ) اسفند ۱۳۵۴ : ۲۲-۲۳ .
▪بازی با اعداد : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۱ ) مهر ، ۱۳۵۱ : ۱۱/ دوره جدید ( ۲ ) ، ۱۳۵: ۲۷ .
▪بازی با عدد : پیک نوجوانان ، دوره جدید ( ۲ ) : ۲۷ .
▪بهترین دوست ما ، کتاب : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۱۳ ) فروردین ۱۳۵۱ : ۳- ۵ .
▪توفان در خانواده : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۱۳ ) اسفند ۱۳۵۱ : ۱۲ – ۱۳ .
▪چگونه می خوانی و چه می خوانی : پیک نوجوانان ، دوره جدید ( ۲ ) مهر ۱۳۵۱ : ۲ .
▪حرف های ابجد و ماده تاریخ : پیک نوجوانان ، ۳ ( ۱۳ ) فروردین ۱۳۵۵ : ۲۴ – ۲۵ .
▪در انتظار پاسخ تو : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۱۵ ) اردیبهشت ۱۳۵۲ : ۳ – ۴ .
▪درخت من : پیک نوجوانان،‌۶ ( ۶ ) دی ۱۳۶۶ : ۸ – ۱۳ .
▪روزی به نام روز مادر : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۶) آذر ۱۳۵۱ : ۲ .
▪روشی جهانی برای اندازه گیری : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ، ۴ (۳ ) آبان ۱۳۵۴ : ۲۲ – ۲۳ .
▪زنگ تفریح : پیک نوجوانان، دوره آزمایشی ، ( ۵ ) آذر ۱۳۵۱ – ( ۱۵ ) اردیبهشت ۱۳۵۲ ، ده شماره .
▪زنگ تفریح : پیک نوجوانان ، دوره جدید ( ۶ ) آذر ۱۳۵۱ – ( ۲ ) آبان ۱۳۵۶ ، ۳۹ شماره .
▪شما و تلویزیون : پیک نوجوانان ، ۴ ( ۹ ) بهمن ۱۳۵۴ : ۱۲ – ۱۴ .
▪صرفه جویی در برابر گرانی : پیک نوجوانان ، ۴ ( ۲ ) آبان ۱۳۵۴ : ۲۶ – ۲۸ .
▪ظرف های زباله : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ، ( ۴ ) آبان ۱۳۵۱ : ۱۰۸ – ۱۰۹ .
▪عکاسی هم یک هنر است : پیک نوجوانان ، ۴ (۱۱ ) اسفند ۱۳۵۴ : ۲۰ – ۲۳ .
▪فنجان پرنده : پیک نوجوانان ، دوره جدید ( ۴ ) آبان ۱۳۵۱ : ۱۰۳ .
▪مگر راستگویی گناه است ؟ : پیک نوجوانان ، دوره جدید ( ۱۰ ) بهمن ۱۳۵۱ : ۳ – ۴ .
▪می شنوی یا گوش می دهی ؟ : پیک نوجوانان ، دوره جدید ( ۴ ) آبان ۱۳۵۱ : ۲ .
▪نوجوانی چیست ؟ : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۳ ) آبان ۱۳۵۱ : ۲ .
▪ورزش : ورزشکار خوبی باشیم : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۱ ) مهر ۱۳۵۱ : ۱۲ -۱۳ .
▪ورزش : پرتاب کردن و گرفتن توپ : پیک نوجوانان ، دوره جدید ( ۲ ) مهر ۱۳۵۱ : ۵۰ – ۵۱ .
▪ورزش : توپ زدن با پا : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ، ( ۳ )‌آبان ۱۳۵۱ : ۲۲ -۲۳ .
▪ورزش : بازی توپ و گلدان : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۳ ) آبان ۱۳۵۱ : ۲۵ .
▪ورزش : پشتک و وارو ، سه پایه : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۴ ) آبان ۱۳۵۱ : ۱۰۴ – ۱۰۵ .
▪ورزش : سه تمرین ورزشی : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۵ ) آذر ۱۳۵۱ : ۱۵۰ – ۱۵۱ .
▪ورزش : طناب بازی ، بشین و پاشو ، بخواب و پاشو : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۶ ) آذر ۱۳۵۱ : ۱۴ – ۱۵ .
▪ورزش :سه جور شنا : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ، ( ۷ ) دی ماه ۱۳۵۱ : ۶ – ۷ .
▪ورزش : بازوهای نیرومند : پیک نوجوانان ، دوره جدید ، ( ۸ ) دی ماه ۱۳۵۱ : ۲۶ – ۲۷ .
▪ورزش : به رشد ماهیچه ها کمک کنید : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ، ( ۹ ) بهمن ۱۳۵۱ : ۲۰ – ۲۱ .
▪ورزش : بازی ها و مسابقه ها : پیک نوجوانان ، دوره آزمایشی ( ۱۴ ) فروردین ۱۳۵۲ : ۲۲ – ۲۳
▪ورزش : ورزش نوجوانان : پیک نوجوانان ،‌ ۲ ( ۱ ) مهر ۱۳۵۲ : ۱۴ – ۱۵ .
▪ورزش : بازی های ورزشی : پیک نوجوانان ،‌۳ ( ۲ ) مهر ۱۳۵۲ : ۱۸ – ۱۹ .
▪ورزش : نیرومندی و چابکی و نرمش بدنتان را بیازمایید : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۳ ) مهر ۱۳۵۲ : ۲۴ – ۲۵ .
▪ورزش : نیرومندی و چابکی و نرمش بدنتان را بیازمایید : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۲ ) آبان ۱۳۵۲ : ۱۰ – ۱۱ .
▪ورزش : ۴ تمرین ورزشی برای رشد ماهیچه ها : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۴ ) آبان ۱۳۵۲ : ۲۶ – ۲۷ .
▪ورزش : بازی ها و مسابقه ها : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۵ ) آذر ۱۳۵۲ : ۲۲ – ۲۳ .
▪ورزش : چهار بازی برای رشد ماهیچه ها : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۷ ) آذر ۱۳۵۲ : ۲۶ – ۲۷ .
▪ورزش : پنج بازی برای زورآزمایی : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۸ ) دی ۱۳۵۲ : ۲۰ -۲۱ .
▪ورزش : چند تمرین ورزشی برای رشد ماهیچه ها : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۹ ) بهمن۱۳۵۲ : ۲۶ – ۲۷
▪ورزش : شش بازی برای زورآزمایی : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۱۰ ) بهمن ۱۳۵۲ : ۲۶ – ۲۷ .
▪ورزش : بازی های سر پا : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۱۱ ) بهمن ۱۳۵۲ : ۲۴ – ۲۵ .
▪ورزش : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۱۲ ) اسفند ۱۳۵۲ : ۲۲ – ۲۳ .
▪ورزش : نگهداری تعادل بدن : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۱۲ ) فروردین ۱۳۵۳ : ۱۲ – ۱۳ .
▪ورزش : پنج بازی برای رشد ماهیچه ها : پیک نوجوانان ، ۲ ( ۱۴ ) فروردین ۱۳۵۳ : ۲۶ – ۲۷ .
▪ورزش : بازی های ورزشی : پیک نوجوانان ، ۳ ( ۱ ) مهر ۱۳۵۳ – (۶ ) آذر ۱۳۵۳ ، ۵ شماره .
▪ورزش : بسکتبال خردسالان یا مینی بسکتبال : پیک نوجوانان ،‌۳ ( ۷ ) دی ۱۳۵۳ : ۹ – ۱۱ .
▪ورزش : والیبال خردسالان یا مینی والیبال : پیک نوجوانان ، ۳ ( ۸ ) دی ۱۳۵۳ : ۲۲ – ۲۳ .
▪ورزش : بازی های ورزشی : پیک نوجوانان ، ۳ ( ۹ ) بهمن ۱۳۵۳ – ( ۱۲ ) اسفند ۱۳۵۳ ، چهار شماره .● ویرایش
۱. آسیموف ، آیزاک . اتم : ترجمه هوشنگ شریف زاده ؛ ویراستار ایرج جهانشاهی . تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۴ .
۲. آسیموف ، آیزاک . الکتریسیته : ترجمه محمود محمودی ؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۷ .
۳. آسیموف ، آیزاک . انرژی :ترجمه اسماعیل سعادت ؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۵ .
۴. آسیموف ، آیزاک . انرژی هسته ای : ترجمه محمود محمودی ؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۵
۵. آسیموف ، آیزاک . انان در فضا : ترجمه توفیق حیدرزاده ؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۵ .
۶. آسیموف ، آیزاک . دنباله دارها: ترجمه محمد شریف زاده ؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۷ .
۷. آسیموف ، آیزاک . دینوزورها : ترجمه محمود محمودی ؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۴ .
۸. آسیموف ، آیزاک . زمین لرزه : ترجمه نسرین امیر حسینی ؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۷ .
۹. آسیموف ، آیزاک . شکل زمین : ترجمه هوشنگ شریف زاده ؛ ویراستار ایرج جهانشاهی . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۷ .
۱۰. آسیموف ، آیزاک .قاره قطب جنوب : ترجمه محمود محمودی ؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۴
۱۱. آسیموف ، آیزاک . میکروب ها : ترجمه اسماعیل سعادت ؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۴ .
۱۲. آسیموف ، آیزاک . نفت : ترجمه محمود محمودی ؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۵.
۱۳. آسیموف ، آیزاک . ویتامین ها : ترجمه شهناز خانلو؛ ویراستاران ایرج جهانشاهی ، هوشنگ شریف زاده . تهران :فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۵.
۱۴. باک ، پرل . س . موج بزرگ : ترجمه ثریا قزل ایاغ ؛ نقاشی کازومیزامورا ؛ ویراستار ایرج جهانشاهی . تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۳ .
۱۵. رؤوف ، علی . یک میلیون : ویراستار ایرج جهانشاهی . تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۴ .
۱۶. شرلاک ، فیلیپ . ام . آنانسی آدم عنکبوتی : مجموعه ای از قصه های عامیانه جامائیکا . ترجمه محمد هدایی ؛ ویراستارایرج جهانشاهی . تهران : فاطمی ، واژه ، ۱۳۶۳ .
ب . آثار برای نوسوادان بزرگسال
جهانشاهی ، ایرج : تهران : کیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی ، ۱۳۴۶ .
جهانشاهی ، ایرج ؛ سیاحی ، عباس ؛ ایمن ، لیلی . بخوانیم و بنویسیم : برای آموزش بزرگسالان . تهران : اداره کل آموزش بزرگسالان ، با همکاری کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی ، ۱۳۴۶ .
جهانشاهی ، ایرج ؛ سیاحی ، عباس . بهداشت و تندرستی برای آموزش بزرگسالان : نقاشی از عزیز الله پایان . تهران : کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی ، ۱۳۴۶ .
جهانشاهی ، ایرج . دین ... : تهران ؛ کمیته ملی پیکار با بیسوادی ، ۱۳۴۶ .
جهانشاهی ، ایرج ؛ سیاحی ، عباس . راهنمای تدریس بخوانیم و بنویسیم : تهران : وزارت آموزش و پرورش ، اداره کل آموزش بزرگسالان ؛ با همکاری کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی ، ۱۳۴۶ .
جهانشاهی ، ایرج . سرزمین ما : تاریخ ایران برای آموزش بزرگسالان . تهران : کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی ، ۱۳۴۶ .
جهانشاهی ، ایرج ؛ سعادت ، اسماعیل .سرزمین ما : جغرافیای ایران برای آموزش بزرگسالان . تهران : کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی ، ۱۳۴۶
جهانشاهی ، ایرج . سرزمین ما : قوانین و مقررات اجتماعی برای آموزش بزرگسالان . تهران : کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی ، ۱۳۴۶ .
جهانشاهی ، ایرج ؛ سیاحی ، عباس . شعر و داستان برای بزرگسالان : تهران : کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی ، ۱۳۴۶ .
جهانشاهی ، ایرج . کار در کارخانه ... : تهران : کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی، ۱۳۴۶ .
جهانشاهی ، ایرج . کتاب حساب بزرگسالان برای تدریس در کلاس پیکار بابیسوادی : تهران : کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی ، ۱۳۴۶ .
جهانشاهی ، ایرج . ما و دیگران : نامه نویسی برای آموزش بزرگسالان . تهران : کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی ، ۱۳۴۶ .
ج . آثار برای بزرگسالان
شپرد ، تی .بی . آموزش و پرورش زنده : ترجمه احمد آرام ؛ ویراستار ایرج جهانشاهی . تهران : پیک ، مرکز انتشارات آموزشی ، وزارت آموزش و پرورش ؛ انتشارات سروش ، ۱۳۵۷ .
جهانشاهی ، ایرج ؛ انوری ، حسن . آیین نگارش و ادبیات کودکان و نوجوانان : برای سال دوم مراکز تربیت معلم رشته تربیت معلم رشته علوم انسانی تربتی معلم راهنمایی . دفتر تحقیقات و برنامه ریزی و تألیف کتاب های درسی ، ( دستنویس آماده چاپ ) .
جهانشاهی ، ایرج ؛ سیاحی ، عباس . راهنمای تدریس کتاب فارسی برای کلاس اول دبستان : ترهان : وزارت آموزش و پرورش ، سازمان کتاب های درسی ایران ، ۱۳۴۵ .
جهانشاهی ، ایرج . راهنماینویسنده و ویراستار : تهران : شورای کتاب کوک ، ۱۳۶۰ .
جهانشاهی ، ایرج . " کودک ، کتاب ،خانواده " : فرهنگ و زندگی ، ( ۱۶ ) پاییز ۱۳۵۳ : ۱۱ – ۳۳ .
جهانشاهی ، ایرج. " مفتش ، بازرس ، راهنمای تعلیماتی " : ماهنامه آموزش و پرورش ، ۳۵ ( ۱۰ – ۹ ) ۱۳۴۴ : ۹۵ – ۱۰۵ .
جهانشاهی ، ایرج. " یادی از فردوس وزیری نویسنده صقه های کودکان " : گزارش شورای کتاب کودک ، ۱۷ ( ۳ ) ۱۳۵۸ : ۸ – ۱۰ .
د . مدیریت نشریات
۱. پیک نوجوانان : مدیر مسئول ایرج جهانشاهی . وزارتآموزش و پرورش ، مرکز انتشارات آموزشی ، ۱۳۴۹ – ۱۳۵۷ .
۲. پیک دانش اموز : مدیر مسئول ایرج جهانشاهی . تهران : وزارت آموزش و پرورش ، مرکز تهیه خواندنی های نوسوادان . ۱۳۴۴ – ۱۳۵۷ .
۳. پیک کودک : مدیر مسئول ایرج جهانشاهی .تهران : وزارت آموزش و پرورش ، مرکز انتشارات آموزشی ، ۱۳۴۸ – ۱۳۵۷ .
۴. پیک معلم و خانواده : مدیر مسئول ایرج جهانشاهی . وزارت آموزش و پرورش ، مرکز تهیه خواندنی های نوسوادان ، ۱۳۴۴ – ۱۳۵۷ .
۵. پیک نوآموز : مدیر مسئول ایرج جهانشاهی .تهران : وزارت آموزش و پرورش ، مرکز تهیه خواندنی های نوسوادان ، ۱۳۴۶ – ۱۳۵۷ .
۶. پیک نوجوانان : مدیر مسئول ایرج جهانشاهی . تهران : وزارت آموزش و پرورش ، مرکز انتشارات آموزشی ،‌۱۳۴۹ – ۱۳۵۷ .
۷. ماهنامه آموزش و پرورش : مدیر ایرج جهانشاهی . تهران : وزارت آموزش و پرورش ، مرکز انتشارات آموزشی ، ۱۳۴۸ – ۱۳۵۷ .

نویسنده: ایران گرگین

منبع : جزیره دانش