تغییرات سالیانه نرخ شهابهای پراکنده

اگر شما نیز جزو علاقه مندان و راصدان پدیده های بخوبی به ویژه بارشهای شهابی باشید حتماً متوجه شده اید كه در برخی از ایام سال تعداد شهابهای پراكنده كمی بیشتر یا كمتر از بقیه اوقات سال است. شهاب پراكنده معمولاً به شهابی گفته می شود كه متعلق به هیچ یك از كانون بارشهای شهابی شناخته شده نباشد و به عبارت دیگر شهابهایی که در به طور آنی و بی هدف در آسمان ظاهر شوند. فرض كنیم كه ما در یك یا چند شب رصدی مشغول شمارش و ترسیم و یا عكسبرداری از شهابهای یک بارش شهابی بخصوص هستیم، اگر در هنگام شمارش مراقب تشخیص و بحساب آوردن شهابهای پراكنده در آسمان نباشیم، در پایان كار تخمینی فراتر از واقعیت از نرخ ساعتی شهابها ZHR خواهیم نمود چونكه نرخ ساعتی شهابها متناسب با تعداد شهابهای بارشی رصد شده در یك بازه رصدی است . در ضمن ممكن است علاوه بر كانون فعال مورد نظر ما چندین كانون مربوط به نهرهای شهابی خفیف تر نیز در همان ایام فعال باشند.
هر چند ممکن است كه مزاحمت زیادی در رصدمان ایجاد نكنند با این حال اگر شما در هنگام رصد بخواهید به نتیجه خوبی برسید باید سعی كنید كه ما بین این سه دسته شهاب تمیز قایل شوید و یكی را در دسته های دیگری وارد نكنید. به هر حال هدف من از نوشتن این مقاله در این باره نیست بلكه سعی دارم در مورد تغییرات تعداد شهابهای پراكنده در طول یك سال صحبت كنم به ویژه كه قسمت داغ مسئله به ایام تابستان مربوط است.
عموماً اگر بخواهیم در مورد بررسی نرخ شهابهای پراكنده كنجكاوی كنیم و رصد آنها را زیر نظر بگیریم باید شبهایی که ماه در آسمان است بعلاوه شبهای ابری یا نیمه ابری را از آن حذف کنیم.نتایج رصدی دو راصد شهابی ماهر به نام های رابرت لانسفورد و جورج زای كه جمعاً حدود ۱۵۱۱۴ شهاب پراكنده را در طول سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶ رصد كردند را بیان كنیم تا بدین ترتیب معیار قابل قبولی از تغییرات تعداد شهابهای پراكنده در اختیار ما قرار گیرد.
که در آن rشاخص جمعیت شهابهای پراکنده است و حاصل رصد های انجام شده مقداری حدود ۴۲/۳ را نتیجه داده است. F فاکتور ممانعت نام دارد که نشان دهنده وجود عوامل مزاحم در منطقه رصدی نظیر کوه، تپه، درخت و ابر... .Teffزمان مفید رصد بر حسب ساعت است و Ns تعداد شهابهای پراکنده رصد شده در بازه رصدی است . نتایج رصد این دو راصد در شكل زیر نشان داده شده است كه در آن محور عمودی متوسط ماهیانه نرخ ساعتی شهابهای پراكنده و محور افقی ماههای میلادی سال است.
آنچه كه از این نمودار نمایان است این تست كه نرخ شهابها در نیمه دوم سال میلادی از نیمه اول آن بیشتر است. نسبت این افزایش حدود ۳/۱ برابر است. بنابراین نرخ ساعتی شهابها در نیمه دوم سال میلادی ۳/۱ برابر آن در نیمه نخست سال است . علت ظهور این افزایش در شش ماهه دوم ناشی از میل نقطه اوج مسیر زمین(Apex of earth&#۰۳۹;s way) است. اگر فرض کنیم که مسیر زمین به دور خورشید یک دایره باشد آنگاه در هر نقطه روی مسیر مستدیر دارای بردار سرعتی است که مماس بر مسیرش بوده. از روی زمین اینگونه به نظر می رسد که زمین در فضا در راستای این بردار به سمت نقطه در حرکت است.
از آنجا که زمین بر روی صفحه منظومه شمسی است مکان نقطه اوج تقریباً بر روی دایره البروج قرار می گیرد و به فاصله ۹۰ درجه پشت خورشید خواهد بود. نطقه اوج که بر روی دایره البروج واقع شده می تواند دارای میلی بین ۴/۲۳ شمال تا ۴/۲۳ جنوبی باشد. هنگامی که به سمت شمال استوای سماوی حركت می كند، تعداد شهابهای پراكنده رصد شده در آسمان برای راصدان نیمه كره شمالی افزایش می یابد. اوج نرخ شهابهای پراكنده همزمان با زمانی كه به بیشترین میل شمال خود یعنی۴/۲۳ شمالی خواهد رسید و این موضوع به علت تعداد بیشتر شهابهای پراكنده جاروب شده توسط زمین در حین حركت در مسیرش است و از اواخر ماه ژوئن تا اواخر ماه دسامبر در نیمه شمال استوای سماوی قرار می گیرد. بنابراین نرخ شهابهای پراكنده در این ایام از سال بالاتر خواهد بود. علت تفاوت در نرخ شهابها در دو حالت حدی بیشترین و كمترین میل شمال و جنوبی ناشی از سرعت و مدار شهابهای پراكنده است.
استیل در مطالعه ای جامع بر روی ۶۹۰۰۰ شهاب پراكنده نشان داد كه آنها دارای مداری با نیم قطر اطول بین ۵/۱ تا ۰/۳ واحد نجومی هستند و سرعتی بین ۴/۳۴ تا ۴/۳۸ كیلومتر بر ثانیه دارند. نتایج رصدی وی نیز حاكی از آن است كه نرخ شهابها در نیمه دوم سال میلادی از نیمه نخست آن تقریباً به همین نسبت بیشتر است.
مقایسه نتایج رصدی روشهای مختلف نظیر رصد مرئی، رصد رادیویی و رصد تلسكوپی نشان می دهد كه این مطلب صحت دارد. بنابراین علت ظهور تغییرات فصلی نرخ شهابها پراكنده ناشی از تغییر راستای نقطه اوج مسیر زمین است. به طور عمومی مقایسه چندین كار تجربی انجام شده در رصد مرئی شهابهای پراكنده نشان می دهد :
۱) كمترین نرخ شهابهای پراكنده متعلق به ماه مارس تا می است (برای نیمكره شمال).
۲) نرخ شهابها در ماه سپتامبر كمتر از ماه اوت است. اگر چه این افزایش به نظر می رسد كه ناشی از وجود برساووشی باشد. مشابه با آن در ماه دسامبر و وجود جوزایی، اما صحت این موضوع چندان سندیت ندارد و به نظر می رسد كه امری طبیعی است . شاید دلیل منطقی برای این امر فاصله بیشتر از خورشید در ماههای ژولای و اوت باشد.
نرخ ساعتی شهابهای پراكنده در طول رصد انجام شده ۹۶-۱۹۹۲ مقدار متوسط ۷/۱۰را بدست می دهد كه مقدار متوسط سالیانه آن دارای افت ذخیره هایی بوده است. یك دلیل مطرح شده برای آن ناشی تاثیر چرخه فعالیت خورشید است كه در هنگام کمینه فعالیت، بیشترین نرخ شهاب پراكنده دیده خواهد شد اما قطعیت این ارتباط هنوز كاملاً به تایید نرسیده است.
●●نتایج :
بنابراین راصدان بارشهای شهابی باید دقت نمایند كه تعداد شهابهای پراكنده در شبهای مختلف سال یكسان نبود و دارای افت و خیزهایی می باشد كه حتی ممكن است تعداد آنها به بیش از ۱۰ شهاب در ساعت نیز برسد. از این رو باید در تشخیص و شمارش آنها همتی وافر نمایید. تا بدین ترتیب بر كیفیت نتایج رصدی خود بیافزایید.

سهیل خوشبین فر

منبع : فصلنامه شباهنگ