عشق برای همه

● انسان اینجا هم نه تنها است و نه بهترین
عشق با احتساب تنوع شگفت انگیز اشكال و تفاوت های ریز و درشت اش احتمالاً پیچیده ترین تمامی عواطف و هیجانات است. در دورنمایی كه در آن علم و فن شاعری به هم می رسند می توان عشق والدینی، عشق فرزندی، عشق شهوانی، عشق رمانتیك، دوستی، وفاداری، دلبستگی، ازخودگذشتگی، وفای به عهد، دلسوزی و بسیاری از نظایر آنها را یافت. شواهد چشمگیری وجود دارد كه نشان می دهند بسیاری از جانوران غیرانسانی قادر به درك احساساتی هستند كه تمام اشكال عشق را می توان با آنها تجربه كرد. در واقع چنین به نظر می رسد كه برخی از جانوران حتی بیش از ما درباره عشق می دانند و شگفت آنكه این عاشق پیشه ترین موجودات الزاماً از خویشاوندان نزدیك ما نیستند. مثلاً روابط عاشقانه درازمدت را در نظر بگیرید. بیش از ۹۰ درصد گونه های پرندگان تك همسرند و در بسیاری از آنها جفت ها تا پایان عمر با هم می مانند. در برخی گونه ها پیوند بسیار محكمی با یكدیگر دارند كه با بالا بردن توان تولیدمثلی، بقای گونه را در پی دارد. پستانداران اما كمتر تك همسرند و وقتی پای وفاداری به میان می آید، نخستی های غیرانسانی در مقایسه با سایرین موجوداتی بی عاطفه و سنگدل به نظر می رسند.
مثلاً شمپانزه های نر وقت چندانی را صرف عشق بازی، جفت گیری یا ماندن با ماده ای نمی كنند كه بر گردن فرزندانش حق پدری دارند. اگر آمار طلاق را گواه بگیریم (در حدود نیمی از ازدواج ها در ایالات متحده به جدایی ختم می شود) به سختی می توانیم خودمان را نمونه هایی از پایداری در عشق بدانیم. شاید اینها همه بدین خاطر است كه به قدر كافی برای شناخت همدیگر وقت نمی گذاریم. یا شاید هم به این خاطر كه راه عشق خیلی وقت ها برایمان سهل الوصول و هموار است. اما برای جانوران اوضاع جور دیگری است. در بسیاری از گونه ها عشق رمانتیك به تدریج و آرام آرام بین عاشق و معشوق بالقوه پدید می آید. نرها و ماده ها آیین های خاص جفت گیری را به جای می آورند كه نیاز به صرف وقت و انرژی بسیار دارد و معمولاً آنها را در معرض خطر قرار می دهد. گویی لازم است یك یا هر دو نفرشان پیش از آنكه كارشان به زفاف برسد، شایستگی خود را به اثبات برسانند.
برخی از جانوران استاد تمام عیار عشق و عاشقی اند. در گونه های تك همسر كه در آن یك نر و ماده هر سال با هم زادآوری می كنند، معاشقه طولانی است و باید پیمان ها از نو بسته شوند. مثلاً در كایوت ها و گرگ ها، ماده و نری كه قبلاً با هم جفت بودند ممكن است در فصل جفت گیری بعدی با هم مثل غریبه ها رفتار كنند. آنها پیش از آنكه یك بار دیگر با هم جفت شوند و دست رد بر سینه خواستگاران دیگر بكوبند، دور جدیدی از معاشقه و دوستی را پیش روی دارند. وقتی بچه هایشان به دنیا می آیند در كنار هم می مانند و یك خانواده واقعی را تشكیل می دهند تا اینكه موعد تولیدمثل بعدی برسد. عشق رمانتیك با تمام غنا و عمقی كه در تك تك افراد هرگونه ای القا می كند در طبیعت به شدت هدفمند است: تداوم نسل ها. شاید به همین خاطر است كه عشق والدینی معمولاً حتی قوی تر از شور و عشق به تنوع جنسی است.
بسیاری از جانوران (انسان و سایر حیوانات) زندگی شان را با كمال میل وقف مراقبت از كودكانشان می كنند. به سختی می توان موجودی را خشمگین تر و وحشی تر از فیل مادری تصور كرد كه كودكش در خطر قرار گرفته است. همچنین دشوار بتوان چیزی را دلپذیرتر و مهر آمیزتر از مراقبتی دانست كه بسیاری از حیوانات دست و دلبازانه نصیب فرزندانشان می كنند. برای درك عمق عشق والدینی تنها كافی است به تماشای گوریل مادری بنشینیم كه بی وقفه كودكش را تیمار می كند و در آغوش می گیرد، یا گربه ای كه بچه های تازه متولد شده اش را می لیسد یا نهنگ هایی كه با شور و شوق فراوان زادگانشان را همراهی می كنند و در برابر شكارچیان می پایند.
آرواره های تمساح كه قادر است گوزن یا انسانی را تنها با یك گاز خردكننده از پا درآورد، خوشایندترین گهواره ای است كه بچه تمساح های تازه سر از تخم درآورده را در امن و آسایش از میان آب عبور می دهد. جانوران مادر و در برخی گونه ها پدر، برادر و خواهر بزرگتر، عمه، عمو، خاله، دایی و حتی خویشاوندان دورتر به بچه ها غذا می دهند، اگر گم شده باشند آنها را پیدا می كنند و برمی گردانند و با شكیبایی مهارت هایی را كه برای بقا نیاز دارند به آنها یاد می دهند. عشق و سرسپردگی آنها مخلصانه و خلل ناپذیر است. حتی اگر عشق در تمامی اشكالش در بسیاری از گونه ها به وضوح قابل مشاهده نباشد باز هم تازه ترین یافته های علمی بر وجودش صحنه می گذارد. ماشین ذهنی عشق در انسان - شامل آناتومی مغز و سیستم های عصبی شیمیایی كه به ما این امكان را می دهد كه عشق را احساس كنیم - عیناً یا مشابه همان ابزاری است كه در تعداد بی شماری از سایر موجودات نیز وجود دارد. این نتیجه گیری گریزناپذیر به نظر می رسد: اگر ما می توانیم اعجاز چندگانه، گیج كننده، شادی آفرین، دل شكن، روح انگیز و زیروروكننده عشق را داشته باشیم چرا دیگران نتوانند.

مارك بكاف

منبع : روزنامه شرق