درباره محسن ثلاثی

متولد ۱۳۲۴ بابل ‎/ تحصیلات ابتدایی و متوسطه در زادگاه ‎/ادامه تحصیل در رشته جامعه شناسی ‎/ از مترجمان شاخص حوزه علوم اجتماعی‎/عضو هیأت علمی دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران ‎/تقدیر شده دربیست و دومین دوره كتاب سال جمهوری اسلامی ایران‎/ پژوهشگر مورد تقدیر سازمان میراث فرهنگی.
▪ برخی از آثار ترجمه او عبارتند از:
«جامعه نو» نوشته ای.اچ.كار و به دنبال آن ‎/ «خرد و انقلاب» از ماركوزه، نشر نقره‎/، «اسلام و سرمایه داری» نوشته ماكسیم رودنسون‎/، «كالبدشكافی چهارانقلاب» از برینتون‎/، «نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر» ‎/ «توتالیتاریسم» از هانا آرنت؛ جاویدان، اسفند ۱۳۶۳.
نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر،جرج ریتزر، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۷۴
زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی لوئیس كوزر. ‎/كالبد شكافی چهار انقلاب، كرین برینتون؛ انتشارات نشر نو. ‎/انقلاب فرانسه و رژیم های پیش از آن، الكسی دتوكویل ؛ انتشارات زرین. ‎/ فلسفه و اندیشه سیاسی سبزها، اندرو دابسون .‎/ سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ساموئل هانتینگتون؛ نشر علم، ۱۳۷۵.‎/ جامعه شناسی دین ، ملكلم همیلتون؛ نشر تبیان ، چاپ اول، ۱۳۷۷ .‎/ روش تحقیق كیفی در جامعه شناسی، سیلورمن(دیوید)؛ انتشارات تبیان، ۱۳۷۹.‎/ روش های تحقیق كیفی از سیلورمن؛ ۱۳۷۹.‎/پیامدهای مدرنیت ،آنتونی گیدنز .‎/فراسوی چپ و راست ، آنتونی گیدنز.
جاده ابریشم ؛ چاپ اول، نشر سروش، تهران، ۱۳۷۶.‎/ انسان شناسی فرهنگی، بیتس؛ دانیل، ۱۳۷۵.‎/ درآمدی به انسان شناسی از سایمون كولمن و هلن واتسون.‎/ روش تحقیق در انسان شناسی.‎/ جامعه باستان، لوئیس هنری مورگان ؛ مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۱.‎/ درآمدی بر جامعه شناسی، بروس كوئن. و همچنین تألیف كتاب جهان ایرانی و ایران جهانی، منتخب دهمین دوره كتاب برتر دانشگاهی.
«هرگاه ما جامعه را به عنوان یك ارگانیسم مطرح می كنیم مراد ما این است كه جامعه، مجموعه ای از انواع فراگرد ها، را شامل می شود كه هر یك از آنها بر اثر عمل متقابل با فراگرد های دیگر، زنده و بالنده است .این فراگردها كل یكپارچه هایی را می سازند كه هر آنچه در یكی از اجزای آن پیش آید بر بقیه تأثیر می گذارد .
«جامعه بافت گسترده ای از فعالیت های متقابل است و ضمن مخالفت اصولی با فرد گرایی، حیات انسانی را درگرو تعامل با سایر اجزای جامعه می داند .» این جمله از كتاب مهم و ارزنده زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی، نوشته «لوئیس كوزر» است كه در حوزه جامعه شناسی كه محسن ثلاثی مترجم باسابقه و جامعه شناس،آن را به فارسی برگردانده است. ثلاثی، از میان آثاری كه تاكنون ترجمه و منتشر كرده ، به «زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی» علاقه بیش تری دارد. او دراین باره می گوید:«زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناس» را بیشتر دوست دارم، به خاطر اینكه مقام جامعه شناسان را در بستر اجتماعی، اقتصادی و تاریخی مورد بررسی قرارداد و نشان می دهد كه نظریات و افكار این افراد در چه شرایطی، پرورش پیدا كرده و تحت تأثیر چه عواملی شكل گرفته است.
این كتاب فصل بندی بسیار جذابی دارد و درواقع كتاب جامعه شناسی جامعه شناسان است! » عنوان اصلی این كتاب ideas in historical Masters of Sociological thought؛ است. كه واژه نامه و كتابنامه آن را ثلاثی به صورت زیرنویس تنظیم كرده و چاپ اول آن را در سال ۱۳۶۸ به انتشارات علمی سپرده است. محسن ثلاثی ، جامعه شناس و مترجم ،متولد ۱۳۲۴ بابل است.تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاه خویش به پایان می برد و برای ادامه تحصیل راهی تهران می شود. ثلاثی در رشته جامعه شناسی تحصیل كرده و بر مبنای این گرایش تحصیلی و علاقه شخصی،سال هاست كه به ترجمه متون جدی و مرجع در این حوزه پرداخته و آثار گرانقدری را برای جامعه دانشگاهی و محققان علوم اجتماعی به فارسی برگردانده است.
ثلاثی هم اكنون عضو هیأت علمی دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است. نخستین اثر او ترجمه ای از كتاب «جامعه نو» نوشته، ای.اچ.كار بوده و به دنبال آن «خرد و انقلاب» از ماركوزه، «اسلام و سرمایه داری» از رودنسون، «كالبدشكافی چهارانقلاب» از برینتون، «نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر» و «توتالیتاریسم» از هانا آرنت را به زبان فارسی برگردانده است.
ثلاثی به آثار آنتونی گیدنز، جامعه شناس معاصر و نظریه پرداز عصر جدید، توجه ویژه ای دارد و اسباب آشنایی مخاطب فارسی زبان را با ترجمه برخی از آثار مهم او فراهم كرده است. از آن جمله اثر « فراسوی چپ و راست » را می توان نام برد. گیدنز در این اثر به این نكته اشاره می كند كه به دلیل گسترش مدرنیته و درگیری همه فرهنگ ها و ملت ها در ساختن جهان كنونی، هم اكنون مرزبندی های رایج اعم از شمال و جنوب، مركز و پیرامون و نیز تقابل میان چپ و راست سیاسی از میان رفته است.
به نظر گیدنز امروزه همه مردمان سیاره در گسترش عدالت و رفاه و همچنین فاجعه های زیست محیطی، ترور و... مسئول اند. او درباره جهانی شدن، سنت و قطعیت نداشتن می گوید:« نخست باید از تأثیر جهانی شدن روزافزون سخن گفت، مفهومی كه درباره آن سخن بسیار گفته شده، ولی هنوز به درستی شناخته نشده است. جهانی شدن تنها پدیده ای اقتصادی نیست و همچنین نباید آن را با پیدایش یك «نظام جهانی» یكی انگاشت.
جهانی شدن در واقع تغییر شكل زمان و مكان است. من آن را چون كنشی از راه دور تعریف می كنم و تشدیدش را در سال های اخیر به پیدایش وسایل ارتباط جهانی آنی و ترابری انبوه، مرتبط می دانم. جهانی شدن نه تنها به ایجاد نظام های پهن دامنه می زند بلكه همچنین به تغییر شكل بافت های محلی و حتی شخصی تجربه اجتماعی مربوط است.فعالیت های روزانه ما بیش از پیش تحت تأثیر رخدادهایی قرار گرفته اند كه در آن سوی جهان رخ می دهند، برعكس عاد ت های سبك زندگی محلی نیز پیامدهای جهانی پیدا كرده اند. برای همین است كه تصمیم من برای خرید یك قلم و لباس خاص نه تنها برای تقسیم كار بین المللی بلكه برای اكوسیستم های كره زمین نیز پیامدهایی دارد.
جهانی شدن نه یك فراگرد واحد، بلكه آمیزه پیچیده ای از فراگردهایی است كه اغلب به شیوه های تناقض آمیزی عمل می كنند و كشمكش ها، گسست ها و صورت های قشربندی نوپدیدی را به بار می آورند. برای نمونه، احیای ملیت گرایی های محلی و تشدید هویت های محلی با اثرهای جهانی شدن در نقطه مقابل آن، پیوستگی مستقیم دارد.»
یكی دیگر از كتب ترجمه شده آنتونی گیدنز توسط ثلاثی «پیامدهای مدرنیته» است.
«مدرنیت» به شیوه هایی از زندگی یا سازمان اجتماعی مربوط می شود كه از سده هفدهم به بعد در اروپا به وجود آمد و به تدریج ابعاد جهانی پیدا كرد.
این تعریف، مدرنیته را به یك دوره زمانی و یك جایگاه جغرافیایی اولیه مربوط می سازد، در حالی كه عمده شاخصه های آن را سربسته باقی می گذارد. آنتونی گیدنز، جامعه شناس نامی معاصر، دركتاب «پیامدهای مدرنیته» به تحلیلی فرهنگی و معرفت شناختی از مدرنیت می پردازد و تعبیری جدید و تأمل برانگیز از تحولات نهادی همراه با مدرنیته عرضه می كند. گیدنز معتقد است كه ما هنوز پا به دوران پسامدرن نگذاشته ایم، بلكه دوران متأخر مدرنیته را سپری می كنیم كه در آن پیامدهای مدرنیته فراگیرتر و ریشه ای تر و بنیادین تر شده است عواملی چون تباهی محیط زیست، تهدیدهای قدرت نظامی و تسلیحاتی، رشد و بسط توتالیتاریسم و حقیر شدن كار صنعتی و ... كه گیدنز این ها را از پیامدهای مدرنیته برمی شمارد و بر این باور است كه برای فرا رفتن از این ها و گذار به عصر پسا مدرن می بایست در ساختار سازمان های اجتماعی و فرهنگی مسلط عصر مدرن دگرگونی اساسی ایجاد كرد. این كتاب در ۶ فصل تدوین و تنظیم شده و به مباحثی چون: انقطاع های مدرنیته، جامعه شناسی و مدرنیته، بازاندیشی در مدرنیته، ابعاد نهادی مدرنیته، اعتماد و مدرنیته، دوره پیش از مدرن و دوره مدرن، مخاطره و خطر در جهان مدرن، پدیده شناسی مدرنیته، آیا مدرنیته یك طرح غربی است؟ و ... می پردازد.
«فراسوی چپ و راست» نیز اثردیگری از آنتونی گیدنز با ترجمه محسن ثلاثی است كه انتشارات علمی منتشركرده است.ثلاثی از جمله پژوهشگران معاصر مورد تقدیر سازمان میراث فرهنگی نیز هست. به طوری كه درهفته كتاب سال جمهوری اسلامی ایران و دربیست و دومین دوره كتاب سال، از او در كنار جمعی دیگر درحوزه ترجمه تقدیر شد ...
«انسان یك موجود اندیشمند است .خرد انسان اورا به تشخیص امكاناتش وامكانات جهانش توانا می سازد» این جمله را ماركوزه در كتاب خرد و انقلاب می گوید؛ كتاب «خرد و انقلاب» هربرت ماركوزه نیز به وسیله ثلاثی به فارسی برگردانده شده و نخستین بار به وسیله سازمان انتشارات جاویدان در سال ۱۳۵۷ منتشر شده و بعدها در سال ،۱۳۶۷ نشر نقره آن را به چاپ بعدی رسانده است.در طول این سال ها بسیاری از آثار ترجمه شده ثلاثی به عنوان منابع كنكور كارشناسی ارشد در چند رشته جامعه شناسی ومطالعات فرهنگی معرفی شده است.از آن جمله است كتاب درآمدی بر جامعه شناسی نوشته بروس كوئن.محسن ثلاثی علاوه بر آن كه ترجمه متون جامعه شناختی و مردم شناختی را با جدیت دنبال می كند،از تدریس در این حوزه نیز غافل نمانده و در دانشگاه تهران و در دانشكده علوم اجتماعی این دانشگاه، سال هاست كه به تدریس اشتغال دارد.او معتقد است كه رشته مردم شناسی باید از طریق استادان برجسته تقویت شود.چرا كه تعداد افراد فارغ التحصیل این رشته در ایران بسیار كم است: حوزه ترجمه های ثلاثی، گرچه همگی گرایش های جامعه شناختی دارند،اما بسیار متنوع و وسیع اند. برای مثال درحوزه اسلام شناسی،او كتاب «اسلام و سرمایه داری» نوشته ماكسیم رودنسون را ترجمه كرده وبا این كه سال هاست نایاب شده، ولی تجدیدچاپ نشده است:« من این كتاب و یك كتاب دیگر را به امیركبیر واگذار كرده و تمام حقوق آن را یكجا طی قراردادی در اختیار ناشر گذاشتم.
ثلاثی معتقد است پژوهش در حوزه دین باید از منظر جامعه شناختی نیز دنبال شود.او می گوید: « بیش تر تحقیقاتی كه در این زمینه انجام شده، مربوط به حوزه الهیات بوده است و محققان این حوزه، دیدگاه كلامی و اصولی دارند و از طرفی دیگر جامعه شناسی هم در ایران كمتر به این زمینه پرداخته است. به همین دلیل تحقیقات و پژوهشی كه در زمینه جامعه شناسی دین باشد به طور جدی در ایران هنوز انجام نشده است.»
و اما یكی از مهم ترین كتب ثلاثی كه بر خلاف غالب آثار او تألیف شده است، كتاب جهان ایرانی و ایران جهانی است كه نشر مركز آن را منتشر كرده است.كتابی كه دردهمین دوره كتاب برتر دانشگاهی در رشته علوم اجتماعی، به عنوان كتاب برتر شناخته شد.
درباره این كتاب به همان اندازه كه در محافل دانشگاهی و مجامع فرهنگی تهران باعث ایجاد بحث ها و نظرات متفاوتی گردید، در شهرهای دیگر نیز موجبات برگزاری جلسات نقد و بررسی آن فراهم شد.جلسه نقد و بررسی كتاب در امور كتابخانه های عمومی استان زنجان كه در سالن آمفی تئاتر كتابخانه سهروردی این شهر برگزار شد از آن جمله بود. میر معزی كارشناس ارشد جامعه شناسی درباره این كتاب می گوید :« پژوهش نظریه پایه ای خود را از انسان شناسی فرهنگی گرفته است. این همان نظریه پراك گرایی یا اشاعه گرایی است كه به آن( diffusion ) می گویند. این نظریه می گوید، اقوام و اجتماع فرهنگی انسانی در جهان منزوی نیستند و روابطی با فرهنگ های همسایگانشان دارند كه تقلید و مهاجرت را از فرهنگ های دیگر می گیرند.
ایرانیان در گذشته و تا چند سده پیش از این، با فرهنگ های پیشرفته جهان در شرق و غرب جهان ارتباط مستقیم و بی واسطه داشتند. ولی دشمنی ایران شیعی با عثمانی سنی راه ارتباط بی واسطه ایران را با اروپا تا حدودی سدكرد و در نتیجه فرهنگ ایرانی دیگر نتوانست به آسانی دوران گذشته، با فرهنگ نوینی كه در اروپای غربی به سرعت و بیش از پیش پیشرفت داشت و می رفت كه سرنوشت جهان را در سده های آینده رقم زند، ارتباط سازنده ای برقرار سازد.»
ثلاثی درباره نقش شعر و ادبیات عرفانی فارسی در تقوت و تشدید رویكرد جهانگرایی می گوید: «شعر فارسی از مهم ترین و برجسته ترین و كارسازترین عناصر فرهنگ ایرانی به شمار می آید. شعر فارسی چنان بر عرصه های دیگر تولید فرهنگی تسلط پیدا كرد كه به راستی می توان گفت كه آیینه به نسبت تمام نمای فرهنگ ایرانی شده است؛ از همین روی، هرگونه بررسی در تحلیل تحول و فرهنگ ایرانی به بررسی شعر فارسی نیازمند است. اعراب به دلیل فقدان دستمایه های هنری پس از تسخیر ایران حساسیت چندانی نسبت به مضامین و نقش مایه های هنر ساسانی از خود نشان ندادند.
فرهنگ و ادب ایرانی چنان در اروپا و فرانسه جا بازكرده بود كه منتسكیو كتاب انتقادی اش را درباره آداب و رسوم منحط فرانسه از زبان یك ایرانی بازگو می كند . كتاب «نامه های ایرانی» منتسكیو كه در ۱۷۲۰ م نوشت، این واقعیت را منعكس می كند كه بسیاری از اروپائیان ، با همان دانسته ها و داده های ناقص و ضعیفی كه از فرهنگ ایرانی داشتند ، آداب و این آئین های ایرانیان را بسیار پسندیده تر از صورت های رفتاری مسیحیان اروپایی می دانستند.»محسن ثلاثی علاوه بر حسن انتخابی كه در متون ترجمه اش دارد،در برگردان آن به فارسی نیز نهایت دقت نظر و هماهنگی آن با زبان اصلی را به كار می بندد و برای واژه های ناآشنا در زبان فارسی نیز معادل هایی پیشنهاد می كند.به طور مثال برای واژه پارادایم معادل های فارسی گوناگونی به كار رفته كه یكی از آنها «نمونه » است .
احمد آرام در كتاب «ساختار انقلاب های علمی » ـ نوشته كوهن ـ واژه «نمونه » را به جای «پارادایم » قرار داده است . علی اسدی در ترجمه كتاب «شناختِ شناخت» نوشته ادگار مورن به جای آن، از تركیب «چارچوب ادراكی » استفاده كرده است و اما محسن ثلاثی در ترجمه كتاب «نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر» ـ نوشته جورج ریتزر، كلمه «انگاره» را به جای آن قرار داده است .
محسن ثلاثی با همه مشغولیت های تدریس و تحقیق و ترجمه،از مسائل حاشیه و البته اثر گذار رشته خویش نیز غافل نبوده و دیدگاه های جذاب و مؤثری دارد. او با اشاره به این كه كتاب های رشته مردم شناسی در سال های پس از انقلاب و با فعال شدن این رشته، منتشر شده است،می گوید: «قبل از انقلاب كتابی در زمینه مردم شناسی نداشتیم.
گذشته از كتاب های درسی، تحقیق های مردم شناسی كه با پیشنهاد، درخواست و تأمین اعتبار یك سازمان خاص انجام می شوند، با نظر همان سازمان سفارش دهنده، منتشر می شوند كه البته تعداد این گونه سازمان ها در ایران كم است.» «ثلاثی» در این باره كه وزارت علوم در زمینه تقویت رشته مردم شناسی چه اقداماتی می تواند انجام دهد،معتقد است: «در دنیا رسم است كه چنین رشته هایی از طریق افراد متخصص در آنها، تقویت می شوند و با صدور بخشنامه های دولتی نمی توان برای آنها كاری كرد. در ایران فارغ التحصیلان رشته مردم شناسی كم هستند و افرادی هم كه در خارج تحصیل كرده اند، به سادگی جذب دانشگاه های ما نمی شوند. چون امكانات، منابع مالی و تحقیقاتی ما برای جذب آنها كافی نیست.
البته استادهای رشته مردم شناسی در سال های اخیر، فعال تر شده اند و این رشته هم قابلیت گسترش دارد؛ چرا كه هنوز بسیاری از حوزه های زیرمجموعه آن در ایران ایجاد نشده است.» او رشته مردم شناسی را برای جوامع متنوعی مانند ایران، بسیار جذاب و مناسب می داند و می گوید:«جامعه ایران از نظر قومی، زبانی و فرهنگی بسیار متنوع و متكثر است و این مسأله، موضوع مناسبی برای رشته مردم شناسی است. شاید در هیچ كجای دنیا به این اندازه تنوع موضوعی برای تحقیق مردم شناسان وجود نداشته باشد.
ضمن آن كه شناخت فرهنگ ها، خرده فرهنگ ها و اقوام مختلف ایران برای حل بسیاری از مسائل فرهنگی و رفع تنش های فرهنگی میان اقوام مختلف ایرانی و ایجاد همدلی و تفاهم در میان آنها بسیار مهم است كه این كار در حوزه انسان شناسی می گنجد. متأسفانه تاكنون اهمیت چندانی برای چنین تحقیق هایی قائل نشده اند.»«محسن ثلاثی» در رشته علوم اجتماعی، نامی در كنار بسیاری از كتب مرجع است، جامعه شناسی آگاه و مترجمی زبده كه به توسعه علوم اجتماعی در ایران می اندیشد.

محسن ثلاثی ، جامعه شناس و مترجم

منبع : روزنامه ایران