سرفصلی تازه در روابطی بغرنج

به دنبال اتخاذ چنین موضعی قرار است تا شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی روز پنج شنبه این هفته در نشست اضطراری خود درباره مواضع اروپا و آمریکا به بحث و تبادل نظر بپردازد. در این میان آمریکا و اروپا تلاش گسترده ای را برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت آغاز کرده اند. یوری ساویلیف نماینده دومای دولتی روسیه، معاون کمیته صنایع و فناوری های علمی پیشرفته، رئیس گروه دوستی بین پارلمانی ایران و روسیه و ولادیمیر یوسییف هماهنگ کننده برنامه عدم گسترش سلاح های کشتار جمعی در مرکز کارنگی در مسکو در زمینه ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و همکاری ایران و روسیه و چین و نگرانی های جهانی عقاید متفاوتی دارند اما هر دو بر این باورند که ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت برای مسکو و پکن تصمیمی ناخوشایند است که بر ثبات منطقه و جهان تاثیری منفی خواهد داشت.ارجاع پرونده نگرانی های آتی مسکو و پکن ولادیمیر یوسییف هماهنگ کننده برنامه عدم گسترش سلاح های کشتار جمعی در مرکز کارنگی در مسکو معتقد است که ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت به طور جدی بر ثبات منطقه و جهان تاثیر منفی خواهد گذاشت و وضعیت بسیار بغرنجی را در منطقه به وجود خواهد آورد. وی با اشاره بر اینکه روسیه خواهان چنین مسئله ای نیست پیش بینی می کند: در شرایط کنونی اگر مسئله به شورای امنیت کشیده شود، روسیه مجبور خواهد بود تا به این قضیه رای ممتنع بدهد، که این اقدام نیز تصمیم ناخوشایندی برای مسکو به شمار می رود. همچنین چنین وضعیتی برای چین نیز متصور است چرا که این کشور منافع زیادی در رابطه با منابع انرژی ایران دارد و به علاوه به منافع ژئوپولتیکی مربوط به این کشور نیز علاقه مند است. هماهنگ کننده برنامه عدم گسترش سلاح های کشتار جمعی در مرکز کارنگی با اشاره به منافع گسترده غرب در ایران خاطر نشان می سازد که برخی از کشورهای شرقی مثل چین و هند نیز در ایران منافعی دارند و روسیه نیز منافع خاص خود را دنبال می کند گویی ایران محل تلاقی منافع غرب و شرق است. کشورهای غربی تلاش می کنند روسیه را متقاعد سازند که در حال حاضر مذاکره با ایران به بن بست رسیده و این مسئله باید در سطح شورای امنیت مورد بررسی قرار گیرد اما یوسییف باور دارد که این وضعیت برای روسیه و چین تا اندازه ای بغرنج است، چرا که اگر یکی از آنها از حق وتوی خود استفاده کند باید منتظر مشکلات جدی در روابطش با غرب باشد.وی در این باره می گوید: این مسئله به ویژه برای روسیه بسیار مهم است چرا که ممکن است به مبادلات بازرگانی با غرب آسیب برساند. میزان مبادلات بازرگانی اروپا ۴۰ درصد از مبادلات خارجی روسیه را تشکیل می دهد به همین دلیل این مسئله برای روسیه بسیار مهم است. همچنین این مسئله می تواند عواقب نسبتاً بدی برای چین به دنبال داشته باشد. این کارشناس روس عقیده دارد که در مجموع در شرایط فعلی روند اوضاع ممکن است طبق دو سناریو پیش برود، اول آنکه روسیه از حق وتوی خود برای حمایت از ایران استفاده کند که به موازات آن روابط اش با غرب آسیب می بیند و دوم اینکه روسیه بر ضد ایران به حمایت از غرب بپردازد. یوسییف در این باره می گوید: این مسئله می تواند به تضعیف مواضع روسیه در قفقاز منجر شده و روی اوضاع آسیای میانه اثر بگذارد، علاوه بر این روسیه ممکن است نه تنها ایران بلکه کل منطقه خاورمیانه را از دست بدهد، به همین دلیل میزان سود و زیان روسیه در این تصمیم گیری بسیار بالا است. یوری ساویلیف نماینده دومای دولتی روسیه نیز با اشاره به اینکه ایران از لحاظ اقتصادی اهمیت بسیار زیادی برای اروپا دارد می گوید: در حال حاضر اروپا و به ویژه کشور آلمان در بحران اقتصادی جدی ای قرار گرفته است. نباید فراموش کرد که سازمان انرژی اتمی اروپا که به طور کامل از سوی آلمان و به ویژه شرکت «زیمنس» کنترل می شود، بسیار تمایل دارد که منافع خویش را در بازار انرژی ایران تحقق بخشد.وی با تاکید بر اینکه اروپائیان می خواهند قراردادهایی را در بازار هسته ای ایران برای سازمان انرژی اتمی اروپا به دست آورند و از این لحاظ برای آنها برنامه های غنی سازی اورانیوم ایران بسیار با اهمیت است می افزاید: آنها می خواهند که این برنامه ها با مشارکت اروپا و به خصوص آلمان عملی شوند نه روسیه. البته در این خصوص آلمان نمی تواند انحصار این کار را به تنهایی در اختیار بگیرد و مجبور است که در این رابطه حداقل فرانسه و احتمالاً حتی انگلستان را هم شریک سازد.
● چوب لای چرخ مذاکرات
اگرچه روسیه و چین راه حلی هایی را پیرامون برنامه های هسته ای ایران پیشنهاد می کنند اما موضعگیری فعلی آمریکا تاثیراتی منفی بر تلاش های روسیه و کشورهای اروپایی به منظور دستیابی به توافق برای حل وفصل بحران بوجود آمده می گذارد.یوسییف در این باره می گوید: در واقع این ایالات متحده است که چوب لای چرخ می گذارد، این موضوع به وضعیت داخلی نامناسب آمریکا برمی گردد. رهبران این کشور تلاش می کنند تا وضعیت داخلی کشور را باثبات کنند و در این راستا غالباً از عامل سیاست خارجی استفاده می کنند. در نتیجه وقتی کشوری سعی می کند موقعیت داخلی خود را با ایجاد تصویری از دشمنی فرضی و خارجی تقویت کند باید در انتظار عواقب ناخوشایندی باشد. نقطه نظرات متفاوتی در داخل آمریکا وجود دارد و اکنون در واشینگتن جناحی که خواستار اقدام جدی و قاطع برای حل این مشکل هستند، قوت گرفته است. وی عقیده دارد که باید اول سه کشور اروپایی این مسئله را به همراه ایران حل وفصل نمایند و مسئله اصلی در این قضیه تضمین امنیت ایران است، در عین حال مسئله عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی نیز مطرح است. اما باید توجه داشت که سه کشور اروپایی هیچ یک این مسائل را بدون حضور ایالات متحده نمی توانند حل وفصل کنند. به همین دلیل اگر کشورهای اروپایی و روسیه به ایران ضمانت امنیتی هم بدهند این مسئله بدون وجود تضمین از سوی آمریکا ارزشی نخواهد داشت. در عین حال مسلم است که ایالات متحده آمریکا به عنوان یک کشور قدرتمند در جهان تلاش می کند تا بر سایرین سلطه داشته باشد و علاقه مند است تا سایر کشورها مواضع واشینگتن را قبول کنند. صحبت آمریکا بر سر لشکرکشی و حمله نظامی به خاک ایران است، به نظر من این قضیه در شرایط فعلی کاملاً غیرممکن است. این احتمال وجود دارد که حملات هوایی موشکی خاص با کمک سلاح های فوق مدرن به خاک ایران انجام شود ولی چنین حمله ای بلافاصله به این منجر می شود که ادامه مذاکرات دیگر امکان پذیر نبوده و همین امر باعث شدت یافتن مناقشه شده و یا آن را به سطحی می رساند که دیگر نمی توان آن را کنترل کرد و این مسئله بسیار خطرناک است.یوری ساویلیف نماینده دومای دولتی روسیه نیز روند اینگونه حوادث را بعید نمی داند و معتقد است که امکان دارد مسئله ایران به سطح شورای امنیت هم کشیده شود. وی با اشاره به اینکه ایالات متحده آمریکا در رابطه با حوادث عراق در وضعیت بسیار دشواری قرار گرفته است می افزاید: امروزه میزان محبوبیت رئیس جمهور آمریکا به شدت کاهش یافته و به همین دلیل بوش برای بالا بردن محبوبیت خویش نیاز به وجود یک دشمن جدید دارد که این دشمن جدید در چهره ایران ترسیم شده است. وی خاطرنشان می سازد: این مسئله صرفاً جنبه سیاسی دارد در عین حال این مسئله به ایجاد بیش از سی زندان مخفی در خاک اروپا توسط آمریکا و بدون تردید با اجازه مستقیم شخص رئیس جمهور مربوط می شود، که چنین مسئله ای کاملاً خلاف قانون است. فاش شدن این قضیه جنجال بزرگی به راه انداخته است و بدین ترتیب ایالات متحده آمریکا از طریق وخیم جلوه دادن اوضاع پیرامون ایران قصد دارد توجه جامعه جهانی را از این ماجرا دور سازد. معاون کمیته صنایع و فناوری های علمی پیشرفته تصریح می کند که بعید نیست مسئله ایران به شورای امنیت هم کشیده شود ولی در آنجا هم بسیار دشوار خواهد بود که ایران را به نقض تعهداتش در چارچوب قوانین آژانس بین المللی انرژی اتمی متهم سازند. ساویلیف در این باره می افزاید: آمریکا از طریق رسانه های گروهی تحت کنترل خود افکار عمومی اروپا را تهییج کرده و سعی دارد از ایران دشمنی ویژه برای کشورهای اروپایی بسازد، این مهمترین هدف آنها است چرا که برای آنان کافی نیست که از ایران چهره یک دشمن خارجی فقط برای کشور ایالات متحده بسازند. آنها تلاش می کنند تا این مسئله را برای اروپائیان هم به همین صورت جلوه دهند.
● منافع سودمند
بدون توجه به آمریکا، روسیه و اروپا منافع متفاوتی را در منطقه خزر و در مجموع در کل قفقاز، آسیای مرکزی، ایران و سایر کشورها دارا هستند و مسلماً هر کدام از طرفین سعی می کنند تا منافع خود را تحقق بخشند. هماهنگ کننده برنامه عدم گسترش سلاح های کشتار جمعی در مرکز کارنگی بر این باور است که در حال حاضر امکانات روسیه با امکاناتی که در اختیار اتحاد جماهیر شوروی بود بسیار متفاوت است و این بدان معناست که اگر برای شوروی منطقه خزر یک منطقه داخلی محسوب می شد و غرب در آن جایی نداشت، اکنون با تغییر شرایط روسیه مجبور است تا در این منطقه با کشورهای غربی به رقابت بپردازد.یوسییف در این باره اظهار می دارد: روسیه تنها در صورتی می تواند به شکل واقعی با کشورهای غربی رقابت داشته باشد که بتواند چند بعدی بودن سیاست خارجی خود را حفظ کند. جهت گیری به سمت شرق در سیاست خارجی روسیه ضعف اقتصادی این کشور را تا حدودی جبران کرده است اما این جهت گیری فقط به سمت چین و هند محدود نمی شود، بلکه ایران نیز بخشی از این بعد به حساب می آید و در این صورت روسیه برای اینکه شرایط با ثبات در تمام منطقه خزر را تامین کند باید با ایران همکاری کند. وی می افزاید: اما نباید از یاد برد که غرب نیز مسلماً منافع خاص خود را دنبال کرده و تلاش می کند تا آنها را تحقق بخشد، همچنین برخورد و تضاد منافع نیز وجود دارد، که در این میان کشورهای اروپایی و روسیه خواهان تشدید اوضاع پیرامون ایران نیستند بنابراین نمی خواهند که این مسئله به مرحله نظامی کشیده شود ولی اکنون چنین احتمالی وجود دارد.● روسیه و ایران
ولادیمیر یوسییف تاکید می کند که روسیه فعالانه در روند مذاکرات برنامه های هسته ای ایران از جمله نشست لندن شرکت داشت و تمام تلاش خود را به کار بست تا این روند در چهارچوب آژانس بین المللی انرژی اتمی باقی بماند. همچنین برای این منظور مسکو پیشنهاد ایجاد مرکز مشترک تولید سوخت هسته ای را به ایران داده است. در این پروسه مرکز غنی سازی اصفهان و ظرفیت هایی که روسیه در اختیار دارد نیز می توانند با یکدیگر همکاری داشته باشند. این کارشناس روس همچنین عقیده دارد که ممکن است پیشنهاد روسیه به ایران در شکل اولیه اش مورد قبول قرار نگیرد چرا که برای این امر از سوی ایران دلایل کافی وجود دارد، اما در هر صورت باید تا سفر متخصصان هسته ای ایران به روسیه که قرار است در ماه فوریه صورت بگیرد صبر کرد، پس از آن یک بار دیگر مسئله مورد بررسی قرار بگیرد تا راه حلی پیدا شود که دو کشور را راضی نگه دارد.هماهنگ کننده برنامه عدم گسترش سلاح های کشتارجمعی در این زمینه خاطرنشان ساخت: مسلماً بسیار بجا بود که چنین ملاقاتی قبل از نشست شورای حکام انجام می شد. در عین حال نباید فراموش کرد که در ماه فوریه یک حادثه مهم دیگر نیز روی می دهد و آن دیدار سرگئی گرینیکو رئیس آژانس انرژی اتمی روسیه از ایران است. به همین دلیل ما تمایل داشتیم که کشورهای اروپایی هم عجله به خرج ندهند چرا که این دو سفر برای حل وفصل مشکلات موجود بسیار مهم است. حتی به نظر می رسد که لازم بود که ابتدا این اقدامات انجام می شد و سپس شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی تشکیل می شد و موضوع ارجاع یا عدم ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد مورد بررسی قرار می گرفت. در چنین شرایطی یک ماه نباید چندان مهم باشد و باید ماه فوریه را برای حل و فصل این موضوع اختصاص داد.یوری ساویلیف نماینده دومای دولتی روسیه عقیده دارد که اگرچه نوعی جنگ روانی و ارزیابی مواضع بین طرفین جریان دارد و احتمالاً در نهایت امر نوعی توافق در این زمینه به دست می آید.ممکن است در ابتدای کار در زمینه تحقیقات علمی و بخشی از اقدامات فنی باشد ولی پس از گذشت مدت زمانی تمام این فناوری ها به تدریج از روسیه به ایران منتقل شود. به عقیده من اصل توافقات دقیقاً باید بر این اساس باشد و ایران می بایست روی این مسئله پافشاری کند.
● جامعه جهانی یا اروپا
وی می افزاید: این مسئله ناقض هیچ یک از تعهداتی نیست که ایران متعهد به انجام آنها است. به همین دلیل من فکر می کنم که اگر پرونده هسته ای ایران به هر طریق ممکن به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع داده شود هیچ کس نخواهد توانست ایران را به نقض تعهداتش که موظف به انجام آنها بوده متهم سازد. این مسئله مهمی است که می بایست به آن توجه داشت.یوری ساویلیف نماینده دومای دولتی روسیه با تاکید بر اینکه ایران عضو تمام و کمال آژانس بین المللی انرژی اتمی بوده و اساسنامه این سازمان را امضا کرده است می گوید: ایران باید تمام حقوقی را که سایر اعضای این سازمان دارند در اختیار داشته باشد. همچنین ایران پیمان عدم گسترش سلاح های هسته ای را نیز امضا کرده است و براساس تعهداتی که برعهده گرفته حق انجام تحقیقات علمی در تمامی زمینه های انرژی هسته ای را دارد و هیچ کس در جهان نمی تواند این حق ایران را نادیده گرفته و منکر آن شود، چرا که این تحقیقات صرفاً فعالیت های علمی تلقی شده و به تحقیقات زیر بنایی در زمینه هسته اتم مربوط می شود. نماینده دومای دولتی روسیه تصریح کرد: ایران از لحاظ اقتصادی اهمیت بسیار زیادی برای اروپا دارد. در حال حاضر اروپا و به ویژه کشور آلمان در بحران اقتصادی جدی ای قرار گرفته اند. در عین حال باید بگویم که سازمان انرژی اتمی اروپا که به طور کامل از سوی آلمان و به ویژه شرکت «زیمنس» کنترل می شود بسیار تمایل دارد که منافع خویش را در بازار انرژی ایران تحقق بخشد. اروپائیان می خواهند قراردادهایی را در بازار هسته ای ایران برای سازمان انرژی اتمی اروپا به دست آورند و از این لحاظ برای آنها برنامه های غنی سازی اورانیوم ایران بسیار بااهمیت است. آنها می خواهند که این برنامه ها با مشارکت اروپا و به خصوص آلمان عملی شوند نه روسیه. البته در این خصوص آلمان نمی تواند انحصار این کار را به تنهایی در اختیار بگیرد و مجبور است که در این رابطه حداقل فرانسه و احتمالاً حتی انگلستان را هم شریک سازد. بنابراین ملاحظه می شود که مسائل هسته ای ایران صرفاً جنبه اقتصادی دارد و این حقیقت سیاست های اروپا در قبال مسئله هسته ای ایران است.
● کره، نگرانی اصلی
این دو کارشناس روس عقیده دارند که نگرانی اصلی جامعه جهانی که ناشی از اقدام کره شمالی مبنی بر خروج از پیمان عدم گسترش و اعلام دستیابی این کشور به سلاح هسته ای است. در عین حال تاکید دارند تعیین چگونگی فعالیت های ایران بر اساس قوانین و ضوابط بوده و صحت آن، موضوعی است که باید در آژانس به آن پرداخته شود.یوسییف می گوید: دلیل موجهی برای فعالیت های غیرقانونی هسته ای در ایران وجود ندارد چرا که فعالیت گسترده بازرسان در خاک ایران می تواند به راحتی هرگونه فعالیت غیرقانونی هسته ای را در صورت وجودشناسایی کند همچنین وجود امکانات تجسسی فنی این امکان را فراهم می سازد که با اطمینان کافی تاسیساتی را که در آنها اورانیوم غنی شده تولید می شود به راحتی شناخته شوند. برای مثال در خصوص غنی سازی با کمک سانتریفوژ چنین تاسیساتی را می توان به خاطر استفاده زیاد از برق در این تاسیسات شناسایی کرد. علائم قوی بسیاری وجود دارد که می توان از روی آنها هر نوع فعالیت غیرقانونی را شناسایی کرد. به همین دلیل مسلماً صحبت در خصوص اینکه وقتی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی در خاک کشوری به فعالیت مشغولند و رهبران کشور مفاد پروتکل الحاقی سال ۱۹۹۷ را رعایت کنند می توان به فعالیت های غیرقانونی مبادرت کرد، کاملاً بی پایه و اساس می باشد. البته به نظر من ایران اصلاً قصد ساخت سلاح هسته ای را هم ندارد.ایران را به چیزی متهم می کنند که اصلاً وجود ندارد بله دقیقاً چیزی که در واقع وجود ندارد، من همچنین خاطرنشان می کنم که پیشنهاد احمدی نژاد درخصوص ایجاد تاسیسات هسته ای مشترک در خاک ایران هم مسلماً مورد قبول غرب قرار نخواهد گرفت، چرا که این امر مسلماً منجر به این خواهد شد که غرب باید فناوری لازم در این خصوص را در اختیار ایران قرار دهد و غرب هرگز حاضر به انجام چنین کاری نخواهد شد. ما به خوبی می دانیم که ایران اکنون رهبر واقعی خاورمیانه و خاور نزدیک به شمار می رود. ایران دلایل زیادی برای در اختیار داشتن چنین رهبریتی دارد وباید با این قضیه آن طور که هست کنار آمد و آن را پذیرفت و حتی باید ایران را برای پیوستن به سازمان های بین المللی ترغیب کرد. در عین حال نباید در عرصه هسته ای عجله کرد چرا که می تواند نتایج معکوسی به بار آورد.
کتایون مافی _ پرویز نعمت اف

منبع : روزنامه شرق