ابو سهل ویجن بن رستم کوهی

● ریاضیدان و منجم معروف ایرانی ( در حدود ۴۰۵ )
این ریاضیدان دراصل از مردم طبرستان بود و در ایام سلطنت عضد الدوله و شرف الدوله در بغداد می زیست . در سال ۳۷۸ به دستور شرف الدوله رصد خانه ای در بغداد بنا کرد و در آن به رصد پرداخت . در جوانی از شاگردان ابو حامد صاغانی بوده است . تاریخ وفات کوهی را مورخان ۴۰۵ یا کمی بعد از آن دانسته اند.
کوهی علاوه بر آن که منجمی دقیق و زبردست بود ، در ریاضیات و بخصوص هندسه مقامی شامخ داشت. سارتن نوشته است : " کوهی علاوه بر آنکه منجمی دقیق و زبردست بود ، در ریاضیات ، خصوصا هندسه مقامی شامخ داشت. " . سارتن نوشته است که : " کوهی هم خود را مصروف آن عده از مسائلی کرد که ارشمیدس و آپولونیس طرح کرده بودند و منجر به معادلات بالاتر از درجه دوم می شد و بعضی از آنها را حل کرد و شرایط قابل حل بودن آنها را مورد بحث قرار داد ."
تحقیقات او در این باره از بهترین آثار هندسی دوران اسلامی است.
از تفحص در آثار ریاضی " کوهی " ، که اسامی آنها را ذکر خواهیم کرد ، معلوم می شود که وی در ریاضیات دارای شخصیتی بارز داشته و بخصوص در هندسه استاد و زبردست بوده است و عده ای از بزرگترین ریاضیدانان دوره اسلامی به آثار و تالیفات وی استناد و اشاره کرده اند.
بیرونی در کتاب قانون مسعودی " کوهی " را از مبرزان زمان خود در هندسه نامیده است و در کتاب " تحدید نهایات الاماکن" نوشته است که " شرف الدوله ، ابوسهل کوهی را به تجدید رصد مامور ساخت و او در بغداد بنایی ساخت که قاعده اش قطعه کره ای به قطر ۲۵ ذراع ( تقریبا ۵/ ۱۲ ) بود و در مرکز آن سوراخی در سقف بنا قرار داشت و شعاعهای خورشید از آن سوراخ وارد بنا می شد ... "
حکیم عمر خیام در رساله " جبر و مقابله " خود نوشته است : " و مساله ای که ابوسهل کوهی ، ابوالوفای بوزجانی ، ابو حامد صاغانی و جماعتی از رفقای ایشان از حل آن عاجز ماندند ، این است که می خواهیم عدد ۱۰ را به دو پاره تقسیم کنیم که مجموع مربعین آنها به اضافه خارج قسمت پاره بزرگتر بر پاره کوچکتر هفتاد و دو شود. "
چون ترجمه احوال ابوسهل کوهی در کتاب " تاریخ الحکما " مفصلتر از جاهای دیگر آمده است. اینک قسمتی از آن را عینا از روی ترجمه فارسی کتاب مذکور در اینجا نقل می کنم :
" منجمی است فاضل و کامل و به هیات و به صنعت آلات ارصاد خبیر و عالم . در دولت آل بویه و ایام عضد الدوله و بعد از آن ، تقدم و تفوق وی بر اقران مسلم بود.
چون شرف الدوله وارد بغداد گردید و برادرش صمصام الدوله را از عراق بیرون کرده خود بر آن مستولی شد. درسال ۳۷۸ امر کرد به آنکه کواکب سبعه را رصد کنند ، به حسب مسیرات ایشان و به حسب انتقالات ایشان در بروج ، بر همان مثال که مامون در ایام خود فرموده بود . ابوسهل ویجن بن رستم بود به هندسه و هیات معرفتی به کمال داشت و در آن دو فن ، کار به نهایت رسانیده بود. لاجرم خانه ای در دارالمملکهٔ ، در آخر بستانی نزدیک دروازه حطابین، بنا نهاد و کمال اهتمام و اعتنا به استحکام اساس و قواعد آن رعایت کرد ، تا مبادا بنیان حرکتی کند یا دیوارها نشستی بنمایند. و آلتها که خود استخراج نموده بود نصب کرد... "

منبع : تبیان