اثرات زیست محیطی لکه‌های نفتی در دریا

آثار آلودگی نفتی در دریا را باید به دو نوع درازمدت و كوتاه‌ مدت تقسیم نمود. خفگی ناشی از پوشش لكه نفتی و مسمومیت حاصل از نفت در دسته اول قرار دارند.
كاهش در انتقال نور باعث ممانعت عمل فتوسنتز گیاهان آبزی می‌شود. لایه های نفتی سرعت جذب اكسیژن هوا بوسیله آب را بسیار كند می‌كند، به اندازه‌ای كه میزان انحلال اكسیژن در لایه‌های آب زیر لكه‌های نفتی حتی از لایه‌های عمیق آب نیز كمتر است.
پرندگان دریایی نیز آسیب فراوانی از لكه‌های نفتی متحمل می‌شوند. پرهای آنها آغشته به نفت شده و بهم می‌چسبد و قدرت پرواز آنها كاهش داده یا غیرممكن می‌سازد. بعلاوه خاصیت عایق بودن پرها از بین رفته و پرنده در معرض سرمای آب قرار گرفته، می‌میرد.
نفتی كه به حالت تعلیق در‌آمده می‌تواند با اجزاء معدنی، سنگین شده و به كف دریا رسوب كند كه موجب صدمه به گیاهان و حیوانات كف دریا می‌شود. همچنین موجب كاهش چسبندگی رسوبات عمق دریا و ناپایداری گیاهان در بستر می‌شود. حركت رسوبات معمولا پس از ریختن نفت به دریا مشاهده شده است.
تاثیر نفت بر زندگی گیاهان خطوط ساحلی موضوع با اهمیت دیگری است. گزارشها حاكی از انهدام جلبكها و سایر گیاهان ساحلی است.
تماس جانداران با غلظتهای بالای مواد نفتی موجب آسیب سلولی و مرگ می‌شود. بویژه كرمها، لاروها، موجودات ریز و حیوانات جوان دریایی آسیب‌پذیرتر هستند. انسان و سایر موجودات مجاور دریا نیز در معرض خطر این تركیبات هستند.
در این میان هیدروكربنهای حلقوی یا آروماتیك كه نقطه جوش پایین دارند خطر بیشتری دارند. بنزن، تولوئن و گزیلن از این جمله می‌باشند. سمیت نفتالین و فنانترین برای ماهیها از سه تركیب قبل نیز بیشتر است. تركیبات آروماتیك بیش از هیدروكربنهای اشباع در آب محلول هستند. بنابراین موجودات ممكن است بدون تماس مستقیم .
با نفت، در اثر تماس با آب آلوده شده از این مواد محلول، دچار مسمومیت گردند. خوشبختانه این تركیبات فرار بوده و آثار آنها با گذشت زمان كاهش می‌یابد.
بطور كلی یك توده بزرگ آلودگی نفتی رها شده در دریا، در زمانی كوتاه (چند دقیقه تا چند ساعت) طیف وسیعی از موجودات دریایی را دچار مسمومیت و مرگ می‌كند. اجساد ماهیها و خرچنگها به خطوط ساحلی كشیده می‌شود. آثار درازمدت غلظتهای كم این آلودگیها در زمان طولانی‌تری خود را نمایان می‌كند.
لایه‌های نازك نفت می‌تواند سموم محلول در چربی مانند آفت‌كشها را در خود حل كرده و غلظت آنها را به چندین برابر غلظت در آب و بالاتر از حد قابل تحمل موجودات برسانند. نتایج بررسی تركیبات آلی كه وارد زنجیره غذایی شده نشان می‌دهد آنها در بدن موجود زنده پایدار مانده و قادرند بدون تغییر از چندین زنجیره غذایی عبور كنند. این مواد مانند آفت‌كشها و فلزات سنگین قابلیت تجمع‌پذیری دارند. نهایتا این آلودگیها به موجوداتی كه مورد استفاده غذایی انسان قرار می‌گیرد نیز منتقل و از این طریق در بدن او تجمع می‌یابد.
● پاكسازی لكه های نفتی از سطح آب دریا :
بهنگام بروز سوانح و ایجاد لكه‌های نفتی در دریا، برطرف كردن این لكه‌ها ضرورتا مستلزم مسدود كردن آنها با تشكیل نوعی سد می‌باشد. سه نوع از این سدها كه مورد استفاده قرار دارند شامل سدهای شناور، سدهای جوشان آبی و سدهای شیمیایی است.
● سدهای شناور :
این سدها معمولا در لنگرگاهها و مناطق بارگیری و تخلیه مواد نفتی بكار می‌رود و بصورت مانعی بر روی آب شناور شده و گرداگرد لكه را احاطه می‌كنند.

مهدی گندمكار

منبع : سازمان حفاظت محیط زیست ایران