شیطان شناسی در ماه ضیافت الهی

برای سناریو نویسان سریال اغماء، حتی گذشت ۲۸ روز از ماه ضیافت الهی نیز فرصت کمی بوده تا بتوانند دلایلی باورپذیر و موجه برای حضور پر رنگ، بی محابا و بدون کنترل شیطان در زندگی عموم مردم ارائه دهند. در آستانه عید روزه داران، خیل کثیری از مومنین، هر روز بعد از افطار و نماز خود منتظرند تا جعبه جادویی بجای ذکر و یاد خداوند، برایشان از قدرتها و جولانهای شیطان بگوید و میخواهند بدانند سرانجام تکلیفشان با این دسیسه ها و ترفندهای شیطانی که ظاهرا هیچ حد و مرزی هم برایش وجود ندارد چیست؟ میخواهند بدانند که آیا آنگونه که در اغماء تصویر شده است، به واقع دیگر توبه و تضرع به درگاه خداوند، در مقابل شیاطین، سلاحی بی اثر شده است؟ میخواهند بدانند که آیا دیگر شیطان از نام خدا گریزان نیست و ذکر بسم ا... دیگر باعث فرار شیطان نمیشود؟ میخواهند بدانند که آیا در این چند روز باقیمانده قصه نویسان این داستان به یاد خواهند آورد که نقشی هم برای خداوند که از رگ گردن به انسان نزدیک تر است در نظر بگیرند و بنده خداوند را از این تنهایی و ترس مرگ بار نجات دهند؟ میخواهند بدانند که آیا « ادعونی استجب لکم» تنها خواص را شامل میشود و برای عوام کارساز نیست؟ میخواهند بدانند ...
شاید تعدد این سوالات و ابهاماتی که در بین مخاطبان این مجموعه تلویزیونی بوجود آمده و البته عدم توانایی سریال در پاسخ به آنها، دست اندرکاران سیما را بر آن داشته تا برای خارج شدن از اغماء به یاری این مجموعه بشتابند و میزگردی با عنوان «نسبت شیطان با انحراف های فردی و اجتماعی» تشکیل دهند.
جای امیدواری بسیار بود که این نشست با یک همذات پنداری مناسب با مخاطبان رسانه، به تعدیل فضای موجود و رفع ابهامات اساسی بوجود آمده در این سریال کمک نماید اما نخستین گام از گامهای سه گانه این میزگرد، نه تنها پاسخگوی سوالات مخاطبان نبود، بلکه میتوان گفت که با طرح مسائل کلامی و فلسفی، به حجم سوالات و ابهامات مخاطبان خود، که عموماً از فضای مباحثی از این دست فاصله بسیار دارند، نیز افزود. در واقع این میزگرد (حداقل در نخستین گام) با طرح موضوعاتی مانند تفاوت ماهوی موجودات غیر ناسوتی (غیر زمینی)، و تبین جایگاه آنها در عوالم ملکوت و جبروت و میزان تأثیرگذاری هر یک بر ناسوتیان و طرح دسته بندی های مختلف درباره ملائک و جنیان و موجودات سماوی و بحث پیرامون اعم بودن شیطان بر ابلیس، و ... به میدانی برای تعیین جایگاه علمی کارشناسان حاضر تبدیل شده بود و گویی دغدغه مسئولان این برنامه اصولا پاسخ به سوالات ساده تر اما حیاتی تر مخاطبان نبوده است. این رویکرد تا به حدی پیش رفت که مورد نقد خود کارشناسان حاضر در این نشست نیز قرار گرفت.
اما اولین پرده از این سه اپیزود، دستاورد شاخصی داشت که نباید آن را از نظر دور داشت: در خلال مباحث پیچیده کارشناسانه، مفاهیمی که بعضا از جمله ابهامات اساسی مخاطب بوده است به صورت اشاره وار و به عنوان اصول پذیرفته شده مطرح میشد. به عنوان مثال میتوان به طرح موضوع داشتن شیاطین از جنس انسان اشاره کرد.
حداقل کاربرد این اشارات این خواهد بود که ذهن مخاطب آمادگی بیشتری برای پذیرش مفاهیمی از این دست که تا پیش از این برایش نیاز به اثبات داشت، پیدا میکند و به این ترتیب مسئولیت این میزگرد در قبال تبیین مسائلی از این دست کمرنگ تر خواهد شد. البته نباید فراموش کنیم که این آمادگی های ذهنی در مخاطبان از چند سال پیش و با پخش سریال هایی از جمله «او یک فرشته بود» حاصل شده است و شاید بهتر باشد تا توجه کارشناسان این میزگرد را به سایر ابهاماتی که در رابطه با سریال اغماء بوجود آمده است (و بخشی از آنها در ابتدای همین مکتوب مطرح شده است) جلب نمائیم.
در واقع این نگرانی وجود دارد که طی سه نشست کوتاه کارشناسی (که البته در حال حاضر یک جلسه آن نیز برگزار شده است) تا چه میزان میتوان به سوالات مطرح شده پاسخ داد و آیا میشود در این فرصت اندک (و با روندی که در نخستین گام آن دیدیم) پاسخگوی تأثیرات عمیقی که سریالهایی از این دست طی دهها روز به جا میگذلرند بود؟ آن هم در این طیف وسیع از مخاطب؟
و شاید سوال اساسی تر این باشد که چرا اصولا باید در رسانه ملی به موضوعاتی که اصولا عمومیت آن (در شکلی که مثلا در اغماء مطرح میشود) جای تأمل بسیار دارد و تبعات و پیامدهای منفی آن ممکن است بسیار بیشتر از تأثیرات مثبت آن باشد پرداخته شود؟
به امید آنکه با نظارت بیشتر و هشیارانه تر مسئولان سازمان صدا و سیما، پس از این، نوش داروی درد خودساخته مان نباشیم.

صفا صاحب نام