آزمایشات تشخیصی

تمام آزمایشات تشخیصی به ۴ گروه اصلی تقسیم می شوند :
۱ ) گروهی که عملکرد دستگاههای بدن را اندازه گیری می کنند مانند تست ورزش ، میزان ضربان قلب ، بررسی عملکرد ریه و میزان حدت بینایی .
۲ ) گروهی که بر روی یک نمونه بافتی یا غیربافتی بدست آمده از بدن انسان مطالعه می کنند مانند بیوپسی مغز استخوان ونمونه خون.
۳ ) گروهی که درون بدن انسان را از طریق پرتوهای X و اسکنهای رادیوایزوتوپ و یا امواج ماوراء صوت مورد بررسی قرار میدهند مانند رادیوگرافی ، اسکن رادیوایزوتوپ و سونوگرافی .
۴ ) گروهی از آزمایشات تشخیصی که بوسیله لوله های فیبرنوری بطور مستقیم به بررسی درون بدن می پردازند مانند آندوسکوپی . اقدامات تشخیصی دنباله شرح حال گیری و معاینه بالینی بیمار توسط پزشک می باشند .
این اقدامات به پزشک امکان می دهند درون بدن انسان را که تا کنون قابل دید نبوده است بررسی کند یا تشخیصی را که محتمل می داند تأیید کند . در گذشته های دور زنان بواسطه بزرگ شدن شکم و حس حرکت جنین در رحم متوجه باردار شدن خود می شدند ‍‍‍‍ بعدها ‍ متوجه گردیدند از دست دادن دوره های قاعدگی به احتمال زیاد نشانه بارداری است مدتها بعد پزشکان پی بردند بوسیله معاینه داخل رحم می توانند تغییرات رنگ دهانه رحم و مشخصات موکوس آنرا بعنوان نشانه های احتمالی بارداری پیش از ظهور دیگر نشانه های بالینی آن بررسی کنند . انجام آزمایشی بر روی خرگوش بشر را یک قدم دیگر به پیش برد . انجام این آزمایش با کسب آگاهی نسبت به ترشح هورمون گونادوتروپین ‍‍ جفتی انسان به مدت کوتاهی پس از کاشته شدن تخم لقاح یافته در رحم امکان یافت . اگر چه این هورمون در مقادیر زیاد در ادرار زن باردار وجود دارد ولی قابل ردیابی نیست .
با این وجود اگر این ادرار به خرگوش ماده تزریق شود منجر به بزرگ و قرمز شدن تخمدانهای خرگوش می گردد . اما این آزمایش ۴ یا ۵ روز طول می کشد و تنها در صورتیکه حداقل ۴ هفته از بارداری گذشته باشد قابل بررسی است .تحقیقات بیشتر ، منجر به تولید پادتن ضدگونادوترپین گردید ، این پادتن بعد از مخلوط شدن با نمونه خون زن باردار در لوله آزمایش ، ‌مقادیر اندک هورمون را ردیابی می کند . این آزمایش با ۹۹ درصد صحت ، بارداری را ۹ روز پس از لقاح حتی قبل از اولین دوره قاعدگی عقب افتاده مشخص می سازد . نوع دیگر این آزمایش تنها با استفاده از ادرار زن باردار بدون خونگیری و تزریق به خرگوش نتایج مشابهی در بر داشته است . کاربرد دیگر اقدامات آزمایشگاهی ،‌ارزیابی درمان دارویی بیماران می باشد که برای تعیین میزان تأثیر داروهای تجویزی برارگانهای بدن بیمار انجام می شوند و اینکه آیا بیمار بیش از نیاز یا کمتر از حد لازم دارو مصرف می کند ؟ و یا مصرف دارو باعث شده که تعادل بیوشیمیایی بدن مختل گردد؟ نمونه آشکار آن ، ارزیابی انسولین مصرفی در بیماران دیابتی بوسیله اندازه گیری قند خون می باشد ، آزمایشی که معمولاً روزانه بوسیله خود بیماران دیابتی انجام می گیرد .
در حال حاضر بسیاری از بیماران دیابتی پیش از هر وعده غذایی میزان قند خون خود را اندازه می گیرند تا بوسیله تنظیم دقیق انسولین تزریقی انرا بهتر کنترل کنند . یکی از اهداف دانشمندان در پیشبرد فن آوری آزمایشگاهی، ‌ارائه آزمایشاتی است که توسط خود بیمار انجام گیرند و با هزینه کمتر و با نتایج درمانی بهتر همراه باشند . هدف دیگر ارتقاء قابلیت های موجود می باشد و به نظر می رسد در این راه پیشرفتهای قابل توجهی صورت گرفته است . نشان داده شده است با وجود افزایش آزمایشها بر روی نمونه های خونی میزان نمونه های خونی گرفته شده، ثابت مانده اند .
بنابراین بتدریج قادر خواهیم بود آزمایشات مربوط به صدها بیماری مختلف را با میزان اندکی خون انجام دهیم .هدف سوم ، انجام آسانتر و کمتر تهاجمی بودن آزمایشات می باشد . با پی بردن به استفاده از بزاق بعنوان یک نمونه سهل الوصول برای اندازه گیری بسیاری از مواد مانند هورمونهای آزاد که ردیابی آنها در خون و ادرار ممکن نیست ، عرصه جدیدی در ارائه آزمایشات ساده و سهل الوصول به روی دانشمندان گشوده شده است . در انتهای دیگر طیف فن آوری ها، ‌تکنیک جدید غیرتهاجمی دیگری به نام تصویربرداری با تقویت مغناطیسی (‌ MRI )‌ قرار دارد که نسبت به بسیاری از فن اوریهای دیگر از نظر کمال وکارایی سرآمد می باشد.
● نمونه های آزمایشگاهی
▪ کاربرد :
نمونه ها از مواد موجود بدن مانند نمونه های ادرار ،‌ مدفوع ، خون و مایعات موجود در فضاهای بدن تا نمونه های بافتی بدست آمده با سوزنهای توخالی از طریق بیوپسی متغیر می باشند .
▪ آمادگی :
آزمایش بر روی اکثر نمونه ها به آمادگی خاصی نیاز ندارد . با این وجود بعضی آزمایشهای خون به ناشتا بودن تا ۱۲ ساعت قبل از نمونه گیری نیاز دارند و آزمایشهای دیگر ممکن است به رژیم غذایی خاصی یا به عدم استفاده از داروهای معینی تا یک هفته قبل از نمونه گیری نیاز داشته باشند .
▪ زمان :
زمان لازم برای نمونه برداری از چند ثانیه برای خونگیری یا جمع آوری ادرار در یک ظرف استریل تا نیم ساعت یا بیشتر برای نمونه برداری از مغز استخوان متغیر است .
▪ اقدامات لازم :
نمونه گیری از بیماران معمولاً بصورت سرپایی انجام می شود ، اگر چه ممکن است بر روی بیماران بستری هم صورت گیرد ولی اصول کار یکی است . در افراد سالم ترکیب بافتها ، مایعات و مواد دفعی بطور نسبی ثابت می مانند یا در یک طیف نرمال متغیر می باشند . وقتیکه عضوی از بدن از حالت نرمال خارج می گردد یا به هر دلیلی دچار تغییر شود مانند حاملگی یا سالمندی، شواهد این تغییرات در بافتها یا ترشحات بدن دیده می شوند .
بیماریهای خونی مانند آنمی یا لوکمی که موجب تغییراتی در ترکیب یا مقدار انواع خاصی از سلولهای خونی می گردند با بررسی نمونه هایی از خون قابل تشخیص می باشند . همین مورد برای نمونه های ادرار و بزاق نیز صادق است . پس از نمونه گیری ، نمونه بوسیله آسیب شناس در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می گیرد . خطرات : اکثر نمونه گیریها با خطری کم یا بی هیچ خطری انجام می شوند . ناراحتی ناشی از نمونه گیری از درد ناشی از سوزنهای نمونه گیری تا درد قابل توجه هنگام بیوپسی که نیازمند بی حسی موضعی یا بیهوشی عمومی است متفاوت می باشد .
● رادیوگرافی
رادیوگرافی با پرتو X از تصاویر ثابت و ساده ای مانند رادیوگرافیهای دندان و استخوان شکسته تا تصاویر متحرک از اعضاء بدن که فلوئوروسکوپی نامیده می شود متغیر است . این تصاویر ، قابل ضبط بر روی فیلم یا نوار ویدئو می باشند که به آن سینه رادیوگرافی گفته می شود . رادیوگرافی برای نشان دادن اندازه ،‌ شکل ، موقعیت یا عملکرد بخشهای گوناگون بدن بکار میرود . منظور از غیرتهاجمی بودن بعضی از انواع رادیوگرافیها این است که چیزی توسط بیمار بلعیده نمی شود یا به بدن بیمار تزریق نمی گردد . بعضی از تکنیکهای جدیدتر رادیوگرافی از یک نوع رنگ یا ماده حاجب جهت پرکردن بخشهایی از بدن و آشکار ساختن آن بهره می گیرند . این ماده حاجب توسط بیمار بلعیده می شود یا بطور مستقیم در یک شریان یا ورید تزریق می گردد و یا با یک لوله باریک به نام کاتتر از طریق دهان ،‌مقعد ، مجرای ادرار یا برش ایجاد شده کوچکی وارد بدن می شود . فلوئورسکوپی نوعی رادیوگرافی با پرتو X می باشد که امکان بررسی بخشی از بدن مانند ریه ها یا معده را بصورت تصویر متحرک در یک نمایشگر فراهم می آورد . این فن آوری مشابه وسایلی است که برای بررسی چمدانها در فرودگاه استفاده می شود . علاوه بر این پزشک را قادر می سازد تا در تعیین موقعیت اعضا حین بیوپسی دقیقتر عمل نماید .
▪ آمادگی :
بیمار باید لباس و اشیاء پوشیده در منطقه مورد بررسی را از تن در آورد . ممکن است اقدامات دیگری نیز بسته به منطقه بررسی مورد نیاز باشد .
▪ زمان :
مدت زمان انجام ان از چند دقیقه تا یک ساعت بسته به منطقه بررسی متفاوت می باشد . نتایج نیز بطور فوری یا طی ۱ تا ۲ روز آماده می گردند .
▪ اقدامات لازم :
فلوئورسکوپی در مطب پزشک ،‌ کلینیک پرتونگاری و یا در بیمارستان قابل انجام است . دستگاه فلوئورسکوب مقابل بدن بیمار قرار می گیرد تا تصویر پیوسته ای تهیه و به نمایشگر ارسال کند.
▪ خطرات :
اگر چه میزان پرتوگیری از این دستگاه کم می باشد ولی بیش از رادیوگرافیهای معمولی است . لازم به ذکر است که دستگاه هیچ تماسی با بدن بیمار نخواهد داشت .● اسکنهای رادیوایزوتوپ
اسکن رادیوایزوتوپ که اسکن هسته ای یا تصویربرداری رادیونوکلئید نیز نامیده می شود برای کسب اطلاعات از شرائط و عملکرد اعضاء بدن بکار میرود .
▪ آمادگی :
اکثر موارد به آمادگی خاصی نیاز نیست . با این وجود بعضی موارد تا ۱۲ ساعت پیش از انجام آزمایش باید ناشتا بود .
▪ زمان :
مدت زمان انجام آزمایش بسته به منطقه مورد بررسی متفاوت است .
▪ اقدامات لازم :
این آزمایش بطور سرپایی و در بیماران بستری قابل انجام است .
اگر چه تجهیزات استفاده شده و نماهای مورد بررسی مشابه با CT اسکن می باشند ولی به مقادیر کمی مواد رادیواکتیو نیز، نیاز است . کاربرد این مواد بدین خاطر است که اعضاء گوناگون بدن، مواد معدنی یا هورمونهای ویژه ای را جذب یاتغلیظ می کنند که در رادیوگرافیهای معمولی قابل نمایش نیستند ، با این وجود اگر این مواد با اضافه کردن یک رادیوایزوتوپ بصورت رادیو اکتیو درآیند قابل ردیابی می باشند . بطوریکه اگر عضو مورد نظر بطور صحیح عملکرد نداشته باشد مقادیر بسیار کم یا بسیار زیاد این مواد در آن منطقه تجمع پیدا می کنند یا در بعضی قسمتها بیش از دیگر مناطق جمع می شوند و عضو مورد نظربصورت متفاوتی در نمایشگر آشکار می گردد . برای ردیابی ماده ایزوتوپ در عضو مورد نظر اسکنرهای خطی یا دوربینهای گاما مورد استفاده واقع می شوند .
▪ خطرات :
میزان پرتو افکنی ماده رادیواکتیو بسیار کم است و ماده ایزوتوپب در طی یک روز از بدن ناپدید می گردد . تنها ناراحتی ناشی از آن مربوط به تزریق داخل وریدی ماده رادیو اکتیو می باشد .
● اسکنهای توموگرافیک محوری رایانه ای Computerized Axial Tomography Scanning
▪ کاربرد :
این فن آوری که CAT اسکن یا ترجیحاً CT اسکن نیز نامیده می شود در سال ۱۹۷۲ میلادی ارائه شد و بطور قابل توجهی توسعه یافت . چرا که قادر به ردیابی شرائط گوناگونی می باشد که با وسایل قبلی قابل بررسی نبودند . CT اسکن بطور کلی نسبت به رادیو گرافی معمولی ۱۰۰ بار حساستر است.این وسیله به راحتی تجمعات کلسیمی را که اغلب بوسیله رادیوگرافی ساده قابل بررسی نیست آشکار می سازد . از طرف دیگر بعلت تضعیف امواج صوتی دربافت چربی،از سونوگرافی در بررسی افراد چاق دقیقتر می باشد . CT اسکن نه تنها ، تومورها ،‌کیستها و آبسه ها را آشکار می سازد بلکه بعلت حساسیت ‌دستگاه به تفاوت چگالی بافتها گاهی قادر به تمایز بین تومورهای خوش خیم و بدخیم نیز می باشد .
▪ آمادگی :
بسته به منطقه مورد بررسی بدن متفاوت است اما در اغلب موارد نیازی به آمادگی خاصی نیست .
▪ زمان :
زمان انجام ان حدود ۲۰ دقیقه طول می کشد .
▪ اقدامات لازم :
در توموگرافی ، پرتوهای X بر یک صفحه خاص بدن مانند یک مقطع نازک از یک عضو یا قفسه سینه متمرکز می گردند .
در توموگرافی رایانه ای، پرتوهای X عبوری از مقطع بدن بوسیله ردیاب دستگاه دریافت شده و به رایانه ارسال می شوند و پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوط به چگالی بافتها، تصویری در نمایشگر ایجاد می گردد . بافتها با چگالی متفاوت بصورت طیفی از سایه های خاکستری ، سایه های سفید رنگ که چگالترین بافت یعنی استخوان را نشان می دهند و سایه های سیاه رنگ مربوط به هوا و مایعات نمایش داده می شوند . دستگاه اسکنر که پرتوهای X را ارسال و ردیابی می کند بصورت ۳۶۰ درجه دور بیمار که بر روری میز ویژه دستگاه دراز کشیده است، گردش می کند . دستگاه CT اسکن برای بررسی درون اعضاء بدن مانند مغز مورد استفاده قرار می گیرد و انجام آن بصورت سرپایی نیز ممکن است .
▪ خطرات :
درCT اسکن به جز بعضی موارد اسکنهای مغزی که به ماده حاجب رادیو اکتیو، نیاز است بیمار در معرض اشعه رادیو اکتیو قرار نمی گیرد . انجام آن کاملاً بدون درد است و تنها خطرآن پرتوهای X می باشند که بسیار ناچیز است.
● تصویربرداری با تقویت مغناطیسی (Magnetic Resonance Imaging (MRI
▪ کاربرد :
این فن آوری که پیش تر تقویت مغناطیسی هسته ای (‌ NMR )Nuclear Magnetic Resonance نامیده می شد از دو جزء اصلی تشکیل شده است . جزء اول، امواج رادیویی تحت کنترل رایانه وجزء دوم، میدانهای مغناطیسی هستند که ۲۵ هزار بار قویتر از میدان مغناطیسی زمین می باشند . دستگاه MRI با ایجاد یک میدان مغناطیسی پرقدرت، هسته دسته ای از اتمها را که دارای بار مثبت نیز می باشند در یک جهت آرایش می دهد . سپس بوسیله ارسال امواج رادیویی بطور موقت این آرایش را از بین برده و با اندازه گیری میزان انرژی آزاد شده ناشی از آرایش دوباره هسته اتمها می توان نحوه توزیع اتمهای هیدروژن یا بطور دقیقتر پروتونهای هیدروژن فراوان موجود در بدن را ارزیابی کرد . سپس این اندازه گیریها توسط رایانه به تصاویر سه بعدی از بافتهای بدن تبدیل می گردد . این فن آوری در بررسی سر ،‌سیستم عصبی مرکزی و ستون مهره ها بیشترین کاربرد را داراست . اگر چه قادر به بررسی تومورها ، سکته ها ،‌بیماریهای تخریبی ، التهاب ،‌عفونت و ناهنجاریهای دیگر اعضا و بافت نرم نیز می باشد .
▪ آمادگی :
به آمادگی خاصی نیاز نیست . ممکن است افرادیکه نسبت به محیط بسته دچار ترس مرضی هستند قبل از تصویربرداری به داروی آرام بخش نیاز داشته باشند یا گوشیهای مخصوصی که موسیقی ملایمی پخش می کنند بر سر بگذارند البته در صورتیکه سر بیمار نیاز به تصویربرداری نداشته باشد .
▪ زمان :
تصویربرداری از هر نما ۵ دقیقه طول می کشد و معمولا نماهای متعددی مورد نیاز میباشد.
▪ اقدامات لازم :
بیمار بر روی یک تخت که درون محفظه مغناطیسی بزرگ استوانه ای شکلی است قرار می گیرد و در طی ۵ دقیقه ، هسته اتمهای هیدروژن بدن بوسیله امواج رادیویی برانگیخته می شوند . وقتیکه ارسال این امواج متوقف می شود هسته اتمها به حال عادی برگشته که باعث ایجاد سیگنالهای رادیویی می گردد . این سیگنالها بوسیله گیرنده ای دریافت و برای پردازش به رایانه دستگاه ارسال می شوند . اگر چه معمولاً بیمار هیچ احساس خاصی را تجربه نمی کند ممکن است صداهای بلندی را که ناشی از تأثیر میدانهای مغناطسیی بر قطعات فلزی محیط می باشد بشنود و بعضی هم ممکن است لکه هایی نورانی را ببینند .لازم بذکر است، انجام MRI یک اقدام سرپایی می باشد .
▪ خطرات :
میدانهای مغناطیسی به استثنا افرادیکه دارای پروتزهای فلزی آهنی بویژه ضربانسازهای قلبی می باشند خطرات شناخته شده ای برای بیمار ندارند و ایمنتر از دیگر وسایل تشخیصی می باشند که بیمار را در معرض پرتو X یا رادیواکتیویته قرار می دهند . با این وجود بعضی افراد در این دستگاه ترس از محیط بسته را تجربه می کنند .
● سونوگرافی
▪ کاربرد :
دستگاه اولتراسوند مشابه سیستم های صوتی مورد استفاده در کشتیها ،از امواج صوتی و انعکاس انها برای مشاهده اعضاء درونی بدن استفاده می کند . این فن آوری بویژه برای مشاهده بافتهای نرم که بوسیله پرتوهای X بخوبی قابل بررسی نیستند کاربرد دارد . اگر چه سونوگرافی بطور چشمگیری ارزانتر و ایمنتر از CT اسکن می باشد ، اما همیشه به دقت CT اسکن نبوده و جایگزین آن نخواهد بود . اما هنوز کاربردهای متعددی نظیر بارداری برای سونوگرافی مطرح است که در ان پرتوهای X غیرضروری برای جنین مضر می باشند . همچنین در بررسی سونوگرافیک قلب که اکوکاردیوگرافی نامیده می شود کاربرد وسیعی دارد چرا که می تواند قلب را در حین طپش بویژه باز و بسته شدن دریچه ها را مورد بررسی قرار دهد .
▪ آمادگی :
تمام لباسها در موضع مورد بررسی باید از تن درآورده شوند . برحسب نوع بررسی ممکن است آمادگیهای دیگری مورد نیاز باشد مانند نوشیدن مایعات به میزان ۲ لیوان ،۱ ساعت پیش از زمان بررسی سونوگرافیک لگن یک زن باردار .
▪ زمان :
انجام سونوگرافی بسته به منطق بررسی بین چند دقیقه تا نیم ساعت زمان می برد .
▪ اقدامات لازم :
ابتدا موضع سونوگرافی باید با یک ماده لوبریکان (لزج ) مانند روغن معدنی پوشیده شود و سپس پروب دستگاه که وسیله ای شبیه میکروفون بوده و امواج صوتی را ارسال و انعکاس آنرا دریافت می کند روی موضع در تماس با پوست قرار می گیرد . رایانه ای نیز برای تبدیل اطلاعات صوتی به تصویر روی نمایشگر استفاده می گردد . انجام سونوگرافی بصورت سرپایی میسر می باشد .
▪ خطرات :
سونوگرافی یک فن آوری بدون درد و بدون خطر می باشد .
● آندوسکوپی
▪ کاربرد :
آندوسکوپی نامی عمومی برای اقدامات مداخله ای بر روی بیمار است که پزشک را بطور مستقیم قادر به مشاهده درون بدن و اعضاء داخلی آن از طریق یک لوله توخالی یا فیبر نوری خواهد کرد . آندوسکوپ که نامهای گوناگونی بسته به طول دستگاه و کاربرد آن دارد می تواند بوسیله تزریق هوا برای مشاهده بهتر حفرات بدن ، نمونه برداری برای کشت و بیوپسی یا حتی انجام جراحیهای ظریف مانند بستن لوله در زنان یا ترمیم لیگامانهای مفاصل بکار گرفته شود .
▪ آمادگی :
در بعضی مراکز ، پیش از آندوسکوپی از آرام بخشها برای تخفیف اضطراب بیمار استفاده می شود . پیش از آندوسکوپی دستگاه گوارش ممکن است رعایت رژیمهای غذایی خاص ، ناشتا بودن یا تنقیه لازم باشد .
▪ زمان:
زمان انجام آندوسکوپی بر حسب منطقه مورد بررسی متفاوت است اما معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه بطول می انجامد .
▪ اقدامات لازم :
لوله آندوسکوپ، فلزی و سخت یا با احتمال بیشتر کابلی از جنس فایبر گلاس می باشد که نور را منتقل می کند و پزشک را قادر به مشاهده درون اعضاء بدن می سازد . این لوله ممکن است از طریق یک برش جراحی، درون مفصل، قفسه سینه و حفره شکمی قرار گیرد . اما لوله آندوسکوپی معمولاً از طریق سوراخهای طبیعی بدن مانند بینی ، دهان ، مقعد یا مجرای ادراری وارد اعضاء بدن می گردد . خطرات : میزان ناراحتی و خطرات ناشی از آندوسکوپی به منطقه مورد بررسی بستگی دارد .

منبع : واحد مرکزی خبر