جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
مجله ویستا

دولت‌ ایران‌ و سالهای‌ آغازین‌ مرجعیت‌


دولت‌ ایران‌ و سالهای‌ آغازین‌ مرجعیت‌
به‌ سال‌ ۳۲۰ هجری‌ قمری‌ حكومت‌ آل‌ بویه‌ بعد از ضعف‌ حكومت‌ آل‌ زیار در ایران‌ تاسیس‌ شد این‌ حكومت‌ كه‌ با گرایش‌ به‌ خانواده‌ پیامبر اسلام(ص) و حمایت‌ شیعیان‌ تشكیل‌ شد متاثر از تعالیم‌ مذهبی‌ عالمان‌ اسلامی‌طرفدار اهل‌ بیت(ع) بود. بویه‌ یكی‌ از فرماندهان‌ منطقه‌ دیلمان‌ ناحیه‌ شمال‌ ایران‌ بود كه‌ در ابتدا به‌ حكومت‌ سامانیان‌ خدمت‌ می‌كرد.
حكومت‌ سامانیان‌ با حكومت‌ عباسی‌ همكاری‌ داشت‌ و نام‌ اهل‌ بیت(ع) درحكومت آنها درعصر حضور و مراجع‌ شیعه‌ در عصر غیبت‌ هیچ‌ جایگاهی‌ نداشت‌ نفوذ شیعیان‌ در ناحیه‌ شمال‌ ایران‌، مازندران‌ و گیلان‌ از سال‌ ۲۰۵ هجری‌ قمری‌ تا ۳۱۶ هجری‌ قمری‌به دلیل رهبری‌ حسن‌ بن‌ زید و فرزندانش‌بود كه موجب‌ پیدایش‌ فرهنگ‌ علوی‌ در ناحیه‌ شمال‌ ایران‌ شد و با تاسیس‌ حكومت‌ زیاریان‌ در سواحل‌ جنوبی‌مازندران‌، بویه‌ و پسرانش‌ به‌ خدمت‌ مردآویج‌ در آمدند مرد آویج‌ (پسر زیار) علی‌ (عمادالدوله) پسر بزرگ‌ بویه‌ را به‌ حكومت‌ كرج‌ منصوب‌ كرد.
علی‌ فرماندهی‌ لایق‌ بود كه‌ از همراهی‌ برادرانش‌ حسن‌ (ركن‌الدوله) و احمد (معزالدوله) برخوردار بود علی‌ به‌ كمك‌ جنگجویان‌ گیلان‌ و مازندران‌ و دیلمان‌ قدرت‌ حكومت‌ خود را به‌ سوی‌ اصفهان‌ و شیراز گسترش‌ داد. احمد برادر علی‌، پس‌ از استقرار در شیراز به‌ سوی‌ بصره‌ و بغداد لشكر كشید و بغداد پایتخت‌ عباسیان‌ به‌ دست‌ آل‌ بویه‌ فتح‌ شد عضدالدوله‌ فرزند حسن‌ (ركن‌ الدوله) بعد از فوت‌ عمویش‌ علی‌ به‌ خاطر اینكه‌ وی‌ فرزندی‌ نداشت‌ به‌ عنوان‌ رئیس‌ حكومت‌ آل‌ بویه‌ بر مناطق‌ وسیع‌ ایران‌ و عراق‌ حكومت‌ كرد و خلیفه‌ مطیع‌ عباسی‌ كه‌ در سال‌ ۳۵۱ هجری‌ قمری‌ به‌ او لقب‌ عضدالدوله‌ داده‌ بود تنها در حد یك‌ مقام‌ تشریفاتی‌ باقی‌ ماند و برای‌ اولین‌ بار عضدالدوله‌ با عنوان‌ شاه‌ مورد خطاب‌ خلیفه‌ قرار گرفت‌. مطیع‌ عباسی‌ كه‌ خود را جانشین‌ پیامبر اسلام(ص) می‌دانست‌ خلیفه‌باقی ماند‌ ولی‌ فنا خسرو ملقب‌ به‌ عضدالدوله‌ فرزند حسن‌ (ركن‌الدوله) ملك‌ (شاه) نامیده‌ شد.
این‌ تاسیس‌ فرهنگی‌ جدید در سطح‌ حاكمیت‌ بلاد اسلامی‌باور جدیدی‌ را به‌ وجود آورد كه‌ طرفداران‌ مرسوم‌ اهل‌ سنت‌ با دیدگاه‌ خلیفه‌ و طرفداران‌ مرسوم‌ شیعه‌ با دیدگاه‌ شاه‌، حكومت‌ عصر غیبت‌ امام‌ معصوم(ع) را پیش‌ بردند مهم‌ این‌ بود كه‌ عده‌ای‌ به‌ نام‌ خلیفه‌ و عده‌ای‌ دیگر به‌ نام‌ شاه‌ بر مردم‌ حكومت‌ كنند اینكه‌ چگونه‌ و به‌ چه‌ دلیلی‌ این‌ صلاحیت‌ برای‌ آنها از طرف‌ شرع‌ اسلام‌ تایید و تصویب‌ شده‌ است‌ معلوم‌ نبود.
نام‌ عضدالدوله‌ بعد از نام‌ خلیفه‌ عباسی‌ در نماز جمعه‌ برده‌ می‌شد و حكومت‌ وی‌ شامل‌ بخشهای‌ وسیعی‌ از ایران‌ (به‌ استثنای سیستان‌ و خراسان‌ كه‌ در اختیار سامانیان‌ بود) عراق‌ و حجاز می‌شد. عضدالدوله‌ به‌ سال‌ ۳۷۲ هجری‌ قمری‌ به‌ مرض‌ صرع‌ مرد و جنازه‌اش‌ در نجف‌ دفن‌ شد بعد از فوت‌ عضدالدوله‌ شاهزادگان‌ آل‌ بویه‌ به‌ اختلاف‌ پرداختند و سرانجام‌ با اختلاف‌ و تضعیف‌ یكدیگر زمینه‌ برای‌ حكومت‌ سلجوقیان‌ در ایران‌ آغاز شد.
سلجوقیان‌ فاصله‌ سالهای‌ ۴۲۹ هجری‌ قمری‌ تا اوایل‌ قرن‌ هشتم‌ هجری‌ قمری‌ در سرزمین‌های‌ خراسان، عراق، كرمان، شام‌ و قسمتی‌ از سرزمین‌های‌ روم‌ حكومت‌ كردند. بنابراین‌ سالهای‌ آغازین‌ مرجعیت‌ شیعی‌ مقارن‌ با حكومت‌ آل‌بویه‌ در ایران‌ بود كه‌ پس‌ از حكومتهای‌ علویان‌ در طبرستان‌ و زیاریان‌ تاسیس‌ شده‌ بود مرجعیت‌ شیخ‌ مفید كه‌ تا سال‌ ۴۱۳ هجری‌ قمری‌ ادامه‌ داشت‌ مقارن‌ با حكومت‌ آل‌بویه‌ در ایران‌ بود و شیخ‌ مفید در حكومت‌ ضعیف‌ عباسیان‌ در عراق‌ و حكومت‌ آل‌ بویه‌ به‌ ادعای‌ تشیع‌، فرصتی‌ مناسب‌ را برای‌ تدریس‌ و تالیف‌ و ترویج‌ احكام‌ دینی‌ مطابق‌ با مذهب‌ اهل‌ بیت(ع) پیدا كرد شیخ‌ صدوق‌( ره‌) و شیخ‌ مفید (ره‌) به‌ خوبی‌ می‌دانستند كه‌ هیچ‌ یك‌ از خلیفه‌ عباسی‌ یا پادشاه‌ ایرانی‌ برای‌ دین‌ اسلام‌ و قرآن‌ دل‌ نمی‌سوزانند آن‌ یكی‌ حكومت‌ را به‌ نام‌ سنت‌ نبی(ص) و دیگری‌ حكومت‌ را به‌ نام‌ ولایت‌ علی(ع) می‌خواهد آنچه‌ كه‌ برای‌ حاكمان‌ مهم‌ بود حكومت‌ كردن‌ در جامعه‌ اسلامی‌بود آنان‌ هرگز به‌ رشد تعالیم‌ دینی‌ بر پایه‌ مذهب‌ فقهی‌ امام‌ علی‌ بن‌ ابیطالب(ع) بزرگترین‌ و عالمترین‌ صحابه‌ پیامبر(ص)قائل نبودند.
بنابراین‌ سخن‌ گفتن‌ از فرهنگ‌ مهدویت‌ در حكومتهای‌ پادشاهی‌ ایران‌ یا خلافتی‌ عراق‌، هیچ‌ جایگاهی‌ نداشت‌ واین تنها كانون‌ مرجعیت‌ شیعی‌ بود كه‌ نام‌ و فرهنگ‌ امام‌ زمان(عج) را در طول‌ تاریخ‌ زنده‌ نگاه‌ داشت.
منبع : خانواده سبز