جابه‌جا شدن و سازگاری کودکان

رفتن به مکانی جدید برای بچه‌ها در عین آنکه می‌تواند جالب و هیجان‌انگیز باشد می‌تواند توأم با برخی مشکلات و اوقات‌تلخی‌های آنان نیز همراه باشد. برای مثال، جابه‌جائی ممکن است به دلایل مختلفی مثل جدائی والدین، تغییر منزل، تغییر شهر محل زندگی و یا ... باشد. توانائی کودکان برای رویارو شدن با شرایط جدید خانواده متفاوت است. آنها نیاز به زمان برای سازگار شدن با محیط جدید دارند. بدیهی است جابه‌جا شدن در یک شهر بسیار راحت‌تر از رفتن و نقل مکان کردن به یک شهر دیگر است: زیرا کودک امکان دیدن دوستان و آشنایان قبلی خود را دارد. همچنین رفتن از شهر کوچک به شهر بزرگ برای کودک رضایت‌بخش‌تر است؛ چون فرصت‌ها و امکانات بیشتری برای گسترش روابط دوستی پیدا می‌کند.
اگر والدین به دیدی مثبت به جابه‌جا شدن خانواده بنگرند، بچه‌ها نیز سریع‌تر خود را با محیط جدید وفق می‌دهند. در اینجا به بررسی عوامل مختلفی که می‌توانند بر سازگاری کودک در اسباب‌کشی‌ها و جابه‌جا شدن منزل کمک کنند، می‌پردازیم:
● سن کودک
سن کودک و بافت شخصیتی او تأثیری مستقیم بر رفتارها و عکس‌العمل‌های کودک هنگام جابه‌جائی منزل دارد. برخی کودکان خیلی زود خود را با شرایط جدید سازگار می‌کنند و برخی دیگر به زمان بیشتری احتیاج دارند.
نوزادان، نوپایان و کودکان پیش‌دبستانی هنوز درکی از جابه‌جا شدن و تغییر منزل ندارند. رفتارها و عکس‌العمل‌های آنان ناشی از رفتارهای والدین و مراقبینشان هنگام جمع و جور کردن وسایل و اسباب‌ها است. پس بهتر است پدر و مادر در چنین روزهائی سعی کنند موقعیت را برای کودک شرح دهند و در صورت امکان اسباب‌بازی‌ها و وسایل آشنای او را در آخرین مراحل تغییر دهند. علاوه بر آ نبهتر است رویداد دیگری را همزمان با اسباب‌کشی و تغییر منزل توأم نکنند. برای مثال، اگر قصد دارند به کودک آموزش توالت رفتن بدهند، این آموزش را تا جاگیر نهائی به تأخیر اندازند.
کودکان پیش‌دبستانی و کلاس اولی‌ها ممکن است حساس و زودرنج شوند. زیرا مجبور هستند دوری دوستان و هم‌کلاسی‌هایشان را تحمل کنند و خود را شرایطی جدیدی که هیچ‌گونه آشنائی با آن ندارند، سازگار کنند. آنها همچنین ممکن است بارها رفتارهای کوچکتر از سنشان انجام دهند و بیش از اندازه به پدر و مادرشان وابسته شوند.
آنچه که برای کودکان دبستانی (۱۱-۸ سال) هنگام تغییر منزل اهمیت دارد، یافتن دوست‌های جدید در منزل مدرسه و محله جدید است. بافت شخصیتی و شیوه اجتماعی شدن کودک می‌تواند بر میزان انطباق‌پذیری او تأثیری مستقیم داشته باشد و توانائی صبر و تحمل او را در شرایط جدید تقویت کند.
نوجوانان به‌خوبی علت جابه‌جائی منزل را درک می‌کنند، اما در بعضی موارد، در برابر این تصمیم والدینشان مقاومت و سرسختی از خود نشان می‌دهند (به‌ویژه زمانی‌که ارتباط آنها با دوستانشان بیش از ارتباطشان با خانواده باشد). در چنین شرایطی احساس می‌کنند که بخشی از هویت خود را از دست داده‌اند.
میزان موفقیت برخی از نوجوانان در گروه ارتباط مستقیمی با پذیرش آنها از سوی گروه دارد. به‌عبارتی، اگر نوجوان نتواند موردپذیرش دوستان و همسالان خود قرار گیرد، حس عزت نفس و ارزشمندی او لطمه خواهد دید و دچار ضعف در عملکرد خواهد شد.
● فرآیند جابه‌جا شدن
جابه‌جا شدن سه مرحلهٔ زمانی (قبل، بعد و در حین اسباب‌کشی) دارد.
الف) قبل از جابه‌جا شدن
زمان تغییر منزل و جابه‌جا شدن برای کودکان و نوجوانان بسیار مهم است. والدین باید هنگام جابه‌جا شدن موارد مختلفی را در نظر بگیرند تا با کمترین فشار و تنش از سوی آنان روبه‌رو شوند. برخی از جابه‌جائی‌ها جبری و غیرقابل پیش‌بینی استت. مثل نقل و انتقال‌های کاری و اداری، مرگ یکی از والدین و ... اما هنگامی که خانواده اجباری برای زمان جابه‌جائی و نقل مکان خود ندارد، بهتر است این‌کار را در بهترین زمان ممکن انجام دهد، مثل ایام تابستان و یا تغییر مقطع در سی بچه‌ها، خوب است والدین درباره تصمیمشان درباره تعویض محل زندگی، با فرزندانشان صحبت کنند. دلیل جابه‌جائی را شفاف و ساده برای آنان توضیح دهند تا بتوانند روی کمک تک تک اعضاء خانواده حساب کنند. هر چند در بسیاری موارد بچه‌ها نمی‌توانند تصمیم‌گیر نهائی باشند. اما مشورت کردن با آنها و ارج نهادن به نظرات و پیشنهادات آنان می‌تواند از تنش‌های آینده جلوگیری کند. اگر درصدد جلب رضایت فرزندانتان هستید، می‌توانید از آنها درباره چیدمان وسایل اتاق‌ها، رنگ دیوار اتاق بچه‌ها و انتخاب وسایل با آنها صحبت کنید.
والدین بهتر است قبل از جابه‌جائی قطعی و در اولین فرصت ممکن، بچه‌ها را به دیدن منزل جدید (شهر جدید، مدرسه جدید، محله جدید و ...) برند. نوجوان‌ها معمولاً دوست دارند از منزل جدید اتاقشان عکس بگیرند و درباره تغییرات لازم آن، خودشان تصمیم بگیرند.
نکته دیگر آن است که اگر جابه‌جا شدن شما در یک شهر است، خوب است چند بار به اتفاق بچه‌ها از منزل جدید به منزل قدیم بروید تا آنها دریابند که می‌توانند در صورت نیاز (دیدن دوستان گذشته، تجدید دیدار از مدرسه و محله قبلی و ...) آنجا را ببینند.
ب) در حین اسباب‌کشی
به احتمال زیاد، منزل جدید نیاز به نظافت، شستشو و تمیز کردن دارد و انجام آن کارها بستگی به خلق و خوی والدین و البته بچه‌ها دارد. هنگام اسباب‌کشی بهتر است ابتدا اتاق بچه‌ها را مرتب و آماده کنید تا بتوانند کارتن اسباب‌بازی‌ها و وسایلشان را سریع‌تر بازکننده و سرگرم شوند.
بیشتر کودکان عادت دارند وسایل مورد علاقه‌شان را در ساک و یا کوله‌پشتی خود جا دهند تا هر جا که ممکن شد، آنها را باز کنند و دور خودشان بچینند.
پ) بعد از اسباب‌کشی
بعد از برون تمام وسایل، یک بار دیگر به اتفاق فرزندتان به منزل قبلی برگردید تا بچه‌ها به‌تدریج علاقه‌شان را بر منزل جدید متمرکز سازند. از بچه‌ها بخواهید دوستانشان را برای دیدن منزل جدید دعوت کنند.
سعی کنید در همان روزهای اول سکونت در منزل جدید، با انجمن‌ها، مراکز فرهنگی و باشگاه‌های ورزشی منطقه آشنائی پیدا کنید. اینگونه مراکز می‌توانند امکان سازگاری سریع‌تر بچه‌ها را با محیط جدید فراهم آورند. آنها می‌توانند عضو گروه و تیم محله شوند و کمتر احساس بیگانگی و تنهائی کنند. برخی از بچه‌ها سریع بر اوضاع جدید مسلط می‌شوند و به استقبال تغییر و تحول در زندگیشان می‌روند، در حالی‌که در برخی دیگر کمی طول می‌کشد که با تغییر در زندگیشان احساس رضایت و آرامش کنند. زمانی که والدین نسبت به نگرانی‌های فرزندانشان حساس و آگاه باشند، بهتر می‌توانند با احساسات و هیجانات آنان کنار بیایند و با اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های اجتماعی گوناگون با محیط جدید سازگار شوند.

ماندانا سلحشور

منبع : ماهنامه کودک