رویای ناتمام صادرات

در ایران ۴منطقه آزاد کیش ، قشم ، چابهار و منطقه آزاد تازه تاسیس ارس وجود دارد که تاکنون به دلیل بی توجهی به برخی مسائل این مناطق نتوانسته اند سرمایه های چندانی را از خارج جذب کنند.از این رو به نظر می رسد که لازم است تا برنامه ریزی های مشخص و استراتژی معین اقتصادی را در جهت بهبود وضعیت این مناطق تدوین کرد تا به عنوان مراکز جذب سرمایه نه به عنوان مناطق ورود کالا تعریف شوند.۳ منطقه جنوبی کیش ، قشم و چابهار در مکانهایی واقع شده اند که از نظر تاسیسات زیربنایی در وضع مطلوبی قرار ندارند، در حالی که مکان هایی در سواحل جنوبی ایران مانند بندرعباس و بندر بوشهر وجود داشت که مجهز به تاسیسات زیربنایی و شهری بودند، ولی به عنوان منطقه آزاد انتخاب نشدند.افزون بر این خدمات بازرگانی که در مناطق آزاد کشور ارائه می شود، قابل مقایسه با خدمات بازرگانی کشورهای دیگر نیست.در این مناطق بانکهای خارجی با سرمایه های خارجی به طور جدی فعالیت نمی کنند و در برخی موارد به محلی برای قاچاق کالا تبدیل شده است.این در حالی است که مناطق آزاد کشورهای همسایه بسیار موفق تر عمل می کنند که شاید به لحاظ موقعیتی نیز نامناسب تر از کشور ما باشند، ولی بیشتر سرمایه های خارجی به این کشورها وارد می شوند. مناطق آزاد تجاری - صنعتی ایران دارای برنامه های میان مدت و بلندمدت کارآمد و برنامه ریزی شده نیستند و قوانین این مناطق مدام تغییر می کنند، لذا سرمایه گذاری که به این مناطق وارد می شود، نمی تواند برنامه ریزی مشخص و استراتژی معین اقتصادی برای خود تعیین کند.مناطق آزادی که در مرزهای کشورها ایجاد می شوند، در صورت تعامل با کشورهای همسایه ، می توانند تعریف تازه ای را از امنیت مرزها به وجود آورند.این در حالی است که در ادبیات بین المللی اقتصادی ، عوامل متعددی را درباره علل ناکامی بعضی مناطق آزاد، تعریف می کنند، عواملی همچون مکان یابی نادرست ، فضای نامساعد برای جذب سرمایه خارجی ، بی ثباتی سیاسی و ضعف قدرت مرکزی و مدیریت مناطق آزاد (وجود بوروکراسی ، فساد مالی ، دخالت های بی دلیل عوامل خارج از هر منطقه آزاد و وجود مقررات دست وپاگیر)، کمبود نیروی متخصص و آموزش دیده برای کار، هزینه تاسیسات زیربنایی و سرمایه گذاری بی مورد، کمبود امکانات مالی و نقدینگی و بالاخره این که سرمایه گذار خارجی فاقد ملیت است و هرگاه احساس ناامنی و کم بازدهی کند، بی درنگ منطقه آزاد موردنظر را ترک و به فضای امن تری نقل مکان خواهد کرد.در همین حال ، سید محمدرضا میلانی مدیرعامل منطقه آزاد تازه تاسیس ارس در ارتباط با تاثیر متقابل امنیت و سرمایه گذاری می گوید: سرمایه گذاری نیاز به محیطی امن دارد و می تواند در درازمدت خود امنیت و ثبات ایجاد کند. وی با اشاره به تعداد بالای سرمایه گذاران ایرانی در کشورهای دیگر، گفت : بسیاری از زیرساخت های برخی مناطق آزاد کشورهای همسایه با سرمایه های ایرانی ایجاد شده است.بنابراین ابتدا باید برای جلب اعتماد سرمایه گذاران داخلی اقدام کرد. میلانی با بیان این که ، مناطق آزاد با گریز از مقررات دست و پا گیر اداری ، رشد اقتصادی کشور را تسریع می کند، معتقد است در چنین فضایی ایجاد اشتغال سالم و مولد باعث افزایش درآمد عمومی و رفاه اجتماعی می شود.در این میان مجموعه موارد زیر پیش نیازها و داده های اصلی موفقیت مناطق آزاد را تشکیل می دهد و فقدان هر یک از آنها می تواند توفیق در این زمینه را با موانع مواجه سازد؛ برخورداری از صلح و آرامش ، داشتن روابط بین المللی کم تشنج و نیز رعایت تعهدات بین المللی ، ایجاد ثبات داخلی و تمرکز سیاسی و ثبات در قوانین و مقررات ، برخورداری از موقعیت مکانی درست ، پذیرفتن هدفهای آزادسازی اقتصادی و مالکیت خصوصی و ضرورت کاهش مداخلات دولتی در امور اقتصادی به لحاظ رعایت اصل عرضه و تقاضا در مبادله های اقتصادی ، استفاده از قوانین و مقررات بدون ابهام در مورد حمایت از سرمایه گذاران خارجی ، حفاظت از تکنولوژی های پیشرفته و هماهنگ با فعالیت های اقتصادی در سطح جهانی ، داشتن انسجام و قدرت مدیریت متمرکز در منطقه آزاد، برخورداری از سیستمی اداری فاقد جنبه های بروکراتیک در منطقه آزاد و آزاد بودن از دخالت های عوامل خارج از منطقه ، وجود تاسیسات زیربنایی مناسب و وضع قوانین کار همسو با الزامات اقتصاد آزاد در منطقه آزاد، همه از جمله این عوامل است.
اصلاحات ناکافی
در ایران بنا بر تکلیف مقرر در تبصره ۱۹قانون برنامه ریزی سال اول توسعه (۶۸-۷۲) و در سال پایانی این قانون سه منطقه آزاد قشم ، کیش و چابهار پا به عرصه وجود گذاشت.انتخاب مناطق آزاد در ایران با توجه به هدفهای کلی آن انجام اقداماتی چون اعلام هدفهای مشخص ، سیاستگذاری و خط مشی ، طرح ریزی ایجاد زیربناها و ارائه خدمات همگانی ، فراهم کردن شرایط کار و تصویب مقررات و ضوابط جاری برای اداره مناطق آزاد، اعطای امتیازات و معافیت های مختلف مالیاتی ، گمرکی و تسهیلات اعتباری را می طلبد که بخشی از آن بتدریج و در اصلاحات ساختاری قوانین مربوط صورت می گیرد.علاوه بر تبصره ۱۹ قانون برنامه ۵ساله اول ، در تبصره ۲۰این قانون درباره مناطق ویژه اقتصادی آمده است ، به منظور پشتیبانی از تولید، گمرک ایران و سازمان بنادر و کشتیرانی موظفند تا ۶ماه از تاریخ تصویب این قانون ، مناطق ویژه حراست شده ای را در مبادی ورودی یا گمرکات داخلی برای نگهداری به صورت امانی مواد اولیه و قطعات و ابزار و مواد تولیدی که بدون انتقال ارز وارد می شود، تاسیس کنند.ورود کالا از مناطق آزاد برای مصرف داخلی ، تابع مقررات صادرات و واردات خواهد بود. مناطق حراست شده گمرکی که قدمت آن به سالهای قبل انقلاب می رسد، این گونه بوده است که به واحدهای بزرگ تولیدی کشور اجازه داده می شد در کنار واحد تولیدی خود به ایجاد چنین محدوده ای همت گمارد، تا با واردات قبلی مواد اولیه و قطعات ، به محض نیاز در کمترین زمان نسبت به ترخیص آن اقدام کند. هدف از راه اندازی چنین مناطقی ایجاد تسهیلات لازم ، مقررات زدایی و جلوگیری از هرگونه وقفه در روند تولید بخصوص واحدهای بزرگ صنعتی بوده است.در همین حال و در قانون برنامه ۵ساله دوم قانونگذار، دامنه اهداف این مناطق را به طور نسبی افزایش داد تا مزیت های پراکنده در کشور به نحو مطلوبی ساماندهی شود.
مشکل بزرگ
این در حالی است که مطابق قانون واگذاری زمین های دولتی محدوده منطقه آزاد به سرمایه گذاران مجاز است ، اما عدم تعیین محدوده برخی مناطق آزاد در عمل موجب دلسردی سرمایه گذاران خواهد شد. در واقع ، مهمترین مانع برای سرمایه گذاری در مناطق آزاد تجاری مشخص نبودن محدوده گمرکی در این مناطق است.
در همین حال ، منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس که سال گذشته از تصویب هیات دولت گذشت و در مردادماه امسال (۸۳) به بهره برداری رسید از ابتدا فاقد محدوده گمرکی مشخص بود. این منطقه آزاد به لحاظ همسایگی با کشورهای شوروی سابق و قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال - جنوب بهترین راه ارتباطی ایران با اروپاست و می توان از طریق آن با ایجاد منطقه آزاد مشترک با کشورهای هم مرز و ایجاد بازار تکنولوژی ، بازار یکی از مناطق شمالی ایران را که به لحاظ تجاری و صنعتی دارای ویژگی های منحصر به فردی است ، پررونق کرد.وجود زیرساخت های مناسب در منطقه از جمله فراوانی حامل های انرژی ، وجود راه آهن ، فرودگاه و جاده و نیروی کار مستعد، در کنار وجود شهرک های صنعتی و صنایع بزرگ در نزدیکی منطقه آزاد ارس شرایطی را در این منطقه ایجاد کرده است که در سایر مناطق آزاد کشورمان کمتر به چشم می خورد.

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی