رده‎شناسی زبان و اصطلاح‎شناسی

رده‎شناسی یكی از حوزه‎های زبانشناسی است كه به بررسی موضوعات مرزگذر زبانشناسی می‎پردازد. این مسائل می‎تواند مورد توجه اصطلاح‎شناسان قرار گیرد. در این مقاله تعریف رده‎شناسی ارائه و رابطه رده‎شناسی و اصطلاح‎شناسی برجسته می‎شود. آن دسته از مسائل رده‎شناسی كه آشنایی با آنها برای اصطلاح‎شناسان مفید است, فهرست شده و سرانجام با استفاده از رویكرد گرین برگ در رده‎شناسی, تعمیم‎هایی پیشنهاد شده است.زبان‎شناسی یكی از رشته‎های سازندهٔ علم چند رشته‎ای اصطلاح‎شناسی است. مؤلفانی مانند "گیرهارد بودین" (۱) (ص. ۶) به بخش‎هایی از زبانشناسی مانند ساختواژه (۲) , منظورشناسی (۳) , زبانشناسی متن(۴) , سخن‎كاوی (۵) و تحقیقات زبان برای مقاصد ویژه (۶) , كه به كار اصطلاح‎شناسان می‎آید, اشاره كرده‎اند؛ اما از رده‎شناسی (۷) كه به مطالعهٔ ساخت زبانهای دنیایی می‎پردازد مستقیماً ذكری نكرده‎اند. تصور نگارنده این است كه رده‎شناسی, حوزهٔ پویا و الهام‎بخشی است كه می‎تواند مورد توجه اصطلاح‎شناسان قرار گیرد و بدین لحاظ می‎توان به آنها توصیه كرد كه دستاوردهای رده‎شناسی زبان را مورد عنایت قرار دهند.
● تعریف رده‎شناسی
رده‎شناسی مطالعهٔ آن دسته از طرح‎های زبانی مرز گذر است كه منحصراً از طریق مقایسهٔ زبانها به دست می‎آیند. بدین ترتیب رده‎شناس مدعی وجود نوعی یكپارچگی در بین زبانهاست. بخش عمدهٔ تحقیقات رده‎شناسی معطوف به این جهت است كه كدام تعریف زبانی مرزگذر (۸) را می‎توان به یك تعمیم زبانی مرزگذر(۹) تبدیل كرد.
● رده‎شناسی و اصطلاح‎شناسی
همان‎طور كه گفته شد, یافتن تعمیم‎های زبانی مرزگذر یا جهانی‎های(۱۰) زبانی در كانون توجه رده‎شناسان قرار دارد. اصطلاح‎شناسان هم با الهام از رویكرد رده‎شناسان باید تلاش كنند كه اصطلاحات را طبقه‎بندی كنند و به تعمیم‎های اصطلاح‎شناختی برسند (كرافت, ص ۱, ۷, ۱۶).در رده‎شناسی همانند زبانشناسی, زبان وسیلهٔ ارتباط بین انسانهاست؛ در اصطلاح‎شناسی اصطلاحات وسیله ارتباط بین علما است. از آنجا كه اصطلاحات زیر مجموعهٔ واحدهای زبانی هستند, هرگونه تعمیم در رده‎شناسی واژگانی می‎تواند مورد استفاده اصطلاح‎شناسان قرار گیرد. توجه رده‎شناسی به تعمیم‎های مرز گذر می‎تواند مورد توجه اصطلاح‎شناسی چند زبانه قرار گیرد.
● شماری از مباحث مفید رده‎شناسی
▪ رده‎بندی زبانها به هسته نشان‎دار(۱۱) و وابسته نشان‎دار(۱۲)
▪ رده‎بندی زبانها به پیشوندی و پسوندی
▪ آرایش واژه و تأثیر آن بر پارامترهای اصطلاح‎شناسی, به عنوان مثال:
آرایش "فاعل + مفعول + فعل" در جملهf (صفت + اسم) + (نشانه اضافه + اسم)
آرایش "فعل + فاعل + مفعول" در جمله f (اسم + صفت) + (اسم + نشانه اضافه)
▪ مطابقت در گروه اسمی
▪ پارامتر هسته(۱۳)
▪ نشانداری و بی‎نشانی(۱۴)
▪ فاصلهٔ مفهومی و ساخت سازه‎ای
● پیشنهاد چند تعمیم
بی‎مناسبت نیست كه با مقایسه ا صطلاحات فارسی و انگلیسی چند تعمیم پیشنهاد شود:
الف) اصطلاحات یك واژه‎ای عموماً اسم هستند.
ب) اصطلاحات مركب عموماً گروه صفتی (صفت + اسم) هستند.
ج) اصطلاحات دو واژه‎ای عموماً دارای یكی از طرح‎های زیر هستند:
اسم + صفت (كتابخانهٔ دانشگاهی)
اسم + اسم (مفصل ران)
د) تعداد اصطلاحات دو واژه‎ای بیش‎تر از اصطلاحات دیگر است.
ه) اصطلاحات سه واژه‎ای عموماً دارای طرح‎های زیر هستند:
اسم + اسم + صفت (آموزش زبان فارسی)
اسم + صفت + صفت (اصطلاحات نوین اجتماعی)
اسم + (صفت ]و[ صفت) (بیماری‎های قلبی و عروقی)
اسم + اسم + اسم (كنترل آلودگی هوا)
اسم + (اسم ]و[ اسم) (بیماری زنان و زایمان)
و) ضمیر انعكاسی خود (self) بیش از ضمایر دیگر در اصطلاحات یافت می‎شود.
ز) عنصر نفی "غیر" (non) بیش از عناصر دیگر در اصطلاحات دیده می‎شود.
● نتیجه
۱) شایسته است اصطلاح‎شناسان, به ویژه اصطلاح‎شناسان چند زبانه به دستاوردهای رده‎شناسی توجه كنند و از تعمیم‎های آن برای استاندارد كردن اصطلاحات استفاده كنند.
۲) اصطلاح‎شناسان باید ویژگی‎های هسته‎ای اصطلاحات را از ویژگی‎های حاشیه‎ای آن‎ها جدا كنند تا زمینه را برای رسیدن به جهانی‎های اصطلاح‎شناسی فراهم كنند.
۳) اصطلاح‎شناسان باید دوره‎های آموزشی كوتاه مدت اصطلاح‎شناسی با جهت‎گیری رده‎شناسی ارائه دهند.

پی‎نوشت‎ها
۱. Gerhard Budin
۲. Morphology
۳. Pragmatics
۴. Text linguistics
۵. dislourse analysis
۶. Languages for special purpose (LSP)
۷. Typology
۸. Cross-linguistic definition
۹. Cross-linguistic generalization
۱۰. Universal
۱۱. head-marking
۱۲. dependent-marking
۱۳. head-parameter
۱۴. markedness and unmarkedness
* - اصل این مقاله در دومین كنفرانس بین‎الملی اصطلاح‎شناسی كه در مردادماه ۱۳۷۶ در پكن پایتخت چین برگزار شده, توسط نگارنده كه با حمایت مركز اطلاعات و مدارك علمی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی به این كنفرانس اعزام شده بود ارائه گردید.
نوشته: شهین نعمت‎زاده
دكتری زبانشناسی همگانی – مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران

منبع : خبرگزاری ایسنا