استعدادهایی که هرز می روند و به درستی قد نمی کشند

فوتبال ایران سرشار از استعدادهای ناب است. این حرف امروز و دیروز نیست. ادعایی اغراق آمیز از روی حس ملی گرایی هم نمی تواند باشد. همه مربیان بزرگ و کوچک خارجی که به کشورمان سفر کرده اند بر آن تأکید ورزیده اند. نسل های مختلف فوتبال ایران نیز بارها آن را بر زبان آورده اند. بله، فوتبال ایران پر است از استعدادهای فوق العاده. حتی در دورترین نقاط آن بازیکن هایی می توان یافت که بسیاری از کشورهای منطقه آرزوی داشتن آنها را دارند. چه کسی باور می کرد از زابل بازیکنی مثل محمد مؤمنی سر برآورد و سال ها در صف اول بهترین مهاجمان ایران بایستد درباره علی دایی چطور آیا خوش بین ترین طرفدار فوتبال هم روزی فکر می کرد از اردبیل بازیکنی در زمره برترین های تاریخ قرار بگیرد مگر نه این که بعضی ها مدعی بوده اند فوتبال در خون جنوبی ها و یکی دو استان دیگر جریان دارد خداداد که بود از کجا پیدا شد فریمان کجای نقشه خراسان قراردارد گل تاریخی او در ملبورن را به یاد می آورید.
این روزها اگر تیم های لیگ برتری و دسته اولی را به خوبی مورد بررسی قرار دهیم به راحتی متوجه می شویم از همه نقاط ایران بازیکن های مستعد در سطح اول فوتبال باشگاهی کشورمان درحال فعالیت هستند.
مرزهای جغرافیایی برای ابراز وجود استعدادها از بین رفته است. دیگر تنها جنوبی ها، شمالی ها و آذریها و تهرانی ها نیستند که می توانند در فوتبال کشورمان برای خود جایی دست و پا کنند. تقریباً از همه نقاط ایران می توان فوتبالیست های خوبی در تیم مشاهده کرد. این موضوع بیانگر فراوانی و گستردگی استعدادها در فوتبال ایران است. با این اوصاف نگرانی هایی وجود دارد که به نحوه بهره برداری از این پتانسیل عظیم برمی گردد.
آیا آنچه که این روزها در سطح باشگاهی و ملی به معرض در می آید همه موجودیت فوتبال ایران است واقعاً در شکوفایی استعدادها چقدر موفق عمل کرده ایم استعدادیابی کجای برنامه های فوتبال ما وجود دارد
بررسی های سطحی نشان می دهد بخش عظیمی از پتانسیل فوتبال ایران هرز می رود و در بخش فنی با آنچه که در سطح استانداردها تعریف شده است، فاصله فراوانی داریم. بی شک اگر در پرورش استعدادها عملکرد بهتری داشته باشیم می توان شاهد پیشرفت عظیمی در فوتبال ایران بود. افشین قطبی سرمربی تیم فوتبال پرسپولیس در همان روزهای ابتدایی که وارد ایران شده بود بر این نکته تأکید کرده بود که از پتانسیل موجود در فوتبال ایران به نحو شایسته ای بهره برداری نمی شود. با گذشت ماهها از فعالیت این مربی در فوتبال کشور وی شناخت بیشتری از وضعیت موجود پیدا کرده و بهتر می تواند در این باره اظهارنظر کند. اما جالب این که همان پاسخ را البته با شدت بیشتری بر زبان می آورد. وی می گوید: ایران پتانسیل شگرفی در فوتبال دارد. اما بهره برداری از آن به خوبی صورت نمی گیرد. سرمربی پرسپولیس عوامل زیادی را در این زمینه دخیل می داند. با این حال تأکید می کند مشکلات اصلی به ساختار فوتبال کشورمان برمی گردد.
● شبیه سازی
با وجود این که امکانات فوتبال ایران هنوز تا مرز استانداردهای بین المللی فاصله های زیادی دارد اما نمی توان انکار کرد نسبت به گذشته ها در این بخش پیشرفت هایی داشته ایم. حتی از نظر ساختاری و زیر ساخت ها اوضاع بهتری داریم. البته دوری درازمدت مربی مثل قطبی از وطن و فعالیت درازمدتی که وی در فوتبال ماشینی و پرامکانات کره جنوبی داشته است نگرش متفاوتی را برایش ایجاد می کند. ایرادی هم به نظریه این مربی وارد نیست. تقریباً همه می پذیرند که ساختار فوتبال کشورمان چندان مناسب نیست. با این حال می توان این نکته را هم مدنظر قرارداد که در قبال سال های گذشته گام های روبه جلویی برداشته شده است. مجید صالح در این باره می گوید: «فکر می کنم نسبت به دوره ما اوضاع خیلی بهتر شده است. خودم در آن سال ها دوره های نوجوانان و جوانان را سپری کردم و به یک باره رفتم تیم بزرگسالان. چونکه تیم امید وجود نداشت یا این که بسیاری از باشگاهها در این رده سرمایه گذاری نمی کردند. البته من خوش شانس بودم که بر سر دو راهی باشگاه و سربازی به تیم پیوستم و توانستم به فوتبالم ادامه بدهم. اگر آن زمان ها سربازی می رفتیم تقریباً باید فوتبال را کنار می گذاشتیم.»
این حرف های مجید صالح مقدمه ای بود برای پرداختن به موضوع موردبحث. وی می افزاید: «به عقیده ما باید از کشورها یا باشگاههایی که در زمینه کشف و پرورش استعدادها سابقه درخشان دارند الگوبرداری کنیم تا بتوانیم از پتانسیلی که در فوتبال کشورمان وجود دارد به شکل خوب بهره برداری کنیم. حتی می توان مربیانی را چندین ماه از سال به باشگاههای بزرگ فرستاد تا از نزدیک آموزش های حرفه ای ها را ببینند.
طبیعی است نمی توانیم مثل آنها صددرصد شبیه سازی کنیم. اما با درنظر گرفتن امکانات، تا جایی که امکان دارد باید به سمت حرفه ای ها گام برداشت. به هرحال آنها راهی که رفته اند نتایج خوبی داشته و استعدادهایشان هرز نمی رود. به عقیده من در شرایط کنونی الگوبرداری بهترین کار ممکن است تا از پتانسیلی که داریم خوب استفاده کنیم. در این زمینه یک مثال جالب می توان زد که به شرکت مخابرات برمی گردد. مخابرات هم اکنون همه سیستم های دنیا را وارد کرده تا از قافله عقب نماند. صالح در عین حال تصریح می کند که فعالیت هایی نظیر استعدادیابی در مناطق مختلف تهران یا پایگاه های استعدادیابی که در سراسر کشور دایر شده اند، صورت می گیرد که اگر مربیان خوبی در این کلاس ها حضور داشته باشند می توان به آینده خوش بین بود. این کارشناس درهمین حال می گوید: «پرورش خوب استعدادها بسیار مهم است. این مربیان هستند که از کشف استعداد تا پرورش و به نقطه اوج رساندن آن نقش اساسی را ایفا می کنند. بنابراین یکی از دلایلی که همه پتانسیل موجود در ایران موردبهره برداری قرار نمی گیرد اشکالاتی است که در خود مربیان وجود دارد. متأسفانه در این زمینه علم روز به اندازه کافی وجود ندارد. این را هم فراموش نکنیم بازیکن ها نیز گاهی اوقات اسیر حاشیه ها و زد و بندها می شوند و خیلی سریع از مسیر اصلی دور می شوند.»
● دفاع یک باتجربه
محمود یاوری یکی از با سابقه ترین مربیانی است که در لیگ برتر فوتبال ایران مشغول به کار است و نسل های زیادی را در دوران مربیگری اش تحت تعلیم قرار داده است، با اشاره به حضور مثمرثمر چندین بازیکن جوان در لیگ برتر، معتقد است هم اکنون بهره برداری خوبی از استعدادها صورت می گیرد. این مربی توضیح می دهد: «من فکر می کنم با توجه به استعدادهایی که از پتانسیل کافی برخوردارند ، بهره برداری خوبی می شود . همین یکی دو هفته پیش یک نوجوان ۱۷ ساله از پگاه به پرسپولیس گل زد و خیلی هم خوش درخشید. یا این که کریم انصاری فر کم سن و سال در سایپا خودنمایی می کند. پدیده هایی مثل امرایی، حاج صفی و ... هم بازی های خوبی ارائه می دهند. بنابراین از پتانسیلی که فوتبال مان دارد خوب استفاده می کنیم. البته هنوز شرایط ایده آل نیست. ما مدرسینی می خواهیم که خیلی توانا باشند و روی پایه ها خوب کار کنند. شاید الآن چند باشگاه از جمله سپاهان، ذوب آهن، سایپا، ملوان و مقاومت درکارهای پرورش استعدادها خوب باشند اما بقیه فعالیت آنچنانی ندارند. سرمربی برق شیراز اوضاع را نسبت به گذشته قابل قیاس نمی داند و می افزاید که وضعیت خیلی بهتر شده است اما سرمایه گذاری هنوز کافی نیست. وی می گوید که بازیکن های زیادی هستند که بالقوه مستعد هستند اما برای تبدیل آن به مرحله بالفعل نیازمند علم روز است که متأسفانه این کار به خوبی انجام نمی گیرد. یاوری با انتقاد از مدارس فوتبال، بسیاری از آنها را محلی برای درآمدهای آنچنانی گروهی خوانده است و می گوید بسیاری از استعدادها در همین مدارس خوب پرورش نمی یابند چون که به صورت علمی تحت آموزش قرار نمی گیرند بنابراین وقتی به تیم های بزرگ راه پیدا می کنند تازه متوجه اشکالات ابتدایی و پایه ای خود می شوند. این کارشناس یکی از عوامل اساسی در عدم بهره برداری مناسب از استعدادها و پتانسیل واقعی فوتبال کشورمان را نوع برنامه ریزی فدراسیون عنوان می کند و می افزاید: «وقتی بازی های تیم های پایه ای را دراین فصل از سال برگزار می کنیم چه انتظاری از آنها داریم مثلاً تیمی مثل جوانان ذوب آهن اگر این روزها برود ارومیه یا مهاباد تا در سرمای ۲۰درجه سانتیگراد زیرصفر بازی کند چه طور با شرایط کنار بیاید با این برنامه ها به طور حتم بخش عظیمی از استعدادها هدر می روند. بنابراین اگر برنامه خوبی داشته باشیم و به صورت علمی برخورد کنیم می توانیم پدیده هایی به مراتب بیشتر از آنچه که هم اکنون در لیگ برتر وجود دارند را به فوتبال کشور معرفی کنیم.
● بی توجهی به پایه ها
در این زمینه حمید درخشان مدعی است بخش زیادی از پتانسیل فوتبال ایران یا مورد توجه قرار نمی گیرد یا این که هرز می رود زیرا تحت پرورش مناسبی قرار نمی گیرند. وی عدم سازماندهی مناسب استعدادها و بی توجهی باشگاهها به تیم های پایه ای را از عوامل دخیل در از بین رفتن استعدادها می داند. درخشان همچنین می گوید: «کار اساسی و علمی برای تیم های پایه انجام نمی گیرد. خیلی از بازیکن ها چون آموزش های اصولی ندیده اند وقتی به تیم ملی می رسند با فقر تکنیک مواجه می شوند. بعضی ها فکر می کنند تکنیک در روپایی زدن و استپ کردن توپ است اماتکنیک های واقعی مهارت هایی است که هنگام شتاب بالای بازی به کمک بازیکن می آید. متأسفانه این چیزها دیده نمی شد. » کاپیتان سابق تیم ملی ادامه می دهد: «قبول کنیم از کل پتانسیلی که داریم خیلی کم استفاده می کنیم. تقریباً اکثر بازیکن هایی که در فوتبال ماچهره می شوند به صورت خودجوش می آیند و مطرح می شوند جالب این که همانها بعضی وقت ها حتی در زدن یک بغل پای ساده نیز عاجز می مانند که تیم ها را به دردسر می اندازند. یاهنگامی که بازیکن تحت فشار قرار می گیرد نمی تواند کنترل خوبی انجام بدهد. این نقص ها به پایه ها بر می گردد. به نظر من برای آموزش استعدادها باید مربیان خیلی خوبی را برای تیم های پایه ای به کار گیریم تا از آنچه که در فوتبال ایران نهفته است به خوبی بهره برداری کنیم.»
مجید جهانپور دیگر کارشناس فوتبال ایران به این موضوع از دو منظر می نگرد. وی از لحاظ نرم افزاری استفاده از پتانسیل های موجود را قابل قبول ارزیابی می کند اما در بخش سخت افزاری، امکاناتی ، تشکیلاتی، مدیریت و برنامه ریزی آن را در سطح نازلی می داند. جهانپور می گوید: اگر فاصله فوتبال ما را با استانداردهای جهانی به صورت آیتم به آیتم مورد سنجش قرار بدهیم این بررسی ها نشان می دهد که از بعد فنی فاصله ها زیاد نیست. کشور ما بالقوه این استعداد را دارد که از لحاظ فنی حتی فاصله ها را کمتر هم بکند اما در سخت افزارها با مشکلات زیادی مواجه هستیم. حتی در اجرای قوانین نیز خوب عمل نمی کنیم. گاهی اوقات قوانینی وضع می کنیم اما در مسابقه ها به آن بی توجه می شویم. درواقع یک فضای خالی بزرگی پیش روی فوتبال ایران وجود دارد که اگر به آنها برسیم می توانیم شرایط خوبی را ایجاد کنیم. مربی سابق تیم ملی ادامه می دهد: «برای این که از پتانسیل فوتبال ایران به خوبی استفاده کنیم در درجه اول باید سرمایه گذاری بیشتری انجام بدهیم. نوع برنامه ریزی ها باید تغییر کند و تیم های پایه ای مورد توجه جدی قرار گیرند. الآن تنها چند باشگاه اندکی برای تیم های پایه ای خود هزینه می کنند. واقعاً میزان توجه به این رده بسیار کم است و برای همین است که رشد فوتبالیست ها آن طور که انتظار داریم نیست و بازیکن ها وقتی به سن بزرگسالی می رسند استعداد دوران نوجوانی را بارور نکرده اند. درواقع عمر قهرمانی بسیار کم می شود. جهانپور در پاسخ به این پرسش که چه راهکاری را برای استفاده خوب از همه پتانسیل فوتبال ایران پیشنهاد می کند، می گوید: «فیفا و کنفدراسیون آسیا با ارائه راهکارهایشان شرایط را بسیار آسان کرده اند. آنها برای فوتبال ملی، تشکیلات و باشگاه ها الگوهای خوبی داده اند که پیروی از آن می تواند ما را به اهداف والایی برساند. درواقع باید در قالب همان استانداردها قرار گیریم و البته درصدی از آن برنامه ها را با توجه به شرایط اجتماعی خودمان پیش ببریم. متأسفانه کسی به این توصیه ها توجه نمی کند. چند سال پیش AFC حرفه ای شدن را توصیه کرده بود ولی حالا آنها را الزام دانسته و تا سال ۲۰۰۹ برای آن مهلت تعیین کرده است. کشورهای دیگر به همان توصیه ها روی خوش نشان دادند و گام های اساسی برداشتند اما ما تا زمانی که الزامی و اجباری وجود نداشته باشد آن را پی نمی گیریم. برای پیشرفت باید این کار را نهادینه کنیم وگرنه بخش زیادی از پتانسیلی که داریم از بین می رود.»
● حداکثر ۳۰ درصد
یکی از نکته هایی که نمی توان از کنارش به سادگی گذشت مشکلات امکانات باشگاه های فوتبال ایران است که حتی در صورت تلاش برای کشف و پرورش استعدادها مانند سد بزرگی مانع از تحقق برنامه های مسئولان می شود. مجید جلالی که همواره تحقیقات وسیعی در این زمینه ها داشته و به نتایج جالب توجهی دست یافته است با اشاره به این مسائل تأکید می کند حداکثر ۳۰درصد از کل پتانسیل فوتبال ایران قابل بهره برداری هستند و بقیه به راحتی از دست می روند. جلالی می گوید: «وقتی مجبوریم در چنین زمین هایی تمرین کنیم و مسابقه بدهیم چگونه انتظار داریم استعدادهایمان هرز نروند. از طرفی دیگر برنامه مسابقه ها نیز به خوبی اجرا نمی شود وسائل کمک آموزشی ما هم چندان خوب نیستند. با این امکانات نباید انتظار زیادی داشته باشیم. بنابراین بازیکنی که می تواند رونالدینیو بشود حداکثر در سطح علی کریمی باقی می ماند.» سرمربی استقلال اهواز در بخش دیگر از حرف هایش خاطرنشان می کند: «خیلی ها دوست دارند از حداکثر پتانسیل موجود بهره ببرند ولی به دلایل مختلف موفق نمی شوند. درواقع باید خیلی چیزهایی را در این باره مورد بررسی قرار داد. زندگی حرفه ای، تغذیه، استراحت و بسیاری مسائل دیگر که در رشد حداکثر یا حداقل بازیکن ها دخیل هستند را باید در نظر بگیریم.» از طرفی عواملی هستند که مانند یک سد عمل می کنند. به عقیده من اگر در مهار این عوامل قوی عمل کنیم می توانیم نسبت به تحقق اهدافمان خوشبین باشیم. در غیر این صورت پشت همان سدها گرفتار می شویم. این سدها به شرایط اجتماعی وفرهنگی بازیکنان، شکل فوتبال آنها، پول هنگفتی که عایدشان می شود و نیز جاذبه های کاذبی که پس از معروف شدن پیرامون زندگی فوتبالیست ها وجود دارد، برمی گردد. حتی بعضی مواقع معضل دوپینگ را هم می توان به این جمع اضافه کرد چون که بازیکن ها دوست دارند خیلی سریع تر پیشرفت کنند و مشهور شوند. این کارشناس می گوید که قبل از هر چیزی باید حرفه ای گری را برای همه تعریف کرد تا پس از آن به دنبال دستاوردهای خوبی بود. وی تصریح می کند: «خیلی ها نمی دانند یک فوتبالیست حرفه ای به چه کسی گفته می شود. من به وضوح در تیم هایی که بوده ام، دیدم که این تعریف وجود نداشته است. وقتی از بازیکن ها می پرسم حرفه ای گری چیست، می گویند خودمان را در محوطه جریمه به زمین بیندازیم تا پنالتی بگیریم. در حالی که این یک نوع حقه بازی است. حرفه ای گری یعنی سالم بازی کردن. این که یک مربی با آب بستن زمین، داد و فریادها و ... نتیجه می گیرد را نمی تواند به حرفه ای گری ربط داد. از طرفی دیگر ما نیاز داریم سطح علمی فوتبال، کیفیت تمرین ها و حتی سطح دانش مربیان را افزایش بدهیم. یک فرمول نانوشته می گوید که تیم ها به اندازه دانشی که مربیان دارند موفق می شوند و بازیکن ها هم با توجه به سطح دانش مربیان پیشرفت می کنند بنابراین نقش مربیان بسیار حیاتی است و حتی این موضوع را در تیم های پایه باید بسیار جدی گرفت تا استعدادها از ابتدا براساس استانداردها پرورش یابند.»
مسلم است به طور دقیق نمی توان از میزان هدر رفتن استعدادها و پتانسیلی که فوتبال کشورمان دارد سخن گفت اما نکته ای که پرواضح است به از دست دادن بخش عظیمی از آن بازمی گردد. در حالی که بسیاری از کشورها از چنین پتانسیل عظیمی بی بهره اند و با امکاناتی که دارند و هزینه هایی که صرف می کنند راه پیشرفت خود را هموار کرده اند. سران فوتبال ایران و باشگاه می توانند با در نظر گرفتن این موضوع سطح تیم های ملی و باشگاهی کشورمان را به مراتب از آنچه که هست بالاتر ببرند.

علی رضایی

منبع : روزنامه ایران