تحول درنظام آموزشی کشور

واقعیت این است که براساس سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور، قرار است تا سال ۱۴۰۴ به مقام اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی دست پیدا کنیم اما دستیابی به این مقام مستلزم تحول جدی در همه دستگاه‌های اجرایی کشور(به ویژه وزارت آموزش و پرورش) است. زیرا با گام‌های کوتاه فعلی به هیچ وجه امکان نیل به موقعیت فوق‌الذکر وجود نخواهد داشت. بنابراین دستگاه آموزش و پرورش باید علاوه بر کارکرد سازشی و انتقال معلومات، کارکرد زایشی خود را نیز به منظور خلق دانش و اطلاعات جدید فعال سازد تا در آینده‌ای نزدیک پرورش‌یافتگانی خلاق داشته باشیم و به جای برداشتن قدم‌های کوتاه، به پشتوانه خلاقیت‌های فکری دانش‌آموختگان و با حرکت‌های جهشی و عبور از مسیرهای میان‌بر، امکان دسترسی به مرتبه طراحی شده وجود داشته باشد. بدیهی است در صورتی که نظام آموزش و پرورش به طور اساسی متحول نشود، نمی‌توان به تحول و کارآمدی دستگاههای اجرایی کشور و تغییر ضروری در بینش‌ها و نگرش‌های مردم امید بست. در نتیجه در قدم اول باید به تحول اساسی در نظام آموزش و پرورش و بسترسازی برای تحول همه‌جانبه کشور (به شرحی که ذیلا به عرض می‌رسد) پرداخت.‌
الف) اجرای برنامه‌های درخشان و استراتژیک، مشروط به وجود اعتبارات و امکانات کافی است و ناگفته پیداست که اعتبارات فعلی نظام آموزشی کشور حتی تکافوی برنامه‌های جاری و روزمره را ندارد. در نتیجه به طریق اولی اعتبارات موجود برای نیل به اهداف مندرج در سند ۲۰ ساله کشور کافی نخواهد بود. به همین دلیل پیشنهاد اینجانب (به عنوان یک اقدام ملی) تصحیح اصل ناظر بر رایگان بودن تحصیل در مقاطع مختلف آموزشی در قانون اساسی است.‌
پیشاپیش در پاسخ به مخالفین این پیشنهاد باید پرسید مگر آموزش عالی ما کاملا رایگان است؟ مگر در حال حاضر که به موجب قانون اساسی، تحصیل در مقاطع مختلف آموزشی کاملا رایگان است، هر ساله به رغم صراحت بخشنامه‌های وزارتی مبنی بر ممنوعیت اخذ شهریه از دانش‌آموزان، با عناوین مختلف(از جمله کمک به انجمن خانه و مدرسه، تامین هزینه‌های تعمیرات و تجهیزات، دستمزد کلاسهای جبرانی و ...) از اولیاء شاگردان پول دریافت نمی‌شود؟ مگر در مدارس غیرانتفاعی که برای کاهش بار هزینه‌های دولت تاسیس شده است از دانش‌آموزان شهریه دریافت نمی‌شود؟
البته نظر نگارنده این نیست که همه آحاد مردم برای ثبت‌نام فرزندان خود در مدارس مجبور به پرداخت شهریه باشند، بلکه پیشنهاد مشخص اینجانب این است که میزان شهریه مدارس به تناسب شغل و درآمد اولیاء شاگردان تعیین شود و پرداخت شهریه تحصیلی فرزندان خانواده‌های کم‌درآمد پس از اعمال تخفیف‌های لازم توسط موسسات مددکاری و وزارت رفاه و تامین اجتماعی صورت گیرد. بدین ترتیب نظام آموزشی کشور دستگاه قدرتمندی خواهد بود که می‌تواند اجرای برنامه‌های استراتژیک را برعهده گرفته و برای تحقق اهداف عالی و اساسی کشور بسترسازی لازم را انجام دهد.‌
ب) در صورتی که به ترتیب فوق، مدارس ما، با اخذ شهریه راه‌اندازی شود، اعتبار لازم برای فعالیت‌های آموزشی و پرورشی به وجود خواهد آمد، به طوری که می‌توان آزمایشگاه‌های بهتری برپا کرد و کتابخانه‌های غنی‌تری را فراهم نمود. همچنین می‌توان فعالیت‌های فوق‌برنامه (علمی، اجتماعی، هنری، ورزشی و ...) را به راه انداخت و مهم‌تر از همه اینکه، مدارس ما کانون ساماندهی و پرورش همه فعالیت‌های مفید برای فرزندان جامعه و ایجاد نشاط مستمر در آنها خواهد شد و در آن صورت هیچ یک از دستگاه‌های متولی امور (علمی، فرهنگی، هنری ، ورزشی و ...) کشور در مراجعه به اقیانوس مدارس دست خالی نخواهد بود. بنابراین با اختصاص مقداری از درآمد سالانه اولیاء دانش‌آموزان به شهریه مدارس، خانواده‌های محترم نیز می‌توانند (و باید) انتظار خود را از عملکردها و کیفیت ارائه خدمات مدارس بیشتر کنند.‌
ج) در چنین مدارسی که مربیان آموزش و پرورش و کادر اداری را ملزم به فعالیت و کارآمدی بالاتری می‌نمایند ضرورت تشکیل نظام ارزشیابی مناسب و بکارگیری معلمان واقعا علاقمند به حرفه معلمی اجتناب‌ناپذیر است و در آن صورت کمیت پرداخت حقوق به معلمان دغدغه اصلی نیست و لازم است با افزایش سنوات اشتغال ساعات تدریس معلمان(مشروط به افزایش کیفیت یادگیری شاگردان)، کاهش یافته و معلمان غیرموفق نیز برای فعالیت در بخش‌های غیرآموزشی به کار گرفته شوند.‌
د) برای آنکه عملکرد آموزش و پرورش مطابق با انتظارات جدید تعریف شود، پیشنهاد می‌شود تشکیلات سازمانی آن به صورت زیر تغییر یابد:‌
▪ <وزیر آموزش و پرورش > برای پیگیری سیاست‌های مصوب آموزش و پرورش، تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی و پرورشی در مقاطع مختلف نظام آموزشی. به منظور سیاست‌گذاری‌های کلی، دریافت و بررسی پیشنهادهای اساسی از بدنه کارشناسی و صاحب‌نظران علمی، تقویت شورای عالی آموزش و پرورش ضروری است - عضویت نماینده‌ای از هر یک از شوراهای مشورتی مناطق آموزشی در شورای عالی ضروری است.‌
▪ <تشکیل مناطق آموزشی> براساس ویژگی‌های اقلیمی، قومی، فرهنگی جهت تعیین سیاست‌های اجرایی و هماهنگی استان‌های تحت پوشش با یکدیگر از یک سو و وزارت آموزش و پرورش از سوی دیگر(اعضای شورای مناطق شامل مدیران استان‌ها و روسای شورای مشورتی استان‌ها و صاحب‌نظران محلی خواهد بود).‌
▪ <تشکیل سازمان استانی آموزش و پرورش> به منظور اجرای برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش طی نظارت تشکیلات مناطق آموزشی. همچنین باید شورای مشورتی آموزش و پرورش استان‌ها با حضور روسای آموزش و پرورش شهرستان‌ها و صاحب‌نظران استان تشکیل شود.‌
▪ <تشکیلات شهرستانی آموزش و پرورش (ناحیه آموزشی)> برای اجرای برنامه‌های تشکیلات استانی شورای مشورتی آموزش و پرورش شهرستان با حضور مدیران آموزش و پرورش بخش‌ها و صاحب‌نظران محلی و روسای شورای مشورتی بخش‌ها.‌
▪ <تشکیلات بخش‌ها> جهت اجرای برنامه‌های تشکیلات شهرستانی (ناحیه آموزشی) شورای مشورتی بخش‌ها با حضور صاحب‌نظران محلی، نمایندگان فرهنگیان و معلمان بازنشسته.‌
▪ <مدیریت مدارس> جهت اجرای برنامه‌های تشکیلات بخش‌ها.‌شورای مشورتی مدارس باید با حضور نمایندگان کادر اداری و آموزشی، نماینده دانش‌آموزان و نمایندگان اولیای شاگردان تشکیل شود.‌
هـ) سایر پیشنهادات:
۱) ادغام نهضت سوادآموزی در تشکیلات آموزش و پرورش:
متاسفانه و برخلاف انتظار پس از گذشت نزدیک به ۳۰ سال از تشکیل نهضت سوادآموزی، هنوز هم بی‌سوادی در کشورمان ریشه کن نشده است و این نتیجه احتمالا به معنی ناکارآمدی نهضت سواد آموزی از یک سو و عدم پوشش کامل افراد نیازمند تعلیم توسط آموزش و پرورش از سوی دیگر است.
این در حالی است که در کشور نیکاراگوئه (که همزمان با ایران در آنجا نیز انقلاب واقع شده است) در دهه اول انقلاب نسبت به ریشه کنی بی‌سوادی اقدام شده است.
پیشنهاد می‌شود در ادارات آموزش و پرورش دفتر پی‌گیری سوادآموزی افراد نیازمند تعلیم و آموزش بزرگسالان تشکیل و ضمن بازنگری و تغییر در اهداف، روش‌ها و برنامه‌های نهضت سواد آموزی، تشکیلات کارآمدتری برای ریشه کنی بی‌سوادی ایجاد شود. ‌
۲‌) ادغام سازمان توسعه و تجهیز و نوسازی مدارس در سطوح مختلف تشکیلات آموزش و پرورش: پیشنهاد می‌شود بجای انفکاک سازمان نوسازی مدارس از سازمان آموزش و پرورش، آن را تحت عنوان معاونت عمرانی به سطوح مختلف تشکیلات سازمان آموزش و پرورش ملحق نمایند. در آن صورت پیوند نزدیک فیمابین موجب تسریع در شناسائی مشکلات و انجام فرآیند فعالیت‌ها در این سازمان خواهد شد. ‌
۳‌) پیشنهاد می‌شود قانون اساسی کشور، همچنین مقررات موضوعه پیرامون حقوق و تکالیف شهروندی به زبان ساده در همه سطوح آموزشی تدریس شود.
۴) پیشنهاد می‌شود با ارتقاء کیفیت آموزشی و یکسان سازی آن در سراسر کشور، زمینه لازم برای حذف انواع سهمیه‌ها و گزینش دانشجو از میان نخبگان علمی فراهم شود.
۵) پیشنهاد می‌شود فرآیند تصمیم سازی از پایین به بالا براساس سلسله مراتب شوراهای مشورتی (از مدارس تا شورای عالی آموزش و پرورش) جدی گرفته شود. عضویت صاحب نظران در مسائل تربیتی، نیکوکاران محلی، فرزانگان و فرهیختگان و کارشناسان با تجربه در شوراهای مشورتی پیشنهاد می‌شود. ‌
۶‌) آسان سازی محتوای کتابهای درسی (بررسی اصول علمی و متناسب با ظرفیت‌های ذهنی دانش آموزان) پیشنهاد می‌شود. ‌
۷‌) گنجانیدن درسی تحت عنوان مهارت‌های زندگی در کلیه سطوح آموزشی پیشنهاد می‌شود.
۸) کاهش کمیت‌ها و حجم کتاب‌های درسی با حذف بخش‌های غیر ضروری محتوای آموزشی پیشنهاد می‌شود. ۹‌) تقویت برنامه‌های ورزشی و تربیت بدنی در مدارس از طریق تشکیل تیم‌های ورزشی و برگزاری مسابقات ورزشی سالیانه در مناطق مختلف آموزشی پیشنهاد می‌شود. طی این مسابقات امکان شناسائی دانش آموزان نخبه ورزشی و تشکیل تیم‌های ورزشی در قالب ملی، محلی و منطقه‌ای وجود دارد که به نوبه خود می‌تواند موجب ارتقای ورزش کشور شود. ‌
۱۰‌) برگزاری فعالیت‌های فوق برنامه و هنری مفرح و جذاب در مدارس پیشنهاد می‌شود. این برنامه‌ها می‌تواند در مراسم رسمی و جشن‌ها و با حضور دانش آموزان و اولیاء آنها برگزار شود و مایه پیوند بیشتر اولیا و مربیان و نشاط دانش آموزان شود.
۱۱) ارائه خدمات روانشناسی و مشاوره در کلیه مدارس به کمک کارشناسان روانشناسی و مشاوره پیشنهاد می‌شود. برای کاهش بار مالی اجرای شعار هر مدرسه یک مشاور، می‌توان از کارشناسان رشته‌های مربوط در قالب طرح سربازی استفاده کرد. ‌
۱۲‌) ارتقای دانش معلمان مدارس برای رفع اشکالات محتوای مورد تدریس همچنین پیشنهاد می‌شود اختصاص بخشی از مزایای مستمر معلمان، به موفقیت‌های آموزشی آنها مشروط گردد.
۱۳) برگزاری مسابقات علمی، هنری، ورزشی و... به صورت دوره‌ای در کلیه سطوح تشکیلات آموزشی کشور پیشنهاد می‌شود. ‌
۱۴‌) تقویت و توسعه رشته‌های کاردانش و فنی‌حرفه‌ای به منظور زمینه‌سازی برای کارآفرینی و اشتغالزائی پیشنهاد می‌شود. ‌
۱۵‌) پیشنهاد می‌شود در قالب تشکیلات بهداشت مدارس، از همکاری دوره‌ای تیم‌های فارغ‌التحصیلان پزشکی و پیراپزشکی (به صورت طرح سربازی) برای خدمت در آموزشگاه‌های مناطق مختلف آموزشی استفاده شود.

نوشته : دکتر سیدولی‌الله موسوی‌

منبع : روزنامه اطلاعات